Ý nghĩa xét nghiệm Calcitonin

Calcitonin là một loại hormon polypeptid được các tế bào cận nang tuyến giáp (tế bào C) bài xuất, được chuyển hóa tại gan và thận và được điều hòa bởi nồng độ calci trong huyết thanh. Calcitonin tham gia vào quá trình điều hòa nồng độ calci và phospho trong huyết thanh , là chất ức chế sự hủy xương nhằm ngăn chặn sự mất xương vào các thời điểm hạ calci máu.

Khi xuất hiện tình trạng tăng nồng độ canxi trong máu, Calcitonin sẽ được tiết ra và gây ức chế hấp thu calci từ đường tiêu hóa, làm ức chế các hủy cốt bào (osteoclast – là tế bào chịu trách nhiệm phân hủy xương. Khi xương bị phân hủy, calci có trong xương sẽ được giải phóng vào máu. Do đó, việc calcitonin ức chế trực tiếp tế bào hủy xương sẽ làm giảm lượng calci giải phóng vào máu, tuy nhiên sự ức chế này đã được chứng minh là tồn tại trong thời gian ngắn) để giảm hoạt tính hủy xương. Ngoài ra calcitonin còn ức chế hoạt động của các tạo cốt bào (osteocyte) có tác dụng tái hấp thu calci từ xương và kích thích thận tăng bài xuất calci. Những tác động này sẽ đối lập với tác động của hormon cận giáp, từ đó gây hạ thấp nồng độ calci máu.

Vậy tóm lại nồng độ Calcitonin trong máu được kiểm soát như thế nào? Sự bài tiết của cả calcitonin và hormone tuyến cận giáp được xác định bởi mức độ calci trong máu. Khi nồng độ calci trong máu tăng lên, calcitonin sẽ được tiết ra với số lượng cao hơn. Khi nồng độ calci trong máu giảm, điều này làm cho lượng calcitonin tiết ra cũng giảm theo. Sự bài tiết calcitonin cũng bị ức chế bởi hormone somatostatin, hormone này cũng có thể được tiết ra bởi các tế bào C trong tuyến giáp.

Xét nghiệm Calcitonin được sử dụng chủ yếu vào mục đích đánh giá các trường hợp nghi ngờ bị ung thư biểu mô tuyến giáp thể tủy. Đây là tình trạng đặc trưng bởi sự tăng bài xuất Calcitonin, ngay cả trường hợp nồng độ canxi huyết thanh bình thường.

Một số trường hợp bị ung thư giáp thể tủy song có nồng độ Calcitonin lúc đói trong giới hạn bình thường cần được cân nhắc tiến hành test kích thích tiết Calcitonin bằng pentagastrin hay truyền calci (do test kích thích được coi là nhạy hơn so với khi định lượng calcitonin đơn độc). Bên cạnh đó, những trường hợp có tình trạng tăng sản tế bào C ở giai đoạn sớm và/hoặc ung thư biểu mô giáp thể tủy thường xuất hiện tình trạng tăng có ý nghĩa nồng độ Calcitonin khi tiến hành làm test này.

Xét nghiệm Calcitonin thường được chỉ định với các trường hợp nghi bị ung thư tuyến giáp thể tủy. Trong đó, có các triệu chứng tiêu biểu như sau:

• Có khối u ở cổ, cứng, di chuyển khi nuốt. Sưng tuyến bạch huyết và vùng cổ đau, xuất hiện hạch nhỏ mềm, biểu hiện di động cùng bên với khối u.
• Đau họng hoặc mặt trước cổ.
• Thay đổi hoặc khàn giọng.
• Khó nuốt , nuốt vướng hoặc khó thở.
• Ho dai dẳng không do cảm lạnh.

Trong quá trình điều trị ung thư tuyến giáp thể tủy, xét nghiệm Calcitonin sẽ được chỉ định theo thời gian để theo dõi hiệu quả điều trị bệnh và phát hiện tái phát để có biện pháp xử lý phù hợp.

Xét nghiệm Calcitonin còn được chỉ định định kỳ với các thành viên gia đình người bị MEN 2 (Multiple Endocrine Neoplasia Type 2 – Đa u tuyến nội tiết type 2). Xét nghiệm này sẽ được tiến hành ngay từ khi còn nhỏ, để phát hiện ung thư tuyến giáp thể tủy sớm.

Trường hợp bệnh nhân có mức độ Calcitonin ở vùng nghi ngờ ung thư tuyến giáp thể tủy (vùng xám: grey zone) là 15-50 pg/mL có thể được chỉ định nghiệm pháp kích thích sản xuất Calcitonin bằng calci liều cao nhằm loại trừ hoặc chẩn đoán ung thư tuyến giáp.

Kết quả xét nghiệm Calcitonin là một căn cứ quan trọng để bác sỹ chẩn đoán bệnh cho bệnh nhân, cụ thể:

• Mức độ thấp của Calcitonin có nghĩa là các triệu chứng của bệnh nhân có thể không phải là do ung thư tuyến giáp thể tủy.
• Một mức độ cao của Calcitonin cho biết một lượng quá mức của Calcitonin đang được sản xuất. Mức tăng có ý nghĩa của Calcitonin là một chỉ dẫn tốt để xác định ung thư tuyến giáp thể tủy.

Tuy nhiên, để có được một chẩn đoán chính xác nhất, ngoài thăm khám lâm sàng và làm xét nghiệm Calcitonin, bác sỹ cần sử dụng kết hợp thêm một số kỹ thuật khác như siêu âm, chụp cắt lớp và sinh thiết tuyến giáp bằng kim nhỏ rồi nhuộm tiêu bản để chẩn đoán xác định tế bào ung thư.

Xét nghiệm Calcitonin có ý nghĩa trong đánh giá hiệu quả điều trị. Ví dụ sau phẫu thuật loại bỏ tuyến giáp thành công, mức Calcitonin của người bệnh thường giảm xuống mức rất thấp. Nếu xét nghiệm cho thấy mức độ Calcitonin chỉ giảm vừa phải sau phẫu thuật thì có nghĩa rằng một phần mô sản xuất Calcitonin vẫn tồn tại. Tiếp theo cần theo dõi nồng độ Calcitonin theo thời gian, trong trường hợp mức độ Calcitonin đã hạ thấp sau phẫu thuật và lại tăng lên sau đó, thì rất có khả năng ung thư tuyến giáp thể tủy bị tái phát.

Xét nghiệm Calcitonin có ý nghĩa trong việc loại trừ hoặc chẩn đoán ung thư tuyến giáp. Khi bệnh nhân có mức độ Calcitonin ở vùng nghi ngờ ung thư tuyến giáp thể tủy (15-50 pg/mL), cần thực hiện nghiệm pháp calci liều cao hay nghiệm pháp pentagastrin để kích thích sản xuất Calcitonin.

Xét nghiệm Calcitonin được thực hiện trên huyết thanh và bệnh nhân sẽ được yêu cầu nhịn ăn qua đêm (12h) trước khi lấy mẫu xét nghiệm.

5.1. Giá trị bình thường của Calcitonin

Nồng độ cơ sở:

• Nữ: <14 pg/mL hay <14 ng/L.
• Nam: < 19 pg/mL hay < 19 ng/L.
• Trẻ lớn: < 12 pg/mL ở Nam; < 5 pg/mL ở Nữ.
• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: < 40 pg/mL ở trẻ < 6 tháng tuổi ; < 15 pg/mL ở trẻ từ 6 tháng đến 3 tuổi.

Sau khi truyền canxi khi làm test kích thích (dùng canxi với liều 2,4mg/kg):

• Nữ: < 130 pg/mL hay < 130 ng/L.
• Nam: < 190 pg/mL hay < 190 ng/L.

Sau khi tiêm pentagastrin khi làm test kích thích (dùng pentagastrin với liều 0,5 μg/kg):

• Nữ: < 35 pg/mL hay < 35 ng/L.
• Nam: <110 pg/mL hay <110 ng/L.

5.2. Tăng nồng độ Calcitonin có thể do các nguyên nhân

• Xơ gan do rượu.
• Ung thư tuyến vú.
• Tăng sản tế bào c của tuyến giáp (C-cell hyperplasia).
• Suy thận mạn.
• Bệnh Cushing.
• Các khối u tế bào đảo tụy.
• Ung thư phổi (loại tế bào nhỏ).
• Ung thư tuyến giáp thể tủy.
• U biểu mô tuyến (adenoma) của tuyến cận giáp.
• Sản xuất Calcitonin lạc chỗ (như được thấy trong ung thư tụy).
• Tăng canxi máu do tất cả các nguyên nhân (do kích thích sản xuất Calcitonin).
• Hội chứng tăng ure máu.
• Hội chứng Zollinger-Ellison.
• Tăng sản tuyến cận giáp (parathyroid hyperplasia).
• Thiếu máu ác tính Biermer.
• Viêm tuyến giáp cấp hoặc mạn tính.

5.3. Giảm nồng độ Calcitonin

Thường gặp sau điều trị phẫu thuật đối với ung thư tuyến giáp thể tủy.

Xét nghiệm Calcitonin là một thao tác quan trọng, đặc biệt là với những bệnh nhân nghi ngờ ung thư tuyến giáp thể tủy. Vì vậy người bệnh cần đến các cơ sở y tế để được thăm khám và làm xét nghiệm khi có những dấu hiệu nghi ngờ.