Nghiên cứu ứng dụng phương pháp viễn thám và GIS trong đánh giá môi trường chiến lược góp phần phát triển bền vững kinh tế – xã hội

Nghiên cứu ứng dụng phương pháp viễn thám và GIS trong đánh giá môi trường chiến lược góp phần phát triển bền vững kinh tế – xã hội

07/01/2021

Việc xác lập xu thế những yếu tố môi trường chính cũng như công tác làm việc giám sát môi trường trong nhìn nhận môi trường kế hoạch ( ĐMC ) đa phần theo chiêu thức truyền thống lịch sử là dựa trên nghiên cứu và phân tích chuỗi số liệu thống kê về những chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế tài chính, xã hội và môi trường để đánh giá và nhận định khuynh hướng những yếu tố môi trường chính trong quá khứ và quy trình tiến độ triển khai chiến lược, quy hoạch, kế hoạch ( CQK ) hầu hết là định tính, thiếu định lượng, việc sử dụng giải pháp ảnh viễn thám và GIS trong ĐMC chưa thông dụng. Nghiên cứu tiến trình ứng dụng viễn thám và GIS để dự báo, nhìn nhận diễn biến của 1 số ít yếu tố môi trường chính trong việc thiết kế xây dựng, theo dõi và giám sát nhìn nhận môi trường kế hoạch của Thành Phố Bắc Ninh đã chỉ ra ưu điểm của chiêu thức viễn thám và GIS trong nghành này .

     Đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC) đã trở thành công cụ quan trọng nhằm mục tiêu phát triển bền vững của các dự án chiến lược, quy hoạch, kế hoạch (CQK).  Trong ĐMC, có nhiều nội dung cần phải thực hiện, trong đó, có những nội dung quan trọng là: Đánh giá các tác động và tác động ích lũy của các dự án thành phần. Để thực hiện các nội dung trên đây, cho đến nay, có nhiều phương pháp sử dụng trong ĐMC như phương pháp danh mục kiểm tra (Checklist), ma trận tác động (Matrix impact), phân tích xu hướng và ngoại suy (Trend analysis and extrapolation), mô hình (Modelling), phương pháp Delphi… Mỗi phương pháp đều có những ưu, nhược điểm và điều kiện ứng dụng riêng, tuy vậy, đa số các phương pháp trên đây thường chỉ đưa ra các nhận định định tính, chủ quan (Subjective).

Ở Nước Ta, chưa có CQK nào sử dụng viễn thám và GIS trong những nội dung ĐMC nói chung và sử dụng viễn thám và GIS như một công cụ để nghiên cứu và phân tích những tiêu chuẩn lựa chọnphương án tối ưu và nhìn nhận tác động ảnh hưởng tích góp, nói riêng .
Do vậy, Đề tài « Nghiên cứu cơ sở khoa học ứng dụng viễn thám và GIS để dự báo, nhìn nhận diễn biến của 1 số ít yếu tố môi trường chính trong việc thiết kế xây dựng, theo dõi và giám sát nhìn nhận môi trường kế hoạch của địa phương ” được triển khai với mục tiêu là nghiên cứu ứng dụng ảnh viễn thám và GIS để xác lập xu thế những yếu tố môi trường chính, giám sát môi trường cho CQK bảo vệ những nhu yếu ( thời hạn, tần suất, vị trí và đối tượng người dùng giám sát ), đồng thời phản ánh kịp thời những chưa ổn trong quy trình tiến hành CQK đến TN&MT để kiểm soát và điều chỉnh kịp thời những giải pháp hạn chế tác động bất lợi đến những thành phần môi trường trong quy trình tiến hành CQK .

Đề xuất quy trình ứng dụng viễn thám và GIS trong ĐMC

Quy trình chung để thực thi ĐMC gồm có 9 bước cơ bản như sau, Hình 1 :

Hình 1. Các bước triển khai nhìn nhận môi trường kế hoạch
Trong 9 bước của quy trình tiến độ ĐMC, hầu hết những bước 3,4,5,6,7 hoàn toàn có thể sử dụng viễn thám và GIS để tương hỗ trong việc thực thi nội dung của ĐMC, đơn cử như sau :

     Bước 3: Xác định mục tiêu môi trường và các vấn đề môi trường liên quan đến CQK

Mục đích của công tác làm việc xác lập những yếu tố và tiềm năng môi trường trọng tâm là xác lập những yếu tố và tiềm năng môi trường trọng tâm tương quan đến CQK cần được xem xét trong khuôn khổ ĐMC để từ đó khuynh hướng cho công tác làm việc thu thập dữ liệu và xác lập những chỉ số môi trường hay những tiêu chuẩn nhìn nhận tương thích của ĐMC. Các nội dung cần phải thực thi khi xác lập những yếu tố và tiềm năng môi trường trọng tâm có tương quan đến CQK, những tiềm năng môi trường có tương quan đến CQK và lựa chọn những chỉ số và thông tư nhìn nhận thích hợp. Xác định những yếu tố môi trường trọng tâm phải được thực thi bởi những chuyên viên ĐMC phối hợp với những cơ quan có thẩm quyền về môi trường để thiết kế xây dựng một hạng mục gồm có tổng thể những yếu tố môi trường có tương quan đến CQK. Thêm vào đó việc triển khai thanh tra rà soát kỹ lưỡng hạng mục này và lược bỏ 1 số ít yếu tố ít quan trọng để có một hạng mục sơ bộ, ngắn gọn về những yếu tố quan trọng cần xem xét trong ĐMC .
Bước này hoàn toàn có thể sử dụng GIS để xác lập khoanh vùng phạm vi khoảng trống vùng, xác lập khoanh vùng phạm vi những đối tượng người dùng quy hoạch trong vùng để thực thi việc tích lũy thông tin, xác lập khoanh vùng phạm vi những tác động ảnh hưởng chính từ quy hoạch đến môi trường, xác lập những yếu tố môi trường cốt lõi có tương quan đến vùng lập CQK .
Đầu tiên là thiết lập một hạng mục tổng quát của toàn bộ những yếu tố môi trường hoàn toàn có thể xảy ra tương quan đến những hoạt động giải trí tăng trưởng đã và đang diễn biến trong vùng lập CQK. Danh mục này phải được thanh tra rà soát một cách kỹ lưỡng theo hướng giảm bớt để tạo ra một list rút ngắn về những yếu tố cần phải được xem xét trong quy trình ĐMC .

     Bước 4: Phân tích diễn biến môi trường khi không thực hiện CQK

Đây là một kiểu báo cáo giải trình thực trạng môi trường thu gọn, tập trung chuyên sâu vào những yếu tố thực trạng môi trường cốt lõi và có tương quan đến CQK. Bước này tạo cơ sở để so sánh với những biến hóa môi trường khi CQK được thực thi, để xem CQK góp phần tốt hơn hay làm môi trường xấu đi. Nhóm ĐMC hoàn toàn có thể sử dụng báo cáo giải trình thực trạng môi trường có sẵn để tổng hợp, khi cần hoàn toàn có thể bổ trợ nếu báo cáo giải trình thực trạng môi trường thiếu những yếu tố thiết yếu .
Trong bước này hoàn toàn có thể sử dụng GIS và viễn thám để xác lập thực trạng và xu thế những yếu tố môi trường cốt lõi trải qua việc nghiên cứu và phân tích ảnh viễn thám, những map chuyên đề ( thực trạng chất lượng môi trường khống khí, nước, đất ), map quy hoạch môi trường những quy trình tiến độ trước khi chưa có quy hoạch để xem xét xu thế những yếu tố thực trạng môi trường .
Phân tích những khuynh hướng môi trường khi không có kế hoạch, quy hoạch, kế hoạch
Mục đích của bước này là để diễn đạt “ giải pháp 0 ” – tức là, miêu tả sự tiến triển hoàn toàn có thể xảy ra của thực trạng môi trường trong trường hợp CQK không được tiến hành. Các nghiên cứu và phân tích ở bước này hoàn toàn có thể gợi mở ra nhiều sự hiểu biết thâm thúy hơn và hoàn toàn có thể trở nên có ích không chỉ riêng so với quy trình ĐMC mà còn hữu dụng so với cả việc thiết kế xây dựng CQK nữa. Việc hiểu biết đúng đắn về thực trạng và những xu thế môi trường ở thời gian hiện tại cũng như sự tiến triển hoàn toàn có thể xảy ra của chúng trong trường hợp CQK không được tiến hành sẽ tạo cơ sở cho việc dự báo những tác động ảnh hưởng môi trường trong ĐMC cũng như so sánh giữa những lựa chọn và giải pháp tăng trưởng sửa chữa thay thế trong quy trình ĐMC .

     Bước 5: Đánh giá về các mục tiêu và phương án phát triển được đề xuất

Các yếu tố môi trường chỉ phát sinh do tăng trưởng và vì tăng trưởng. Bước 5 nhằm mục đích xem xét những tiềm năng và quan điểm tăng trưởng của CQK là thích hợp hay đi ngược lại những pháp luật về môi trường trong những Chiến lược BVMT của địa phương hay Quốc gia, hoặc đã dược lao lý trong Luật BVMT ( ví dụ tăng trưởng nuôi trồng thủy hải sản trong CQK nhu yếu phá hoang một diện tích quy hoạnh lớn rừng ngập mặn hay cồn cát ven biển là đi ngược lại những lao lý của Chiến lược BVMT đã phát hành tại nhiều địa phương và Quốc gia ). Trong trường hợp không thích hợp, cần biến hóa lại tiềm năng, quan điểm tăng trưởng của CQK .
Trong bước này hoàn toàn có thể sử dụng kỹ thuật địa tin học nghiên cứu và phân tích những ảnh, map thực trạng tài nguyên, môi trường, những map quy hoạch ngành theo khoảng trống và thời hạn để xem xét những tiềm năng và quan điểm tăng trưởng của CQK là tương thích hay không tương thích với những pháp luật về môi trường trong những Chiến lược BVMT của địa phương hay vương quốc ( tăng trưởng bền vững và kiên cố, quy hoạch môi trường ) .

     Bước 6: Dự báo, đánh giá tác động và xu thế diễn biến môi trường khi thực hiện CQK

Để dự báo và nhìn nhận những tác động ảnh hưởng tích cực lẫn xấu đi khi triển khai CQK ( gồm có cả những giải pháp tăng trưởng ) đến những tiềm năng và chỉ số môi trường tương quan ( xác lập trong bước 2 ). Giúp xem xét, lựa chọn những giải pháp tăng trưởng và đề xuất kiến nghị những giải pháp giảm nhẹ hay tăng cường .
Trên có sở sử dụng kỹ thuật địa tin học ( GIS và viễn thám ) xác lập thực trạng và xu thế những yếu tố môi trường cốt lõi trải qua việc nghiên cứu và phân tích ảnh viễn thám, những map chuyên đề ( thực trạng chất lượng môi trường khống khí, nước, đất ), phối hợp với 1 số ít ứng dụng nội suy để dự báo xu thế diễn biến môi trường khi triển khai CQK .

     Bước 7: Đề xuất các giải pháp bảo vệ, cải thiện môi trường và kế hoạch giám sát môi trường

Đề xuất những giải pháp quản lý và BVMT còn chưa được nêu hoặc nêu chưa vừa đủ trong dự thảo CQK ; những yêu cầu về kỹ thật hay công nghệ tiên tiến cần vận dụng để trấn áp ô nhiễm và quản lý chất thải, kế hoạch phòng tránh, giảm nhẹ thiên tai hay ứng xử sự cố môi trường hoàn toàn có thể xảy ra trong thời hạn triển khai CQK ; đề xuất kiến nghị những nghiên cứu và điều tra bổ trợ như tích lũy những số liệu cần nhưng còn thiếu, thiết lập quy mô quản lý mới …
Với mỗi bước, việc ứng dụng GIS sẽ mang lại những quyền lợi riêng của nó. Để bảo vệ rằng những kế quả nghiên cứu và phân tích được đưa lên map trải qua kỹ thuật GIS vừa mang tính đúng chuẩn, vừa mang tính trực quan, người sử dụng GIS phải thành thạo những kỹ năng và kiến thức lập một map chuyên đề và tích hợp với những tác dụng nghiên cứu và phân tích về ĐMC, Hình 2 .

Hình 2 : Ứng dụng GIS và viễn thám trong quy trình triển khai ĐMC

     Ứng dụng GIS và viễn thám vào dự báo, đánh giá diễn biến một số vấn đề môi trường chính của Bắc Ninh

TP Bắc Ninh là một tỉnh thuộc vùng đồng bằng sông Hồng, nằm trong tam giác kinh tế tài chính trọng điểm TP.HN – Hải Phòng Đất Cảng – Quảng Ninh và là cửa ngõ phía Đông Bắc của thủ đô hà nội TP.HN, nằm trong khoanh vùng phạm vi từ 20058 ’ đến 21016 ’ vĩ độ Bắc và 105054 ’ đến 106019 ’ kinh độ Đông, phía Bắc giáp tỉnh Bắc Giang, phía Tây và Tây Nam giáp TP. hà Nội TP.HN, phía Nam giáp tỉnh Hưng Yên, phía Đông giáp tỉnh Thành Phố Hải Dương. Thành phố TP Bắc Ninh cách TT Thủ đô Thành Phố Hà Nội 30 km, cách trường bay Quốc tế Nội Bài 45 km, cách Hải Phòng Đất Cảng 110 km, đến năm 2022 TP Bắc Ninh sẽ trở thành một thành phố thường trực Trung ương, đến năm 2030 phấn đấu trở thành thành phố có nền công nghiệp nên việc trấn áp ô nhiễm không tốt sẽ kéo theo ô nhiễm môi trường ngày càng tăng. Ngoài ra, tỉnh TP Bắc Ninh bị tác động ảnh hưởng bởi nguồn phát thải từ bên ngoài như : Phía Đông có cụm công nghiệp Phả Lại, tỉnh Thành Phố Hải Dương ( xí nghiệp sản xuất nhiệt điện Phả Lại 1,2, Nhà máy thủy tinh Phả Lại ) ; phía Bắc có xí nghiệp sản xuất phân dạm Hà Bắc thuộc tỉnh Bắc Giang xả thải ra sông Thương ; cụm công nghiệp Thái Nguyên xả thải ra thượng nguồn sông Cầu, hạ lưu sông Cầu thuộc ranh giới của tỉnh Thành Phố Bắc Ninh và Bắc Giang nên rủi ro tiềm ẩn ô nhiễm không khí, đất, nước của tỉnh Thành Phố Bắc Ninh là khó tránh khỏi nếu không có những giải pháp trấn áp. Vì vậy, Đề tài lựa chọn tỉnh Thành Phố Bắc Ninh để ứng dụng, những thông số kỹ thuật được lựa chọn để thực thi như Bảng 1 :

     Bảng 1: Các thông số được lựa chọn để để sử dụng ảnh viễn thám và GIS

Kết quả thử nghiệm cho thấy sử dụng GIS, viễn thám để nhìn nhận chất lượng và xu thế môi trường không khí, nước, đất của TP Bắc Ninh tương thích với số liệu quan trắc trong những năm gần đây, tập trung chuyên sâu hầu hết những khu vực tuyến quốc lộ 18, 1B, những khu / cụm công nghiệp, làng nghề, khu vực giáp với Phả Lại thuộc những huyện : Quế Võ, Yên Dũng, Lương Tài, chất lượng nước những những sông : Đuống, Cầu .
Kết quả điều tra và nghiên cứu của đề tài cũng cho thấy, chiêu thức sử dụng viễn thám và GIS để nhìn nhận khuynh hướng những yếu tố môi trường chính và triển khai giám sát TN&MT trong quy trình tiến hành CQK có nhiều ưu điểm nổi trội. Để hoàn thành xong những nghiên cứu và điều tra việc sử dụng ảnh viễn thám và GIS cho nhìn nhận xu thế và giám sát những yếu tố môi trường chính cho CQK cần phải lan rộng ra thêm khoanh vùng phạm vi về thời hạn và khoảng trống, có tính đến những tác động ảnh hưởng từ bên ngoài vùng nghiên cứu và điều tra để có được tác dụng tổng lực hơn .

           ThS Vũ Văn Thụy1, ThS Phạm Hà Anh1, TS. Đào Văn Hiền2

1C ục Viễn thám Quốc gia
2K hoa Môi trường, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên
( Nguồn : Bài đăng trên Tạp chí Môi trường, số Chuyên đề Tiếng việt IV / 2020 )

Source: https://bem2.vn
Category: Ứng dụng hay