Chiến tranh Việt Nam – Wikipedia tiếng Việt

Chiến tranh Việt Nam (tiếng Anh: Vietnam War), còn được gọi là Chiến tranh Đông Dương lần thứ hai, là một cuộc xung đột diễn ra tại Việt Nam, Lào và Campuchia từ ngày 1 tháng 11 năm 1955 đến ngày 30 tháng 4 năm 1975 khi chính phủ Việt Nam Cộng hòa đầu hàng chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam.[5]

Đây là giai đoạn thứ hai của cuộc Chiến tranh Đông Dương giữa hai bên: một bên là Hoa Kỳ, Việt Nam Cộng hòa và các quốc gia đồng minh theo chủ nghĩa chống cộng bao gồm: Hàn Quốc, Thái Lan, Philippines, Úc, New Zealand, Vương quốc Lào, Vương quốc Campuchia – sau này là Cộng hòa Khmer (tham chiến trực tiếp trên mặt trận quân sự) cùng nhiều nước khác (trên mặt trận ngoại giao),[57][58] bên còn lại là Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam/Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam do Đảng Lao động Việt Nam lãnh đạo cùng các chính thể đồng minh Pathet Lào, Campuchia Dân chủ với sự ủng hộ và viện trợ từ Khối các nước xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là Liên Xô[59] và Trung Quốc.[60]

Chiến tranh Nước Ta lê dài tới gần 20 năm, diễn ra không riêng gì tại mặt trận miền Nam Nước Ta mà còn tác động ảnh hưởng, lan rộng lên cả miền Bắc ( những chiến dịch không kích lần 1, 2 và 3 của Không quân Hoa Kỳ ) đồng thời có tương quan trực tiếp tới Nội chiến Lào và Nội chiến Campuchia – cũng với sự can thiệp quân sự chiến lược từ phía Hoa Kỳ ( chấm hết vào năm 1973 ). Cuộc chiến này chính thức kết thúc vào ngày 30 tháng 4 năm 1975, khi Tổng thống Dương Văn Minh của Nước Ta Cộng hòa công bố đầu hàng vô điều kiện kèm theo Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta cùng chính phủ nước nhà Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta. Ngay trước thời gian đó, hàng loạt công dân, nhân viên cấp dưới ngoại giao, quân sự chiến lược và dân sự của Hoa Kỳ cùng những nước liên minh còn duy trì sự hiện hữu sau năm 1973 cũng sơ tán hết khỏi miền Nam Nước Ta do sự kiện này .Sau khi tái thống nhất Nước Ta vào năm 1975, chính quyền sở tại mới triển khai việc tái tạo kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống, biến hóa mạng lưới hệ thống giáo dục, kiến thiết xây dựng bao cấp, quốc hữu hóa tư sản, xóa bỏ tư hữu cũng như kinh tế thị trường ở miền Nam, tổ chức triển khai học tập tái tạo, thanh tra rà soát lý lịch so với tổng thể những người từng Giao hàng trong chính quyền sở tại cũ cùng mái ấm gia đình của họ. Kết thúc cuộc chiến tranh, sự tác động ảnh hưởng ý thức hệ của Hoa Kỳ tại Đông Dương trọn vẹn bị vô hiệu, những đảng cộng sản lên nắm chính quyền sở tại tại miền Nam Nước Ta, Lào và Campuchia. Hàng triệu người ở 3 nước Đông Dương sau đó đã di cư bằng nhiều hình thức đến những nước khác trong cuộc khủng hoảng cục bộ tị nạn do xung đột quân sự chiến lược tiếp nối. Các di chứng của cuộc chiến tranh để lại như bom mìn chưa nổ, chất độc màu da cam, Hội chứng Nước Ta, chia rẽ tư tưởng, suy thoái và khủng hoảng kinh tế tài chính, … vẫn liên tục ảnh hưởng tác động tới những bên trong hàng chục năm về sau .Trong thời hạn diễn ra và sau khi kết thúc cuộc chiến tranh Nước Ta, tác động ảnh hưởng của Hoa Kỳ tại Đông Dương tuy đã bị vô hiệu nhưng sự chia rẽ Trung-Xô tái trỗi dậy phối hợp cùng xích míc giữa Việt Nam Dân chủ Cộng hòa với liên minh Campuchia trong chính quyền sở tại Campuchia lưu vong tại Bắc Kinh ( Trung Quốc ) và chính quyền sở tại Campuchia Dân chủ sau đó của Khmer Đỏ ( được Trung Quốc và sau này có thêm Hoa Kỳ, Anh Quốc, cùng Vương Quốc của nụ cười ủng hộ, hậu thuẫn, viện trợ [ 61 ] [ 62 ] ) đã dẫn đến xung đột biên giới cùng Chiến tranh Campuchia – Nước Ta. Sau đó, Quân đội Trung Quốc ( được sự ủng hộ, thỏa hiệp và tương hỗ bởi Hoa Kỳ ) đã trực tiếp mở những cuộc tiến công vũ trang với quy mô lớn vào chủ quyền lãnh thổ Nước Ta trong Chiến tranh biên giới Việt – Trung 1979 – gây ra Chiến tranh Đông Dương lần thứ ba ( 1978 – 1991 ), không riêng gì tác động ảnh hưởng đến khu vực Đông Dương mà còn lan rộng sang cả Đất nước xinh đẹp Thái Lan .Chiến tranh Nước Ta giữ kỷ lục là đại chiến có số lượng bom đạn được thả nhiều nhất trong lịch sử dân tộc, với 7.662.000 tấn chất nổ đã được Không quân Mỹ sử dụng, nhiều gấp 3,7 lần so với số lượng 2.150.000 tấn mà tổng thể những nước sử dụng trong Thế chiến thứ hai [ 63 ]. Một nguồn khác thống kê được rằng lượng bom đạn mà quân đội Mỹ đã sử dụng trong cuộc chiến tranh Nước Ta là vào khoảng chừng 15,35 triệu tấn, trong đó có 7,85 triệu tấn thả từ máy bay và 7,5 triệu tấn khác sử dụng trên mặt đất ( đạn pháo, bộc phá, những loại mìn, … ). [ 64 ]

Tên gọi

Truyền thông phương Tây thường gọi cuộc chiến này là Chiến tranh Việt Nam. Do lan sang cả Lào và Campuchia nên cuộc chiến còn được gọi là Chiến tranh Đông Dương lần thứ hai; Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam coi đối thủ chính là Mỹ khi nước này trực tiếp can thiệp quân sự và đóng vai trò chính trong cuộc chiến nên gọi cuộc chiến này là Kháng chiến chống Mỹ.[65]

Tại Việt Nam, truyền thông đại chúng dùng tên Kháng chiến chống Mỹ hoặc Kháng chiến chống Mỹ cứu nước để chỉ cuộc chiến tranh này.[66] Truyền thông và sách vở chính thống của Việt Nam khẳng định rằng đây là kháng chiến của dân tộc Việt Nam nhằm chống lại sự xâm lược của Mỹ và đánh đổ chế độ Việt Nam Cộng hòa, một chính phủ tay sai của Mỹ.[67][68][69] Các nguồn tài liệu của Nhà nước Việt Nam khẳng định rằng đó là cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc chống lại âm mưu chia cắt đất nước Việt Nam của Chính phủ Mỹ và các lực lượng tay sai bản xứ.[70][71][72][73]

Một số người cảm thấy tên Kháng chiến chống Mỹ không trung lập do trong cuộc chiến còn có những người Việt tham chiến cùng Mỹ[74]. Tuy nhiên lại có ý kiến cho rằng trong rất nhiều cuộc kháng chiến chống nước ngoài xâm lược của dân tộc Việt Nam cũng có những người Việt là đồng minh của các lực lượng xâm lược như Trần Ích Tắc cùng Nguyên Mông, Trần Thiêm Bình cùng nhà Minh, Lê Chiêu Thống cùng nhà Thanh, Hoàng Văn Hoan ủng hộ Trung Quốc năm 1979,…[75]

Một số khác thì lại cho rằng tên Chiến tranh Việt Nam thể hiện cách nhìn của người phương Tây hơn là của người sống tại Việt Nam.[74] Tuy nhiên, về mặt học thuật, hiện nay các học giả và sách báo ngoài Việt Nam thường sử dụng tên “Chiến tranh Việt Nam” vì tính chất quốc tế của nó.[74]

Tên gọi ít được sử dụng hơn là Chiến tranh Đông Dương lần 2, được dùng để phân biệt với Chiến tranh Đông Dương lần 1 (1945–1955), Chiến tranh Đông Dương lần 3 (1975–1989, gồm 3 cuộc xung đột ở Campuchia và biên giới phía Bắc Việt Nam).

Theo tài liệu của Bộ Quốc phòng Mỹ, Chiến tranh Nước Ta được Mỹ coi là khởi đầu từ ngày 1 tháng 11 năm 1955 khi Nhóm chuyên viên tương hỗ quân sự chiến lược Mỹ ( U.S. Military Assistance Advisory Group – MAAG ) tại Nước Ta được xây dựng. [ 76 ] Theo phía Nước Ta, đại chiến này khởi đầu kể từ năm 1947 khi Mỹ mở màn viện trợ Pháp để Pháp liên tục tham chiến ở Nước Ta. Trong văn kiện NSC51 của Bộ Ngoại giao Mỹ gửi Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ ( ngày 1 tháng 7 năm 1949 ) có xác nhận, trong năm 1948 khoảng chừng 100.000 quân Pháp với trang bị của Mỹ đang ở Đông Dương. [ 77 ]Cuộc chiến này chính thức kết thúc với sự kiện ngày 30 tháng 4 năm 1975, khi Tổng thống Dương Văn Minh của Nước Ta Cộng hòa đầu hàng nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta. nhà nước Cách mạng Lâm thời Cộng hòa Miền Nam Nước Ta tiếp quản hàng loạt miền Nam cho đến khi Nước Ta thống nhất, sau khi Cộng hòa Miền Nam Nước Ta và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thực thi cuộc Tổng tuyển cử 1976 để triển khai bầu ra Quốc hội, Nhà nước và nhà nước thống nhất cho cả hai miền vào ngày 25 tháng 4 năm 1976 [ 78 ] [ 79 ] [ 80 ] [ 81 ]. Nhà nước thống nhất với quốc hiệu là Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Nước Ta sinh ra sau kỳ họp thứ nhất Quốc hội Nước Ta khóa VI vào ngày 2 tháng 7 năm 1976 .

Mục tiêu của những bên trong Chiến tranh Nước Ta

Mục tiêu của những bên trong Chiến tranh Nước Ta rất phức tạp và đa diện tùy theo lập trường của những bên, nhưng hoàn toàn có thể rút ra 1 số ít đặc thù .

Mục tiêu

Mốc thời hạn

Cuộc cuộc chiến tranh này được nhiều người phân đoạn theo những cách khác nhau : Người Mỹ [ 134 ] [ 135 ] [ 136 ] [ 137 ] thường ý niệm ” Chiến tranh Nước Ta ” được tính từ khi họ trực tiếp tham chiến trên bộ đến khi chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa đầu hàng ( từ 1965 ( nhiều nguồn cho là 1964 ) [ 135 ] đến 1975 ). Có nhiều nguồn [ 138 ] [ 139 ] [ 140 ] [ 141 ] khác lại coi đại chiến khởi đầu từ 1960 đến 1975, tính từ khi Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khởi đầu công khai minh bạch ủng hộ đấu tranh vũ trang tại miền Nam. Nhưng quan điểm chung và chính thống lúc bấy giờ của cơ quan chính phủ Nước Ta [ 66 ] và những học giả quốc tế [ 142 ] vẫn coi Chiến tranh Nước Ta được chính thức khởi đầu từ năm 1954 hoặc 1955 đến 1975, khi Mỹ mở màn công khai minh bạch cử cố vấn quân sự chiến lược để can thiệp vào tình hình nội bộ Nước Ta hoặc từ năm 1948, khi Mỹ mở màn viện trợ cho Pháp để liên tục cuộc chiến tranh xâm lược tại Đông Dương .Dưới đây là diễn biến theo thời hạn của cuộc chiến tranh. Sự phân đoạn như sau cốt chỉ để tiện tham chiếu cho những diễn biến chính trên mặt trận. Trong báo chí truyền thông và những tài liệu về Chiến tranh Nước Ta còn rất nhiều cách phân đoạn khác nhau tùy theo trọng điểm nghiên cứu và phân tích .

Những di sản của Chiến tranh Đông Dương

Chính sách chống Chủ nghĩa Cộng sản của Mỹ

Tại Mỹ đầu thập niên 1950, những thế lực chống cộng cực đoan lên nắm quyền. Chỉ huy những cơ quan bảo mật an ninh và tình báo ( McCarthy và Hoover ) triển khai những chiến dịch chống cộng gồm theo dõi, phân biệt đối xử, sa thải, khởi tố và bắt giam nhiều người bị xem là đảng viên cộng sản hoặc ủng hộ chủ nghĩa cộng sản [ 143 ] [ 144 ] [ 145 ]. Một bộ phận trong số những nạn nhân bị mất việc, bị bắt giam hoặc bị tìm hiểu quả thật có quan hệ trong hiện tại hoặc trong quá khứ với Đảng Cộng sản Mỹ. Nhưng đại bộ phận còn lại có rất ít năng lực gây nguy cơ tiềm ẩn cho nhà nước và sự tương quan của họ với người cộng sản là rất mờ nhạt [ 146 ]. nhà nước Mỹ khiến công chúng nghĩ rằng những người cộng sản là mối rình rập đe dọa so với bảo mật an ninh vương quốc. [ 147 ]Theo nhà nước Mỹ, sau Chiến tranh quốc tế thứ hai, một mặt Mỹ ủng hộ khái niệm dân tộc bản địa tự quyết, mặt khác nước này cũng có quan hệ ngặt nghèo với những đồng minh châu Âu của mình, những nước đã có những công bố đế quốc so với những thuộc địa cũ của họ. Chiến tranh Lạnh chỉ làm phức tạp thêm vị trí của Mỹ, việc Mỹ ủng hộ quy trình phi thực dân hóa được bù lại bằng mối chăm sóc của họ so với sự lan rộng của chủ nghĩa cộng sản và những tham vọng kế hoạch của Liên Xô tại châu Âu. Một số liên minh NATO chứng minh và khẳng định rằng thuộc địa cung ứng cho họ sức mạnh kinh tế tài chính và quân sự chiến lược mà nếu không có nó thì liên minh phương Tây sẽ tan rã. Gần như tổng thể những đồng minh châu Âu của Mỹ đều tin rằng thuộc địa sẽ phân phối sự phối hợp giữa nguyên vật liệu và thị trường được bảo vệ so với sản phẩm & hàng hóa thành phẩm của họ, từ đó sẽ kết nối những thuộc địa với châu Âu. [ 148 ]Từ năm 1943, Washington đã có một số ít hành vi ở Khu vực Đông Nam Á nhằm mục đích chống lại quân Nhật đóng ở đây. Hồ Chí Minh nhận thấy Mỹ đang muốn đóng vai trò lớn hơn ở khu vực Thái Bình Dương, ông đã làm toàn bộ để thiết lập mối quan hệ với Mỹ trải qua việc giải cứu những phi công gặp nạn trong cuộc chiến tranh với Nhật Bản, phân phối những tin tức tình báo cho Mỹ, tuyên truyền chống Nhật. Đổi lại, cơ quan tình báo Mỹ O.S.S ( U.S Office of Strategic Services ) giúp sức y tế, phân phối vũ khí, phương tiện đi lại liên lạc, cố vấn và giảng dạy quân đội quy mô nhỏ cho Việt Minh. [ 149 ]Ngày 28 tháng 2 năm 1946, quản trị Hồ Chí Minh đã gửi thư cho Tổng thống Mỹ Harry Truman lôi kéo Mỹ can thiệp khẩn cấp để ủng hộ nền độc lập non trẻ của Nước Ta [ 150 ], nhưng không được trả lời vì Mỹ xem Hồ Chí Minh là ” tay sai của Quốc tế cộng sản ” nên phớt lờ lời lôi kéo tương hỗ nền độc lập của Nước Ta. [ 151 ] Cuối tháng 9 năm 1946, Mỹ rút tổng thể những nhân viên cấp dưới tình báo tại Nước Ta về nước, chấm hết liên hệ với chính phủ nước nhà Hồ Chí Minh. [ 152 ] Hơn nữa, ngay từ năm 1949, sau khi Nội chiến Trung Quốc kết thúc, tiếp đó là cuộc chiến tranh Triều Tiên bùng nổ, khuynh hướng thân Liên Xô tại nhiều nước Ả Rập, giới chính khách Mỹ cảm thấy thấp thỏm về làn sóng ủng hộ chủ nghĩa Cộng sản tại những nước quốc tế thứ ba. Mỹ cần có quan hệ liên minh với Pháp để thiết lập sự cân đối với sức mạnh của Xô Viết ở châu Âu sau cuộc chiến tranh quốc tế thứ hai. nhà nước Mỹ đưa ra Thuyết domino, theo đó Mỹ cho rằng nếu một vương quốc đi theo Chủ nghĩa cộng sản, những quốc gia thân phương Tây lân cận sẽ ” bị rình rập đe dọa “. Từ lập luận đó, Mỹ khởi đầu viện trợ cho Pháp trong đại chiến chống lại Việt Minh ( chỉ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ), một tổ chức triển khai / chính quyền sở tại họ cho là có liên hệ với Liên Xô và Trung Quốc. Tuy nhiên, trước năm 1950, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa không được Liên Xô và Trung Quốc công nhận [ 153 ] và cũng không nhận được sự tương hỗ nào từ 2 nước này .Sự cạnh tranh đối đầu cuộc chiến tranh lạnh với Liên Xô là mối chăm sóc lớn nhất về chủ trương đối ngoại của Mỹ trong những năm 1940 và 1950, chính phủ nước nhà Truman và Eisenhower ngày càng trở nên lo lắng rằng khi những cường quốc châu Âu bị mất những thuộc địa của họ, những đảng cộng sản được Liên Xô ủng hộ sẽ giành được quyền lực tối cao trong những vương quốc mới. Điều này hoàn toàn có thể làm đổi khác cán cân quyền lực tối cao quốc tế theo hướng có lợi cho Liên Xô và vô hiệu quyền truy vấn vào nguồn lực kinh tế tài chính từ liên minh của Mỹ. Các sự kiện như cuộc đấu tranh giành độc lập của Indonesia ( 1945 – 1950 ), cuộc cuộc chiến tranh của Nước Ta chống Pháp ( 1945 – 1954 ) và chủ nghĩa xã hội dân tộc bản địa công khai minh bạch của Ai Cập ( 1952 ) và Iran ( 1951 ) đã khiến Mỹ lo ngại rằng những nước mới giành độc lập sẽ ủng hộ Liên Xô, ngay cả khi cơ quan chính phủ mới không trực tiếp liên hệ với Liên Xô. Do vậy, Mỹ đã sử dụng những gói cứu trợ, tương hỗ kỹ thuật và nhiều lúc là cả can thiệp quân sự chiến lược trực tiếp để tương hỗ những lực lượng chống Cộng thân phương Tây tại những vương quốc mới độc lập ở quốc tế thứ ba. [ 154 ]Để thi hành chủ trương chống cộng, Mỹ lập ra nhiều tổ chức triển khai quân sự chiến lược liên vương quốc như ( NATO, CENTO, SEATO ), những tổ chức triển khai và hiệp ước phòng thủ song phương và khu vực. Bên cạnh đó là một mạng lưới hệ thống địa thế căn cứ quân sự chiến lược chi chít để vây hãm những nước Xã hội chủ nghĩa. Tại những khu vực có tính địa kế hoạch cao, Mỹ chuẩn bị sẵn sàng sử dụng giải pháp quân sự chiến lược, thậm chí còn khi chưa có sự đồng ý chấp thuận của Liên Hiệp Quốc như Nước Ta, Lào, Campuchia ( 1954 – 1975 ), Cuba ( 1961 ), Dominica ( 1965 ). Mặc dù thất bại tại nhiều nơi đặc biệt quan trọng là ở Nước Ta, Lào, Cuba nhưng Mỹ vẫn liên tục triển khai chủ trương này nhưng với những hình thức khác. Từ thập niên 1980, Mỹ chuyển sang chủ trương ” Vượt lên ngăn ngừa “, có nghĩa là can thiệp trực tiếp vào nội bộ những nước Xã hội chủ nghĩa [ 155 ] .

Mỹ can dự vào Chiến tranh Đông Dương (1945–1954)

Mỹ đã có kế hoạch can thiệp vào Việt Nam ngay từ năm 1946 nhưng do quân đội Tưởng Giới Thạch đang bận rộn trong cuộc chiến chống lại quân đội Mao Trạch Đông, Anh còn đang lo lấy lại các thuộc địa cũ khác trên thế giới nên Mỹ chưa can thiệp được. Tới tháng 5 năm 1950, Pháp thật sự trở nên thất thế trước Việt Minh thì cơ hội để Mỹ can thiệp mới thực sự tới. Mỹ muốn lợi dụng Pháp để tiêu thụ bớt số vũ khí còn dư bởi năng lực sản xuất vũ khí của Mỹ chưa kịp hạ xuống sau Chiến tranh Thế giới thứ hai cũng như để tránh tổn thất nhân mạng Mỹ. Hỗ trợ Pháp tại Đông Dương và kế hoạch Marshall tại Pháp cũng chính là cách Mỹ lôi kéo Pháp vào liên minh toàn diện do Mỹ đứng đầu[156] Theo tài liệu Lầu Năm góc, chính phủ Mỹ “ủng hộ nguyện vọng độc lập dân tộc tại Đông Nam Á” trong đó có Việt Nam, nhưng với điều kiện lãnh đạo của những nhà nước mới không ủng hộ chủ nghĩa cộng sản, họ đặc biệt ủng hộ việc thành lập các “nhà nước phi Cộng sản” ổn định trong khu vực tiếp giáp Trung Quốc. Theo thuyết Domino, Mỹ hỗ trợ các đồng minh tại Đông Nam Á để chống lại các phong trào mà họ cho là “lực lượng cộng sản muốn thống trị châu Á dưới chiêu bài dân tộc“.[157] Mỹ thúc giục Pháp nhượng bộ chủ nghĩa dân tộc tại Việt Nam, nhưng mặt khác họ không thể cắt viện trợ cho Pháp vì như vậy sẽ làm mất đi một đồng minh trong việc đối phó với những mối lo lớn hơn tại châu Âu. Tóm lại, chính sách của Mỹ gồm 2 mặt không tương thích: một mặt hỗ trợ người Pháp chiến thắng trong cuộc chiến chống Việt Minh – tốt nhất là dưới sự chỉ đạo của Mỹ, mặt khác Mỹ dự kiến sau khi chiến thắng, người Pháp sẽ – một cách cao cả – rút khỏi Đông Dương.[158]

Theo Félix Green, mục tiêu của Mỹ không phải chỉ có Việt Nam và Đông Dương, mà là toàn bộ vùng Đông Nam Á, vì đây là “một trong những khu vực giàu có nhất thế giới, đã mở ra cho kẻ nào thắng trận ở Đông Dương. Đó là lý do giải thích vì sao Mỹ ngày càng quan tâm đến vấn đề Việt Nam… Đối với Mỹ đó là một khu vực phải nắm lấy bằng bất kỳ giá nào”[159]. Một số người khác cho rằng mục tiêu cơ bản và lâu dài của Mỹ là muốn bảo vệ sự tồn tại của các chính phủ thân Mỹ tại Đông Nam Á, không chỉ nhằm làm “tiền đồn chống Chủ nghĩa Cộng sản”, mà qua đó còn duy trì ảnh hưởng lâu dài của “Quyền lực tư bản” Mỹ lên thị trường vùng Đông Nam Á[160][161] (xem thêm Chủ nghĩa thực dân mới).

Bản thân người Pháp cũng cố gắng hết sức để chí ít cũng có một “lối thoát danh dự“. Sau thất bại của chiến lược “đánh nhanh thắng nhanh”, để giảm bớt áp lực chính trị-quân sự, Pháp đàm phán với Bảo Đại và những chính trị gia Việt Nam theo chủ nghĩa dân tộc[162] có lập trường chống Chính phủ kháng chiến Việt Nam Dân chủ Cộng hòa để thành lập Quốc gia Việt Nam thuộc Liên Hiệp Pháp.[163] Tới cuối chiến tranh, Quân đội Quốc gia Việt Nam đã phát triển lên tới 230.000 quân, chiếm 60% lực lượng Liên Hiệp Pháp ở Đông Dương,[164] được đặt dưới quyền chỉ huy của tướng Nguyễn Văn Hinh.[165] Quân đội này sẽ trở thành nòng cốt của Quân lực Việt Nam Cộng Hòa sau này.[166]

Người Pháp tỏ ra ít có nhiệt tình với chính phủ mới này còn người Mỹ chế giễu Pháp là “thực dân tuyệt vọng”. Đáp lại, phía Pháp nhận định là Mỹ quá ngây thơ và một người Pháp đã nói thẳng là “những người Mỹ ưa lo chuyện người khác, ngây thơ vô phương cứu chữa, tin tưởng rằng khi quân đội Pháp rút lui, mọi người sẽ thấy nền độc lập của người Việt xuất hiện.” Rõ ràng đây là một câu nói chế giễu nhưng nó lại chính xác vì những người Mỹ khá ngây thơ và ấu trĩ khi họ mới đến Việt Nam.[167]

Năm 1953, mỗi tháng, Mỹ viện trợ cho Pháp 20.000 tấn vũ khí và quân nhu mỗi tháng, sau đó Mỹ chấp thuận đồng ý tăng lên 100.000 tấn / tháng, đổi lại cơ quan chính phủ Mỹ nhu yếu Pháp phải có tác dụng đơn cử. [ 168 ] Khi cuộc chiến tranh chấm hết vào năm 1954, Mỹ đã trả 78 % chiến phí cho Pháp, [ 169 ] thậm chí còn phi công Mỹ cũng tham gia chiến đấu cùng Pháp trong trận Điện Biên Phủ. Thời gian này ở tổng thể những cấp bộ trong quân đội viễn chinh Pháp đều có cố vấn Mỹ. Người Mỹ hoàn toàn có thể đến bất kỳ đâu kiểm tra tình hình không cần sự chấp thuận đồng ý của tổng chỉ huy Pháp. Việc Mỹ trực tiếp tham chiến tại cuộc chiến tranh Đông Dương chỉ còn là yếu tố thời hạn 1-2 năm. Thậm chí khi Điện Biên Phủ nguy cấp, Mỹ đã tính tới chuyện dùng bom nguyên tử để giải cứu cho Pháp. [ 170 ]

Tuy nhiên công thức “Viện trợ Mỹ, viễn chinh Pháp, quân bản xứ” vẫn không cứu vãn được thất bại. Sau khi thất bại tại Điện Biên Phủ, Pháp đã mất hẳn ý chí tiếp tục chiến đấu tại Đông Dương.[171][cần số trang]

Nước Ta trong thời điểm tạm thời chia thành hai vùng tập trung quân sự chiến lược

Hiệp định Genève pháp luật những bên tham gia cuộc chiến tranh Đông Dương phải ngừng bắn, giải giáp vũ khí. Theo sự dàn xếp của những cường quốc, Nước Ta chia ra thành hai khu vực tập trung trong thời điểm tạm thời cho hai bên đối địch. Phía Bắc vĩ tuyến 17 dành cho những lực lượng của Quân đội Nhân dân Nước Ta, phía Nam thì dành cho toàn bộ những lực lượng thuộc Liên hiệp Pháp. Vĩ tuyến 17 ( nay đi qua tỉnh Quảng Trị ) được xem là ranh giới và một khu phi quân sự trong thời điểm tạm thời được lập dọc theo hai bờ sông Bến Hải thuộc tỉnh Quảng Trị. Quân đội hai bên phải rút về khu vực được lao lý trong vòng 300 ngày. Trong thời hạn chuyển tiếp đó, người dân hai miền được quyền lựa chọn nơi sinh sống là khu vực mà mình muốn và sẽ được tương hỗ trong việc chuyển dời .Đồng thời, trong thời hạn sau đó, ý thức được chính phủ nước nhà Hồ Chí Minh đã nhận được sự ủng hộ thoáng đãng của quần chúng, phía Pháp cũng có những bước tiến nhằm mục đích đặt quan hệ ngoại giao với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. [ 172 ]

Tuyên bố cuối cùng của Hội nghị ghi rõ: tình trạng chia cắt này chỉ là tạm thời cho đến khi cuộc tổng tuyển cử tự do thống nhất Việt Nam sẽ được tổ chức vào tháng 7 năm 1956, dưới sự kiểm soát của Ban Giám sát và Kiểm soát Quốc tế đã nói trong Hiệp định đình chỉ chiến sự và giới tuyến quân sự không thể được coi là biên giới quốc gia. Đồng thời Tuyên bố cuối cùng của Hội nghị Genève cũng công nhận chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam, Campuchia, Lào và ghi nhận bản Tuyên bố của chính phủ Pháp về việc sẵn sàng rút quân đội Pháp khỏi lãnh thổ các nước này theo yêu cầu và thỏa thuận với chính quyền sở tại. Tuyên bố này còn nói rằng các chính quyền tại hai khu vực quân sự tại Việt Nam không được trả thù đối với những người đã từng cộng tác với phía bên kia cùng gia đình họ[173]. Bản Tuyên bố không có chữ ký của bất cứ phái đoàn nào tham dự Hội nghị[174] tuy nhiên vẫn được các nước cam kết chấp thuận chính thức.[175] Tới Hiệp định Paris 1973, tất cả các bên tham gia bao gồm Mỹ, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Cộng hòa miền Nam Việt Nam và Việt Nam Cộng hòa đều thừa nhận giới tuyến quân sự tạm thời không được coi là biên giới quốc gia.[176]

Trước khi Hiệp ước Genève được ký kết 6 tuần, ngày 4 tháng 6 năm 1954, Pháp đã đàm phán với Quốc gia Nước Ta bản dự thảo Hiệp ước Matignon ( 1954 ), nếu được ký chính thức thì Quốc gia Nước Ta sẽ trọn vẹn độc lập khỏi Liên hiệp Pháp. nhà nước này sẽ không còn bị ràng buộc bởi những hiệp ước do Pháp ký kết. Tuy nhiên, Hiệp ước Matignon ( 1954 ) chưa được Quốc hội Pháp và Tổng thống Pháp phê chuẩn. Bên cạnh đó, cũng có những lập luận cho rằng Quốc gia Nước Ta vẫn bị ràng buộc bởi Hiệp định Geneva, chính do chính phủ nước nhà này chỉ chiếm hữu một vài thuộc tính của một chủ quyền lãnh thổ khá đầy đủ và đặc biệt quan trọng là nó phụ thuộc vào vào Pháp về quốc phòng, kinh tế tài chính, thương mại, kinh tế tài chính. [ 177 ] Tuy nhiên, Hiệp ước Genève đã diễn tiến quá nhanh. Sau khi Hiệp định Geneva được ký, Hiệp ước Matignon đã trở nên không khi nào được triển khai xong [ 178 ]. Quốc gia Nước Ta vẫn là một thành viên của Liên hiệp Pháp và do đó vẫn phải tuân thủ những Hiệp định do Liên hiệp Pháp ký kết .

Tuy nhiên, phái đoàn Quốc gia Việt Nam đã từ chối ký và không công nhận Hiệp định Genève, đồng thời ra Tuyên bố Hiệp định Genève chứa “những điều khoản gây nguy hại nặng nề cho tương lai chính trị của Quốc gia Việt Nam” và “không tôn trọng nguyện vọng sâu xa của dân Việt“, bởi Bộ Tư lệnh Pháp đã “nhường cho Việt Minh những vùng mà quân đội quốc gia còn đóng quân và tước mất của Việt Nam quyền tổ chức phòng thủ” và “tự ấn định ngày tổ chức tuyển cử mà không có sự thỏa thuận với phái đoàn quốc gia Việt Nam“[179]. Tuyên bố cũng cho biết Quốc gia Việt Nam sẽ “tự dành cho mình quyền hoàn toàn tự do hành động để bảo vệ quyền thiêng liêng của dân tộc Việt Nam trong công cuộc thực hiện Thống nhất, Độc lập và Tự do cho xứ sở“.[180] Trên thực tế, Quốc gia Việt Nam không được tham dự hội nghị với tư cách quốc gia độc lập vì người Pháp và các bên tham gia cho rằng Quốc gia Việt Nam vẫn chưa độc lập khỏi liên hiệp Pháp và vẫn được Pháp đại diện về mặt ngoại giao.[181][182] Phái đoàn Mỹ cũng từ chối ký Hiệp định và tuyên bố không bị ràng buộc vào những quy định ấy, nhưng nói thêm nước này “sẽ coi mọi sự tái diễn của các hành động bạo lực vi phạm hiệp định là điều đáng lo ngại và là mối đe dọa nghiêm trọng đối với hòa bình và an ninh quốc tế”. Trong Tuyên bố của mình, đối với vấn đề tổng tuyển cử thống nhất Việt Nam, chính phủ Mỹ nêu rõ quan điểm “tiếp tục cố gắng đạt được sự thống nhất thông qua những cuộc tuyển cử tự do được giám sát bởi Liên Hợp Quốc để bảo đảm chúng diễn ra công bằng“.[183] Theo Hồ Chí Minh, do Quốc gia Việt Nam vẫn chưa độc lập khỏi Liên hiệp Pháp nên không thể tham gia Hội nghị và ký kết Hiệp định với tư cách một quốc gia và Quốc gia Việt Nam vẫn phải chịu ràng buộc bởi những thỏa thuận giữa Việt Minh và Pháp.[184]

Ngay sau khi Hiệp định Geneva được ký kết chỉ vài ngày, trả lời Thông tấn xã Việt Nam, Hồ Chí Minh đã tiên đoán trước Mỹ sẽ tìm cách phá bỏ Hiệp định để chia cắt Việt Nam: “Theo đúng lập trường của ta từ trước đến nay, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà sẽ tiếp tục cố gắng đấu tranh cho hoà bình, độc lập, thống nhất, dân chủ của Tổ quốc. Đồng thời, chúng ta phải có tinh thần cảnh giác rất cao đối với âm mưu của đế quốc Mỹ định cản trở hai bên đi đến hiệp định đình chiến và mưu mô lập khối liên minh quân sự có tính chất xâm lược, chia châu Á thành những tập đoàn đối lập để dễ xâm lược và khống chế Đông Dương cùng Đông Nam Á.”[185]

Kết quả Hiệp định : Quân đội Nhân dân Nước Ta, lực lượng đã giành thắng lợi sau đại chiến, tập trung về miền Bắc. Lực lượng Quốc gia Nước Ta cùng với quân đội Pháp tập trung về miền Nam, tập trung dân sự và chính trị theo nguyên tắc tự nguyện. Theo thống kê của Ủy ban Quốc tế Giám sát Đình chiến có 892.876 dân thường di cư từ miền Bắc vào miền Nam Nước Ta. [ 186 ], trong khi 140.000 người khác từ miền Nam tập trung ra Bắc. Quân đội Pháp từ từ rút khỏi miền Nam và trao quyền lực tối cao cho chính quyền sở tại Quốc gia Nước Ta .

Chính quyền Quốc gia Việt Nam (tiền thân của Việt Nam Cộng hòa) từ chối hiệp thương tổng tuyển cử tự do với lý do mà Thủ tướng Ngô Đình Diệm đưa ra là “Chúng tôi không từ chối nguyên tắc tuyển cử tự do để thống nhất đất nước một cách hoà bình và dân chủ“, “thống nhất đất nước trong tự do chứ không phải trong nô lệ” nhưng ông “nghi ngờ về việc có thể đảm bảo những điều kiện của cuộc bầu cử tự do ở miền Bắc“.[187][188] Khi trở thành Tổng thống Việt Nam Cộng hòa, Ngô Đình Diệm còn ra nhiều tuyên bố công kích chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.[187] Đáp lại những cáo buộc này, Hồ Chí Minh đã trả lời với các nhà báo Mỹ ở hãng U.P rằng: “Đó là lời vu khống của những người không muốn thống nhất Việt Nam bằng tổng tuyển cử tự do. Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hoà bảo đảm tổng tuyển cử sẽ được hoàn toàn tự do ở miền Bắc Việt Nam.”[189]

Bên cạnh đó, những nguồn tin khác nhau chỉ ra cho Tổng thống Mỹ Eisenhower thấy khoảng chừng 80 % dân số Nước Ta sẽ bầu cho Hồ Chí Minh thay vì bầu cho Bảo Đại nếu cuộc tổng tuyển cử được thi hành [ 5 ]. Nhà sử học Mortimer T. Cohen cho rằng : Thực tâm Ngô Đình Diệm không muốn Tổng Tuyển cử, vì biết rằng mình sẽ thua. Không ai hoàn toàn có thể thắng cử trước Hồ Chí Minh, vì ông là một George Washington của Nước Ta [ 190 ]. Cuộc tổng tuyển cử tự do cho việc thống nhất Nước Ta đã không khi nào được tổ chức triển khai .Mỹ hậu thuẫn cho Ngô Đình Diệm xây dựng một chính thể riêng không liên quan gì đến nhau ở phía Nam vĩ tuyến 17 và không triển khai tuyển cử thống nhất Nước Ta [ 191 ]. Việt Nam Dân chủ Cộng hòa coi đây là hành vi phá hoại Hiệp định Genève [ 192 ] [ 193 ]. Ngày 18 tháng 6 năm 1954, hơn 4.000 người Huế biểu tình chống Pháp – Mỹ. [ 194 ]. Ngày 1 tháng 8 năm 1954, Ủy ban Liên Việt TP HCM – Chợ Lớn thông tin cho biết chính quyền sở tại Ngô Đình Diệm bắn vào đoàn 5.000 người biểu tình ở Hồ Chí Minh – Chợ Lớn cầm cờ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và cờ Pháp hoan nghênh Hiệp định Giơnevơ và đòi Pháp thi hành Hiệp định [ 195 ]

Như vậy, xét về quá trình tham gia của các bên tham chiến, chiến tranh Việt Nam là bước tiếp nối để giải quyết những mục tiêu mà cả hai bên chưa làm được trong chiến tranh Đông Dương. Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Việt Nam và Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam muốn giành độc lập, thống nhất cho đất nước và đánh đuổi các lực lượng ngoại quốc khỏi Việt Nam.[187] Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu còn bóp méo Hiệp định Paris khi cho rằng Bắc Việt Nam là Bắc Việt Nam và Nam Việt Nam là Nam Việt Nam trong khi Hiệp định chỉ công nhận có một nước Việt Nam thống nhất với vỹ tuyến 17 là giới tuyến quân sự tạm thời, không phải biên giới quốc gia hay biên giới chính trị.[196] Còn Mỹ thì muốn tiếp tục thi hành chính sách chống Cộng ở Đông Nam Á thông qua lực lượng bản xứ là Việt Nam Cộng hoà do người Pháp để lại. Họ cho rằng cho rằng Việt Nam Cộng hoà “về bản chất là một sáng tạo của Mỹ” nhằm đáp ứng những mục đích của Mỹ[197]

Ngay từ tháng 3 năm 1961, khi Chủ tịch Quốc hội Pháp Jacques Chaban-Delmas có chuyến sang Mỹ, Thống chế Pháp Charles de Gaulle nhờ ông này nhắn lại với Tổng thống Mỹ “đừng để sa lầy trong vấn đề Việt Nam, ở đó Mỹ có thể mất cả lực lượng lẫn linh hồn của mình”. Ngày 31 tháng 5 năm 1961, tiếp Tổng thống Mỹ John F. Kennedy tại Paris, Thống chế Pháp Charles de Gaulle cảnh báo[198]:

“Người Pháp chúng tôi có kinh nghiệm về chuyện đó. Người Mỹ các ông trước đây [chỉ các tổng thống Mỹ tiền nhiệm] từng muốn thay chỗ chúng tôi ở Đông Dương. Và hôm nay ông muốn nối gót chúng tôi để nhen lại ngọn lửa chiến tranh mà chúng tôi đã kết thúc. Tôi xin báo trước cho ông biết: các ông sẽ từ từ sa vào vũng lầy quân sự và chính trị không đáy, bất chấp những tổn thất [nhân mạng] và chi tiêu [tiền của] mà các ông có thể phung phí ở đó”

Do vậy, nhiều nhà sử học coi 2 cuộc chiến thực chất chỉ là 1 và gọi đó là “Cuộc chiến mười ngàn ngày”, giai đoạn hòa bình 1955-1959 thực chất chỉ là chặng nghỉ tạm thời. Theo Daniel Ellsberg, ngay từ đầu nó đã là một cuộc chiến của Mỹ: Ban đầu là Pháp và Mỹ, sau đó Mỹ nắm hoàn toàn. Trong cả hai trường hợp, nó là một cuộc đấu tranh của người Việt Nam – dù không phải là tất cả người Việt – nhưng cũng đủ để duy trì cuộc chiến đấu chống lại vũ khí, cố vấn cho tới quân viễn chinh của Mỹ[199]. Theo Alfred McCoy, nhìn lại những chính sách của Mỹ sau khi Hiệp định Geneva được ký kết, những tài liệu Ngũ Giác Đài đã kết luận rằng “Nam Việt Nam về cơ bản là một sáng tạo của Mỹ“: “Không có Mỹ hỗ trợ thì Diệm hầu như chắc chắn không thể củng cố quyền lực ở miền Nam Việt Nam trong thời kỳ 1955-1956. Không có Mỹ đe dọa can thiệp, Nam Việt Nam không thể từ chối thậm chí cả việc thảo luận về cuộc Tổng tuyển cử năm 1956 theo Hiệp định Geneva mà không bị lực lượng vũ trang của Việt Minh lật đổ. Không có viện trợ Mỹ trong những năm tiếp theo thì chế độ Diệm và nền độc lập của Nam Việt Nam hầu như cũng không thể nào tồn tại được.“[200] Thượng nghị sĩ (sau là Tổng thống Mỹ) John F. Kennedy thì tuyên bố: “Nó (Việt Nam Cộng Hòa) là con đẻ của chúng ta. Chúng ta không thể từ bỏ nó”.[201]

Giai đoạn 1954 – 1959

Nước Ta Cộng hòa cự tuyệt Tổng tuyển cử thống nhất Nước Ta

Mỹ không công nhận tác dụng Hiệp định Genève, tuy nhiên Mỹ vẫn công bố ” ủng hộ nền độc lập tại Nước Ta do Hiệp định Genève mang lại và thôi thúc sự thống nhất hai miền Nam Bắc Việt Nam bằng những cuộc bầu cử tự do dưới sự giám sát của Liên Hiệp Quốc ” [ 202 ]. Theo Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Nước Ta, nguyên do chính mà Nước Ta Cộng hòa và Mỹ cương quyết không cùng Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tổ chức triển khai Tổng tuyển cử vì họ biết chắc rằng mình không hề thắng và không muốn Nước Ta thống nhất. [ 203 ]

Mỹ coi miền Nam Việt Nam là địa bàn quan trọng trong chiến lược chống chủ nghĩa cộng sản tại Đông Nam Á nên bắt đầu các hoạt động can thiệp tại Việt Nam. Đúng 20 ngày sau khi Hiệp định Genève về Đông Dương được ký kết, đô đốc Sabin đến Hà Nội, họp với phái đoàn quân sự Mỹ tại đây. Năm 1955, phái đoàn quân sự này của Mỹ do Edward Lansdale chỉ huy, người của CIA và đã làm cố vấn cho Pháp tại Việt Nam từ 1953, đã thực hiện các hoạt động tuyên truyền tâm lý chiến để kêu gọi dân chúng miền Bắc di cư vào Nam;[204] giúp huấn luyện sĩ quan người Việt và các lực lượng vũ trang của Quốc gia Việt Nam tại các căn cứ quân sự Mỹ ở Thái Bình Dương; xây dựng các cơ sở hạ tầng phục vụ quân sự tại Philippines; bí mật đưa một lượng lớn vũ khí và thiết bị quân sự vào Việt Nam; giúp đỡ phát triển các kế hoạch “bình định Việt Minh và các vùng chống đối”.[205] Trong 2 năm 1955-1956, Mỹ đã bỏ ra 414 triệu USD giúp trang bị cho các lực lượng thường trực quân đội Việt Nam Cộng hòa, gồm 170.000 quân và lực lượng cảnh sát 75.000 quân, chiếm 80% ngân sách quân sự của chế độ Ngô Đình Diệm. Số viện trợ này giúp Việt Nam Cộng hòa đủ sức duy trì bộ máy hành chính và quân đội khi không còn viện trợ của Pháp. Quân đội Việt Nam Cộng hòa dần thay thế chiến thuật và vũ khí của Pháp bằng của Mỹ.

Chính phủ Việt Nam Cộng hòa tiếp tục chính sách của Quốc gia Việt Nam là từ chối hiệp thương tổng tuyển cử với lý do mà Ngô Đình Diệm phát biểu là “nghi ngờ về việc có thể bảo đảm những điều kiện của cuộc bầu cử tự do ở miền Bắc“[187]. Lý do này tương tự như trong cuộc bầu cử Quốc hội Việt Nam khóa I năm 1946, khi một số đảng phái đối lập với Việt Minh không ra ứng cử và cho rằng chính quyền trong tay nên Việt Minh muốn ai trúng cũng được.[206] Có tài liệu cho rằng lá phiếu không bí mật, vì Sắc lệnh 51 cho phép những cử tri không biết chữ được nhờ người viết hộ[207][208]. Theo ông Trần Trọng Kim (nguyên là Cựu Thủ tướng Đế quốc Việt Nam được Nhật Bản bảo hộ) thì có nơi người dân bị cưỡng bách bầu cho Việt Minh.[209] Nhưng theo báo Đại đoàn kết (Cơ quan trung ương của Mặt trận tổ quốc Việt Nam) thì nhiều trí thức, đại biểu có uy tín của các giai cấp, tầng lớp, tôn giáo, dân tộc đã trúng cử tại Quốc hội khóa I, họ hầu hết không hay chưa phải là đảng viên cộng sản.[206] Có đến 43% đại biểu trúng cử không tham gia đảng phái nào[210], trong đó có Ngô Tử Hạ, một nhân sĩ công giáo và là chủ của các xưởng in lớn.[206]

Ngày 4 tháng 2 năm 1955, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã ra bản công bố việc lập lại quan hệ thông thường giữa hai miền, tạo điều kiện kèm theo nhân dân hai miền thắt chặt quan hệ kinh tế tài chính. Đáp lại, năm 1958, chính quyền sở tại TP HCM công bố cự tuyệt trọn vẹn đề xuất này, với lí do là miền Bắc sẽ ” vơ vét tài nguyên của miền Nam “. Chính quyền Hồ Chí Minh còn giam giữ, bỏ tù trên 150 thương nhân miền Bắc được nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cử vào tìm mối kinh doanh [ 211 ] .

Đồng thời với việc từ chối tuyển cử, chế độ Việt Nam Cộng hòa ra sức củng cố quyền lực, đàn áp khốc liệt những người người kháng chiến cũ (Việt Minh), Đảng viên Đảng Lao động Việt Nam, những người không chịu quy phục Việt Nam Cộng hòa. Ngô Đình Diệm hiểu rõ lực lượng Việt Minh là đối thủ lớn nhất đe dọa quyền lực của ông ta. Theo lời khuyên của Edward Lansdale, chính phủ Ngô Đình Diệm không gọi họ là Việt Minh nữa mà gọi là Việt Cộng.[212] Nhằm triệt để tiêu diệt ảnh hưởng của Việt Minh trong nhân dân, Ngô Đình Diệm còn ra lệnh đập phá các tượng đài kháng chiến và san bằng nghĩa trang của những liệt sĩ Việt Minh trong Chiến tranh Đông Dương, một hành vi xúc phạm nghiêm trọng tục lệ thờ cúng của người Việt[213]. Việt Nam Cộng hòa cũng đưa ra một loạt các chính sách “Tố Cộng Diệt Cộng”, ban hành đạo luật 10-59 công khai hành quyết những người cộng sản bằng máy chém.[214]

Theo Tuyên bố sau cuối của Hiệp định Genève thì tổng tuyển cử ở hai miền được dự trù vào tháng 7 năm 1956 nhưng Tổng thống Ngô Đình Diệm bác bỏ mọi cuộc đàm đạo sơ khởi, hành vi này khiến Ngô Đình Diệm bẽ mặt ở phương Tây. Theo nhận xét của phương Tây thì Ngô Đình Diệm là kẻ ngoan cố và khao khát quyền lực tối cao chuyên chế, nhưng theo Duncanson thì mọi việc còn phức tạp hơn. Theo Ducanson, Miền Bắc có dân số đông hơn miền Nam 2 triệu người ( tính cả gần 1 triệu người miền Bắc di cư vào Nam ) vào thời gian 1955 – 1956, trước sự hỗn loạn gây ra bởi sự tranh giành của những giáo phái và do hoạt động giải trí bí hiểm của Việt Minh tại miền Nam, cuộc Cải cách ruộng đất tại miền Bắc Nước Ta tạo ra bầu không khí stress dẫn đến cuộc nổi dậy của nông dân tại những vùng lân cận Vinh, những tình hình diễn ra ở cả hai miền khiến Ủy hội Quốc tế Kiểm soát Đình chiến Đông Dương không có kỳ vọng bảo vệ một cuộc bầu cử tự do theo ý thức của bản Tuyên bố ở đầu cuối trong đó cử tri hoàn toàn có thể bỏ phiếu theo ý muốn mà không sợ bị trả thù chính trị. [ 215 ] Theo Mark Woodruff, Quốc gia Nước Ta công bố không tin bầu cử ở miền Bắc Nước Ta sẽ diễn ra công minh, những quan sát viên của những nước Ấn Độ, Ba Lan và Canada thuộc Ủy hội Quốc tế Kiểm soát Đình chiến chấp thuận đồng ý quan điểm này và báo cáo giải trình rằng cả hai miền đều không thi hành nghiêm chỉnh thỏa thuận hợp tác ngừng chiến. [ 216 ] Tuy nhiên, trái với những nhận định và đánh giá trên, Clark Clifford đã dẫn những báo cáo giải trình của Ủy hội Quốc tế Kiểm soát Đình chiến cho biết trong quy trình tiến độ 1954 – 1956, họ chỉ nhận được 19 đơn khiếu nại về việc trả thù chính trị trên toàn chủ quyền lãnh thổ miền Bắc Nước Ta [ 217 ] .

Báo cáo của CIA cho Tổng thống Mỹ Eisenhower thấy rằng khoảng 80% dân số Việt Nam sẽ bầu cho Hồ Chí Minh nếu cuộc tổng tuyển cử được thi hành và không ai có thể thắng Hồ Chí Minh trong cuộc Tổng Tuyển cử tự do.[218] Do vậy Mỹ đã hậu thuẫn Quốc gia Việt Nam để cuộc tuyển cử không thể diễn ra.[219] Năm 1956, Allen Dulles đệ trình lên Tổng thống Mỹ Eisenhower báo cáo dự đoán nếu bầu cử diễn ra thì khoảng 80% dân số Việt Nam sẽ bầu cho Hồ Chí Minh và “thắng lợi của Hồ Chí Minh sẽ như nước triều dâng không thể cản nổi”. Ngô Đình Diệm chỉ có một lối thoát là tuyên bố không thi hành Hiệp định Genève. Được Mỹ khuyến khích, Ngô Đình Diệm kiên quyết từ chối tuyển cử. Mỹ muốn có một chính phủ chống Cộng tồn tại ở miền Nam Việt Nam, bất kể chính phủ đó có tôn trọng nền dân chủ hay không[220]

Trong khi đó Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vẫn chuẩn bị cho tổng tuyển cử và cố gắng theo đuổi các giải pháp hòa bình.[221] Tại hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa II, tháng 8 năm 1955, bản báo cáo của Trường Chinh đã đề xuất: “sau tổng tuyển cử nước Việt Nam sẽ có một Quốc hội chung cho toàn quốc, bao gồm đại biểu các đảng phái, các giai cấp, không phân biệt dân tộc, xu hướng chính trị và tôn giáo. Quốc hội ấy sẽ thông qua hiến pháp chung của toàn quốc và bầu ra Chính phủ liên hợp của toàn dân, chịu trách nhiệm trước Quốc hội… Quân đội miền Nam hay quân đội miền Bắc đều phải là bộ phận của quân đội quốc phòng thống nhất của nước Việt Nam, đặt dưới quyền chỉ huy tối cao của Chính phủ trung ương… Chính phủ trung ương và cơ quan chính quyền của mỗi miền sẽ đảm bảo thi hành những quyền tự do dân chủ rộng rãi (tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do đi lại, tự do hội họp, tự do tổ chức, tự do tín ngưỡng, v.v.); thực hiện nam nữ bình đẳng, dân tộc bình đẳng, đảm bảo trật tự của xã hội, an toàn của quốc gia và sinh mệnh tài sản của nhân dân; thực hiện người cày có ruộng một cách có từng bước, có phân biệt và chiếu cố những đặc điểm của từng miền… nước Việt Nam sau khi tổng tuyển cử mới thống nhất bước đầu hoặc thống nhất một phần, chưa hoàn toàn thống nhất. Miền Bắc sẽ giữ nguyên chế độ dân chủ mới (song nội dung dân chủ mới mà hình thức thì về một mặt nào đó còn áp dụng chủ nghĩa dân chủ cũ). Còn ở miền Nam thì không những hình thức mà nội dung của chế độ chính trị trong thời kỳ đầu còn nhiều tính chất dân chủ cũ; thành phần dân chủ mới sẽ phát triển dần dần” [222].

Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tuyên bố đồng ý tổ chức tổng tuyển cử phù hợp với hoàn cảnh của mỗi miền. Hà Nội tìm kiếm hỗ trợ quốc tế, kêu gọi các đồng chủ tịch hội nghị Genève, nhắc nhở Pháp về trách nhiệm đối với việc thống nhất hai miền Việt Nam thông qua Tổng tuyển cử tự do theo đúng tinh thần của Bản Tuyên bố cuối cùng tại Hội nghị Genève. Chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khẳng định “Quốc hội do toàn dân từ Bắc chí Nam bầu ra tiêu biểu cho ý chí thống nhất sắt đá của toàn dân”, tuyên bố chống tuyển cử riêng ở miền Nam mà họ xem là phi pháp[223][224]. Ngày 20 tháng 7 năm 1955, phái đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vào Sài Gòn để đàm phán, tạm lưu tại Khách sạn Majestic nhưng bị Hội đồng Nhân dân Cách mạng ủng hộ chính quyền Ngô Đình Diệm tổ chức biểu tình chống đối dữ dội; khách sạn bị bao vây và phóng hỏa khiến Ủy hội Quốc tế Kiểm soát Đình chiến Đông Dương phải can thiệp để phái đoàn thoát ra và bay trở về an toàn.[225]

Về mặt ngoại giao, theo giáo sư Ilya Gaiduk của Viện Hàn lâm Khoa học Nga vào ngày 25 tháng 1 năm 1956, Trung Quốc và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nhắc lại đề nghị tái triệu tập Hội nghị Geneva để tổ chức Tổng tuyển cử. Tới 18 tháng 2 năm 1956, phía Liên Xô đạt được thống nhất với Trung Quốc và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong việc tái triệu tập Hội nghị Geneva. Sau đó, Trường Chinh khi sang Moskva họp đại hội Đảng Cộng sản Liên Xô năm 1956 đã nói với Vasilii Kuznetzov, thứ trưởng ngoại giao Liên Xô rằng miền Bắc chưa hội tụ đủ tất cả điều kiện nhưng đã có đủ các điều kiện chủ chốt để tổ chức Tổng tuyển cử thống nhất đất nước và đề nghị Liên Xô giúp đỡ do việc Hội nghị Cố vấn của ICC vẫn chưa diễn ra đã gây cản trở cho việc tổ chức Tổng tuyển cử như kế hoạch. Trường Chinh đề nghị tổ chức cuộc họp giữa 9 bên tham gia Hội nghị và 3 bên tham gia ICC để thúc đẩy Tổng tuyển cử. Đáp lại, phía Liên Xô khẳng định chỉ có thể tác động tới phái đoàn Ấn Độ và cũng cảnh báo với Trường Chinh rằng sẽ không có việc tái triệu tập Hội nghị, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phải chấp nhận rằng không có Tổng tuyển cử và Việt Nam phải tự chuẩn bị phương án cho chính mình.[226] Theo cuốn Việt Nam – Liên Xô, 30 năm quan hệ 1950-1980, thì Trường Chinh khẳng định với Vasilii Kuznetzov rằng Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chắc chắn đủ khả năng tổ chức Tổng tuyển cử ở khu vực đồng bằng và các thành phố lớn nhưng đối với một số khu vực miền núi phía bắc thì thực sự gặp những khó khăn nhất định nhưng đây là lại là khu vực chắc chắn cho Việt Nam Dân chủ nhiều ủng hộ bất chấp việc ít dân nhưng những người dân này lại có truyền thống ủng hộ Việt Minh từ thời kháng chiến chống Pháp. Do đó, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đề nghị Liên Xô có những trợ giúp về mặt hậu cần và kỹ thuật tại các khu vực đó cũng như gây áp lực quốc tế để cuộc Tổng tuyển cử được tổ chức theo đúng như Hiệp định (vào tháng 7 năm 1956)[227]. Các cường quốc đã không ủng hộ lời kêu gọi tổ chức tuyển cử của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mà muốn hiện trạng chia cắt Việt Nam được giữ nguyên. Vào tháng 1 năm 1957, khi Liên Xô đề nghị Liên Hợp Quốc thừa nhận miền Bắc và miền Nam Việt Nam như 2 quốc gia riêng biệt, Hồ Chí Minh đã không đồng ý[228]. Tháng 5 năm 1956, một nhà ngoại giao Hungary tên József Száll đã nói chuyện với một trợ lý thứ trưởng của Bộ Ngoại giao Trung Quốc, rằng theo ý kiến ​​của Chính phủ Trung Quốc thì “các nghị quyết của hiệp định Genève, tức là, việc tổ chức bầu cử tự do và thống nhất Việt Nam, không thể được thực hiện trong thời gian này… với tình trạng hiện nay tại miền Nam Việt Nam cần một thời gian dài để đạt được những mục tiêu này do đó thật vô lý nếu những nước từng tham gia Hội nghị Geneva như Liên Xô hoặc Trung Quốc đòi triệu tập một hội nghị quốc tế về giải pháp đã được thông qua năm 1954“. Nói cách khác, những cường quốc của khối Xã hội chủ nghĩa đã không cung cấp cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sự hỗ trợ quốc tế mà họ kêu gọi.[229]

Trong khi tiến trình yêu cầu và từ chối đàm phán vẫn tiếp diễn, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa còn cố tái lập quan hệ thương mại giữa 2 miền,[230] để giúp “nhân dân hai vùng trao đổi kinh tế, văn hóa và xã hội, nhằm tạo thuận lợi cho việc khôi phục cuộc sống bình thường của người dân.” Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ tám (khoá II) dự kiến: “Muốn thống nhất nước nhà bằng phương pháp hoà bình, cần phải tiến hành thống nhất từng bước; từ chỗ tạm thời chia làm hai miền tiến đến chỗ thống nhất chưa hoàn toàn, từ chỗ thống nhất chưa hoàn toàn sẽ tiến đến chỗ thống nhất hoàn toàn.” Nhưng cũng như vấn đề bầu cử, Việt Nam Cộng hòa thậm chí còn từ chối cả việc thảo luận và Tổng thống Ngô Đình Diệm đã công khai tuyên bố “Bắc tiến” từ vài năm trước đó.[231]

Về quân sự chiến lược, miền Nam Nước Ta từ sau khi ký kết Hiệp định Genève, sống sót ba lực lượng quân sự chiến lược hầu hết là : Bình Xuyên, những giáo phái ( Cao Đài, Hoà Hảo ), những đảng phái vương quốc ( Đại Việt Quốc dân Đảng, Nước Ta Quốc dân Đảng ) ; Nước Ta Cộng hòa và những thành viên được xem là Việt Minh còn lại ở miền Nam Nước Ta. Theo ước tính của Pháp trong năm 1954, Việt Minh trấn áp hơn 60-90 % nông thôn miền Nam Nước Ta ngoài những khu vực của những giáo phái [ 228 ] .Nhìn chung, trong tiến trình 1955 – 1959, quân đội Nước Ta Cộng hòa giữ lợi thế trên mặt trận miền Nam. Nhiều cuộc xung đột vũ trang giữa quân đội Nước Ta Cộng hòa với Bình Xuyên, một bộ phận thân Pháp trong những giáo phái Cao Đài, Hoà Hảo được sự giúp sức của người cộng sản, lực lượng quân sự chiến lược của những đảng phái vương quốc … diễn ra kinh khủng, với tác dụng là những lực lượng này thất bại và phải giải thể hoặc gia nhập vào quân đội Nước Ta Cộng hoà. Còn lại hai lực lượng trái chiều nhau nóng bức là : Nước Ta Cộng hòa và lực lượng những cựu thành viên Việt Minh còn ở lại miền Nam. [ 228 ]Trong quá trình này, lực lượng được xem là Việt Minh còn ở lại miền Nam theo ước tính của Mỹ, vẫn còn 100.000 [ 186 ] người lui vào bí hiểm với chủ trương phát động nhân dân đấu tranh chính trị đòi thực thi Tổng tuyển cử, chống lại những chương trình xã hội của chính quyền sở tại Ngô Đình Diệm như ” Cải cách điền địa “, ” Cải tiến nông thôn ” và bảo vệ cán bộ cộng sản, nhưng họ vẫn sẵn sàng chuẩn bị tái hoạt động giải trí vũ trang nếu tình thế nhu yếu với số vũ khí được chôn giấu từ trước. Tình hình chính trị trở nên xấu đi vì đường lối cứng rắn của Nước Ta Cộng hòa cũng như sự bất hợp tác của Việt Minh, vốn không công nhận tính hợp pháp của chính sách Nước Ta Cộng hòa. Từ cuối năm 1955, đã Open những vụ ám sát quan chức Nước Ta Cộng hòa với tên gọi ” diệt bọn ác ôn và bọn thám thính chỉ điểm “. Những hoạt động giải trí vũ trang của Việt Minh ngày càng ngày càng tăng về quy mô, lan rộng khắp miền Nam. Đến cuối năm 1959 tình hình miền Nam thật sự không ổn định, Việt Minh ở miền Nam đã phát động cuộc chiến tranh du kích khắp nơi với quy mô trung đội hoặc đại đội nhưng lấy phiên hiệu đến cấp tiểu đoàn. [ 232 ]

Tháng 9 năm 1960, sau khi đấu tranh chính trị hoà bình để thống nhất đất nước theo tinh thần của Bản Tuyên bố cuối cùng tại Hội nghị Genève không có kết quả, chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chính thức ủng hộ các hoạt động đấu tranh vũ trang và chính trị của lực lượng Việt Minh miền Nam.[233] Đến thời điểm này, sự căng thẳng của lực lượng Việt Minh ở miền Nam đã lên đến mức mà Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phải ủng hộ đấu tranh vũ trang ở phía Nam vĩ tuyến 17. Hội nghị Trung ương Đảng Lao động lần thứ 15 (tháng 1 năm 1959) quyết định: “Phải qua con đường đấu tranh cách mạng bằng bạo lực, mà cụ thể là dựa vào lực lượng chính trị của quần chúng là chủ yếu, kết hợp với lực lượng vũ trang để đánh đổ ách thống trị thực dân kiểu mới của Mỹ và tập đoàn quân sự tay sai của Mỹ.”[234]

Như vậy năm 1960 trở thành một năm có dịch chuyển lớn, mở ra một quy trình tiến độ mới của Chiến tranh Nước Ta. Các nỗ lực đàm phán chính trị nhằm mục đích thống nhất Nước Ta đã không có hiệu quả, từ nay đấu tranh vũ trang sẽ là phương hướng đa phần .

Tình hình tại miền Bắc

Để tăng trưởng và tái tạo nền kinh tế tài chính quốc dân theo chủ nghĩa xã hội và sẵn sàng chuẩn bị cho đại chiến dự kiến hoàn toàn có thể sắp xảy ra, [ 235 ] tại miền Bắc, Đảng Lao động Nước Ta tái tổ chức triển khai lại xã hội ( gồm có cả lực lượng vũ trang ) theo quy mô xã hội chủ nghĩa như ở những nước Liên Xô, Trung Quốc, không ít phối hợp với những nguyên tắc của một xã hội thời chiến .

Về nông nghiệp, ngay từ năm 1953, Đảng Lao động tổ chức các chiến dịch cải cách ruộng đất để thực hiện mục tiêu người cày có ruộng, nhưng phạm phải một số sai lầm nghiêm trọng.[236] Trong 3.563 xã thuộc 22 tỉnh và những vùng ngoại thành ở miền Bắc đã thực hiện cải cách ruộng đất, các đội cải cách ruộng đất đã chỉ ra 47.890 địa chủ, chiếm 1,87% tổng số hộ và 2,25% tổng số nhân khẩu ở nông thôn. Trong số địa chủ đó, có 6.220 hộ là cường hào gian ác, chiếm 13% tổng số hộ địa chủ. Nghị quyết của Hội nghị Trung ương Đảng Lao động Việt Nam lần thứ 14 về tổng kết cải cách ruộng đất đã nêu rõ: “Những tên địa chủ có nhiều tội ác với nông dân và là phản động đầu sỏ cùng một số tổ chức của chúng đã bị quần chúng tố cáo và bị trừng trị theo pháp luật“. Số địa chủ bị tuyên án tử hình trong chương trình Cải cách ruộng đất không được thống kê chính xác và gây tranh cãi. Các nhà nghiên cứu phương Tây đưa ra các số liệu rất khác nhau và không thống nhất, theo Gareth Porter: từ 800 đến 2.500 người bị tử hình;[237] theo Edwin E. Moise (sau một công cuộc nghiên cứu sâu rộng hơn): vào khoảng 5.000; theo giáo sư sử học James P. Harrison: vào khoảng 1.500 người bị tử hình cộng với 1.500 bị giam giữ.[238] Do tiến hành vội vã, nhiều địa chủ bị kết án oan sai, nên từ năm 1956, các chiến dịch sửa sai được tiến hành, các địa chủ bị kết án oan được trả tự do, minh oan, trả lại danh dự và được tạo điều kiện sinh sống[239]. Qua cải cách ruộng đất ở miền Bắc, trên 810.000 hecta ruộng đất của đế quốc và địa chủ, ruộng đất tôn giáo, ruộng đất công và nửa công nửa tư đã bị tịch thu, trưng thu, trưng mua để chia cho 2.220.000 hộ nông dân lao động và dân nghèo ở nông thôn, bao gồm trên 9.000.000 nhân khẩu. Như vậy là 72,8% số hộ ở nông thôn miền Bắc đã được chia ruộng đất. Tính đến tháng 4 năm 1953, số ruộng đất trực tiếp tịch thu của địa chủ chia cho nông dân bằng 67,67% tổng số ruộng đất mà địa chủ chiếm hữu nǎm 1945.[240]

Năm 1958, Chủ tịch Hồ Chí Minh công bố: Thời kỳ khôi phục kinh tế đã kết thúc và mở đầu thời kỳ phát triển kinh tế một cách có kế hoạch. Tháng 11 năm 1958, Đảng Lao động quyết định đề ra kế hoạch phát triển kinh tế, văn hóa trong 3 năm 1958-1960 và tiến hành cải tạo xã hội chủ nghĩa (bao gồm hợp tác hoá nông nghiệp và cải tạo tư bản tư doanh)[241][242], kế hoạch phát triển và cải tạo kinh tế, phát triển văn hóa của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được Quốc hội thông qua ngày 14 tháng 12 năm 1958[243]. Đến cuối năm 1960, ở miền Bắc có 84,8% số hộ nông dân đã gia nhập hợp tác xã, chiếm 76% tổng diện tích canh tác, 520 hợp tác xã ngư nghiệp chiếm 77,2% tổng số hộ đánh cá, có 269 hợp tác xã nghề muối chiếm 85% tổng số hộ làm muối. Ở thành thị, 100% số cơ sở công nghiệp tư bản tư doanh thuộc diện cải tạo đã được tổ chức thành xí nghiệp công tư hợp doanh, xí nghiệp hợp tác, 1.553 doanh nhân thành người lao động. Có 90% tổng số thợ thủ công trong diện cải tạo đã tham gia các hợp tác xã thủ công nghiệp, trong đó hơn 70.000 thợ thủ công chuyển sang sản xuất nông nghiệp. Trong lĩnh vực thương nghiệp, 60% tổng số người buôn bán nhỏ, làm dịch vụ, kinh doanh ngành ăn uống thuộc diện cải tạo đã tham gia hợp tác xã, tổ mua bán, làm đại lý cho thương nghiệp quốc doanh và trên 10.000 người đã chuyển sang sản xuất.[244]

Về văn hóa truyền thống, những sai lầm đáng tiếc của cải cách ruộng đất đã gây ảnh hưởng tác động đến một số ít giới văn nghệ sĩ. Theo Đại cương Lịch sử Nước Ta do Lê Mậu Hãn chủ biên, trong toàn cảnh phương Tây đang triển khai gây rối loạn ở mạng lưới hệ thống xã hội chủ nghĩa, từ đầu năm 1955 lực lượng tình báo quốc tế đã kích động một bộ phận văn nghệ sĩ có chính kiến trái chiều tạo nên trào lưu Nhân Văn-Giai Phẩm. Ban đầu, trào lưu Nhân Văn-Giai Phẩm chỉ phê phán những sai lầm đáng tiếc, nhưng về sau dần phủ nhận sự chỉ huy của Đảng trong nghành nghề dịch vụ văn hóa truyền thống văn nghệ, phủ nhận quyền chỉ huy duy nhất của Đảng Lao động Nước Ta về Chính trị và Nhà nước thậm chí còn kích động lôi kéo nhân dân xuống đường biểu tình. Cuối năm 1956, sau những dịch chuyển trên quốc tế, chính quyền sở tại quyết định hành động chấm hết trào lưu Nhân Văn-Giai Phẩm. [ 245 ]

Về xã hội, chính sách về kinh tế khiến mô hình xã hội cũ thay đổi: giai cấp địa chủ hầu như bị xóa bỏ, giai cấp tư sản thì được đưa vào các cơ sở công tư hợp doanh, được nhà nước mua lại tài sản để trở về làm lao động.[246] Quốc hội, cơ quan công quyền tối cao của người dân, sau cuộc bầu cử năm 1946 thì tới năm 1960 mới tuyển cử Khóa II.[247] Do không họp thường xuyên, vai trò của Quốc hội bị hạn chế và không thực thi đầy đủ trách nhiệm lập pháp mà thường chỉ thông qua sắc lệnh và đạo luật mà Chính phủ đưa ra, các vấn đề đột xuất đã có ban Thường vụ Quốc hội đặc quyền đảm nhiệm.[247] Trong thời kỳ này, xã hội Miền Bắc hoàn toàn bị chi phối bởi sự điều khiển của chính quyền,[248] các quyền dân sự bị thu hẹp, các quyền tự do chính trị, tự do ngôn luận, xuất bản báo chí bị hạn chế tối đa[247][249], quyền làm việc, cư ngụ, đi lại, giao thiệp, cưới hỏi đều phải có sự cho phép của Nhà nước. Đời sống xã hội dựa trên nguyên tắc kỷ luật hóa cao độ với sự lãnh đạo toàn diện của Đảng Lao động Việt Nam. Xã hội nhanh chóng chuẩn bị cho cuộc sống quân sự hóa cao độ “Toàn dân – Toàn diện” theo phương châm “Mỗi người dân đều là một chiến sĩ, mỗi làng xóm là một pháo đài”. Tóm lại, cả xã hội Miền Bắc hoạt động vì một mục tiêu chung: làm hậu cần cho chiến trường ở Miền Nam.[249]

Việc hiện đại hóa quân đội được triển khai nhưng chậm và không đồng nhất, nhiều sư đoàn bộ binh được xây dựng thêm nhưng vẫn mang tính bộ binh đơn thuần, hỏa lực hạng nặng thiếu và chắp vá. Quân đội chưa có những quân binh chủng kỹ thuật cao như không quân, radar, thủy quân, tăng thiết giáp … còn đang trong quy trình sơ khai ; phương tiện đi lại vận tải đường bộ, thông tin liên lạc còn yếu kém. Nguyên nhân là do nền công nghiệp của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chưa vững mạnh, đồng thời dựa nhiều nguồn viện trợ từ Liên Xô, Trung Quốc có phần hạn chế trong tiến trình này. Vào cuối năm 1959, miền Bắc đã bí hiểm cho thực thi thăm dò, tăng trưởng tuyến đường tiếp vận kế hoạch : Đường Trường Sơn – còn được gọi là Đường mòn Hồ Chí Minh. Đây sẽ là một tuyến luân chuyển kế hoạch bảo vệ nhu yếu cuộc chiến tranh sẽ được lan rộng ra tại miền Nam sau này. Mặc dù vào lúc đó, tuyến đường này vẫn chỉ là những lối mòn trong rừng cho giao liên và những toán cán bộ vào Nam [ 250 ] .Quốc hội Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong Nghị quyết ngày 20 tháng 9 năm 1955 công bố : Dựa trên bản cương lĩnh của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nhà nước đã vạch rõ đường lối đại đoàn kết toàn dân để cùng nhau đấu tranh triển khai thống nhất nước nhà trên cơ sở độc lập và dân chủ bằng chiêu thức hoà bình. Cuộc tổng tuyển cử tự do để thống nhất nước nhà sẽ thực thi trong toàn nước theo nguyên tắc đại trà phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bí hiểm. Mục đích của cuộc tổng tuyển cử tự do này là bầu một Quốc hội thống nhất để cử một nhà nước Liên hợp duy nhất cho toàn nước Nước Ta. Việc xây dựng nhà nước Liên hợp sẽ tăng cường đoàn kết giữa những đảng phái, những những tầng lớp, những dân tộc bản địa, những miền trên toàn cõi Nước Ta … Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà lôi kéo đồng bào miền Nam hãy đoàn kết đấu tranh ngặt nghèo và thoáng đãng trong Mặt trận Tổ quốc nhằm mục đích giữ gìn quyền hạn hàng ngày của mình và giành hoà bình, thống nhất cho Tổ quốc. Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà lôi kéo toàn thể nhân dân Nước Ta từ Bắc chí Nam hãy đoàn kết ngặt nghèo trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nhiệt huyết đấu tranh thực thi cương lĩnh của Mặt trận, nhằm mục đích củng cố hoà bình, triển khai thống nhất, từ đó mà hoàn thành xong độc lập và dân chủ trong cả nước. [ 251 ]

Tình hình tại miền Nam

Ở miền Nam, nhờ những nỗ lực chính trị của bản thân cộng với sự ủng hộ của Mỹ, Ngô Đình Diệm – được chỉ định làm thủ tướng và trở thành tổng thống sau một cuộc trưng cầu ý dân vào ngày 23 tháng 10 năm 1955. Cuộc trưng cầu dân ý này bị tố cáo là gian lận rõ ràng, như tại TP HCM, Ngô Đình Diệm chiếm được 605.025 lá phiếu trong khi cả khu vực này chỉ có 450.000 cử tri. [ 252 ] [ 253 ]Ngô Đình Diệm nhanh gọn thi hành những chủ trương về chính trị, xã hội. nhà nước Mỹ đã viện trợ lớn cho Nước Ta Cộng hòa triển khai những chương trình cải cách và tăng trưởng xã hội trên nhiều nghành như xóa mù chữ, tái định cư, cải cách điền địa, tăng trưởng nông thôn, thiết kế xây dựng hạ tầng, tăng trưởng công nghiệp, cải cách hành chính, thiết kế xây dựng mạng lưới hệ thống lao lý … Nước Ta Cộng hoà đã đạt được 1 số ít thành quả quan trọng : kinh tế phục hồi và tăng trưởng, mạng lưới hệ thống y tế và giáo dục những cấp được kiến thiết xây dựng, văn hoá tăng trưởng, đời sống dân chúng được cải tổ [ 254 ]. Trong chiến dịch Cải cách điền địa, Ngô Đình Diệm tránh dùng những giải pháp mà ông coi là cướp đoạt như trào lưu Cải cách ruộng đất tại miền Bắc Nước Ta, ông thông tư cho những quan chức địa phương trả tiền mua số đất vượt quá số lượng giới hạn chứ không tịch thu. [ 255 ] Sau đó chính phủ nước nhà sẽ chia nhỏ số đất vượt số lượng giới hạn này để bán cho những nông dân chưa có ruộng và họ được vay một khoản tiền không phải trả lãi trong kỳ hạn 6 năm để mua .

Tuy vậy, đường lối Cải cách điền địa mà Ngô Đình Diệm đề ra đã bị nông dân miền Nam phản đối dữ dội. Trong khi Việt Minh đã giảm thuế, xóa nợ và tịch thu ruộng đất của địa chủ chia cho nông dân nghèo, thì Ngô Đình Diệm đã đưa giai cấp địa chủ trở lại. Đến cuối thời Ngô Đình Diệm, 2% đại điền chủ sở hữu 45% tổng số ruộng trong khi 73% tiểu nông chỉ nắm giữ 15%[256], khoảng một nửa số người cày không có ruộng[257]. Hạn mức đất được quy định rất lớn (100 hecta), nên hiếm có địa chủ nào phải bán đất cho nhà nước, số đất thu được cũng chủ yếu là chia cho người Công giáo di cư vào từ miền Bắc.[258] Đất của các Giáo xứ Công giáo thì còn được Ngô Đình Diệm thiên vị, cho miễn thuế và hạn mức. Nông dân phải trả lại đất Việt Minh đã cấp cho họ cho địa chủ rồi phải trả tiền thuê đất và phải nộp thuế đất cho quân đội. Khế ước quy định mức tô tối đa là 25% nhưng trong thực tế thì mức nộp tô phổ biến là 40% hoa lợi.[259] Điều này tạo ra một cơn giận dữ ở nông thôn, quân đội của Ngô Đình Diệm bị mắng chửi là “tàn nhẫn hệt như bọn Pháp”. Kết quả là tại nông thôn, 75% người dân ủng hộ quân Giải phóng, 20% trung lập trong khi chỉ có 5% ủng hộ chế độ Ngô Đình Diệm.[260]

Mỹ cho rằng Hiệp định Genève, 1954 là một tai họa đối với “thế giới tự do” vì nó mang lại cho Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa căn cứ để khai thác tại Đông Nam Á. Mỹ muốn ngăn chặn điều này bằng cách ký kết Hiệp ước SEATO ngày 8 tháng 9 năm 1954 và mong muốn biến miền Nam Việt Nam thành một pháo đài chống cộng. Để làm được điều này Mỹ cần sự ủng hộ của Quốc gia Việt Nam.[261] Kế hoạch của Mỹ là viện trợ cho chính phủ Ngô Đình Diệm để giúp miền Nam Việt Nam hoàn toàn độc lập với Pháp (đó là cách duy nhất để lôi kéo những người dân tộc chủ nghĩa rời xa Việt Minh và ủng hộ Quốc gia Việt Nam); Mỹ cũng thúc đẩy Ngô Đình Diệm thành lập một chính quyền đoàn kết đảng phái đại diện cho những xu hướng chính trị chính tại Việt Nam, ổn định miền Nam Việt Nam, bầu ra Quốc hội, soạn thảo Hiến pháp rồi sau đó phế truất Quốc trưởng Bảo Đại một cách hợp pháp; cuối cùng do Ngô Đình Diệm là một người quốc gia không có liên hệ gì trong quá khứ với Việt Minh và Pháp do đó miền Nam Việt Nam sẽ trở nên chống Cộng mạnh mẽ. Cuối cùng, công thức này đòi hỏi một sự hợp tác từ cả Pháp và Mỹ để hỗ trợ Ngô Đình Diệm[262]. Tuy nhiên, Pháp không có thiện cảm với Ngô Đình Diệm, Ngoại trưởng Pháp Faure cho rằng Diệm “không chỉ không có khả năng mà còn bị tâm thần… Pháp không thể chấp nhận rủi ro với ông ta”[263], hơn nữa Pháp đang bị chia rẽ chính trị nội bộ và gặp khó khăn tại Algérie nên rất miễn cưỡng trong việc giúp đỡ Quốc gia Việt Nam[264] do đó Mỹ đã tiến hành kế hoạch một mình mà không có Pháp trợ giúp.

Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phản đối Hiệp ước SEATO đặt miền Nam Nước Ta, Campuchia, Lào vào ” khu vực bảo lãnh ” của nó vì như thế là vi phạm Hiệp định Genève. Hiệp định Genève không cấm những người cộng sản và Việt Minh và những liên minh của họ hoạt động giải trí chính trị ở miền Nam Nước Ta cũng như ở Lào và Campuchia ; do đó Hiệp ước SEATO là sự can thiệp vào nội bộ những nước Đông Dương và Mỹ có cớ đưa trang bị vũ khí và đào tạo và giảng dạy quân sự chiến lược cho quân đội những ” chủ quyền lãnh thổ bảo lãnh ” này. [ 265 ]

Đánh giá về chế độ Việt Nam Cộng hòa, giáo sư Mỹ Noam Chomsky đã nói rằng: “Chính phủ Nam Việt Nam đã trở thành nơi ẩn nấp của những người Việt Nam từng đi theo Pháp trong cuộc chiến đấu chống lại nền độc lập của đất nước họ. Chính phủ Nam Việt Nam không có cơ sở thành trì trong nhân dân. Nó đi theo hướng bóc lột dân chúng nông thôn và tầng lớp dưới ở thành thị, trên thực tế nó là sự tiếp tục chế độ thuộc địa của Pháp”[266]. Ngay cả Lầu Năm Góc cũng nhận xét: “Không có Mỹ giúp đỡ thì Diệm hầu như chắc chắn không thể củng cố quyền lực ở miền Nam Việt Nam trong thời kỳ 1955-1956… Nam Việt Nam về bản chất là một sáng tạo của Mỹ”[197].

nhà nước Ngô Đình Diệm nhanh gọn thanh lọc cỗ máy cầm quyền, đưa những người trung thành với chủ với ông vào những vị trí quan trọng. Nhà nước Nước Ta Cộng hòa, lúc đó mang biểu lộ của hình thức tập quyền, chính trị của vương quốc phụ thuộc vào rất nhiều vào những đặc tính cá thể của Ngô Đình Diệm và mái ấm gia đình ông. Quân đội Nước Ta Cộng hòa được cấp tốc trang bị và đào tạo và giảng dạy với sự trợ giúp của những cố vấn Mỹ. Quân lực Nước Ta Cộng hòa vào thời gian đó xét về trang bị được xem là đứng đầu khu vực Khu vực Đông Nam Á, tiêu biểu vượt trội hơn Quân đội Nhân dân Nước Ta – đang là đối thủ cạnh tranh tiềm tàng ở miền Bắc .

Điều 7 Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa 1956 quy định “Những hành vi có mục đích phổ biến hoặc thực hiện một cách trực tiếp hay gián tiếp chủ nghĩa cộng sản dưới mọi hình thái đều trái với các nguyên tắc ghi trong Hiến pháp”. Việt Nam Cộng hòa “kêu gọi” những người cộng sản đang hoạt động bí mật ly khai tổ chức, ra “hợp tác” với chế độ mới đồng thời cưỡng ép những người bị bắt từ bỏ chủ nghĩa cộng sản.[267] Dù vậy hệ thống tổ chức bí mật của Việt Minh vẫn tiếp tục tồn tại và phản kháng bằng cách tuyên truyền chống chính phủ, tổ chức những cuộc biểu tình chính trị gây sức ép lên chính phủ Việt Nam Cộng hòa.

nhà nước Nước Ta Cộng hòa triển khai những chiến dịch tố cộng, diệt cộng, liên gia phòng vệ, dồn dân lập ấp kế hoạch … một cách kinh khủng [ 268 ] không tính đến những đặc thù tâm ý và quyền hạn của dân chúng cũng như thực trạng lịch sử dân tộc Nước Ta. Những giải pháp cứng rắn nhất được vận dụng, ví dụ ngày 16-8-1954, quân Nước Ta Cộng hoà đã nổ súng trấn áp đoàn biểu tình ở thị xã Gò Công, bắn chết 8 người và 162 người bị thương. [ 269 ] Trong thời hạn từ 1955 đến 1960, theo số liệu của Nước Ta Cộng hoà có 48.250 người bị tống giam. [ 186 ] Điều này đã làm biến dạng quy mô xã hội, suy giảm niềm tin của dân chúng vào cơ quan chính phủ Ngô Đình Diệm và đẩy những người kháng chiến ( Việt Minh ) vào rừng lập chiến khu .

Việt Nam Cộng hòa cũng cho xây các ấp chiến lược để ngăn chặn sự tiếp tế của người dân cho đối phương. Giáo sư sử học Randy Roberts nhận xét: “Cái gọi là Chương trình Ấp Chiến lược thực chất là lùa nông dân Việt Nam ra khỏi làng quê tổ tiên của họ và nhốt họ trong những khu đất rào quanh chắc chắn giống như một nhà tù hơn là các cộng đồng thật sự”[270] Nhưng chính sách này cũng tỏ ra phản tác dụng. Việc xây dựng các ấp chiến lược khiến quân đội Việt Nam Cộng hòa phải căng mình đóng quân tại các ấp này khiến họ không đủ lực lượng để đối đầu với quân Giải phóng miền Nam. Đặc biệt, do bị cưỡng ép nên phần lớn nông dân trong ấp chiến lược cảm thấy bất bình, nhiều người quay sang hợp tác với đối phương.[271]

Về mặt tôn giáo, chính quyền của Tổng thống Ngô Đình Diệm được lực lượng Công giáo ủng hộ mạnh ở thành thị (gia đình Ngô Đình Diệm cũng đều là người Công giáo) và bị chỉ trích thiên vị Công giáo trên phương diện pháp lý và tinh thần cũng như trong các lãnh vực hành chánh, xã hội và kinh tế.[272] Đảng Lao động Việt Nam nhận định chế độ Ngô Đình Diệm “dựa vào công an và quân đội, dựa vào địa chủ và tư sản mại bản, dựa vào dân Công giáo di cư để củng cố quyền thống trị”[273]. Tổng thống Ngô Đình Diệm coi những người Công giáo là thành phần đáng tin cậy về mặt chính trị, không có quan hệ hoặc chịu ảnh hưởng của những người cộng sản. Mặc dù vậy, phần lớn người Việt ở miền Nam vẫn giữ truyền thống theo đạo Phật và Tam giáo đồng nguyên. Mâu thuẫn vì tôn giáo sau này cũng trở thành một trong những động lực khởi phát cuộc đảo chính của Quân lực Việt Nam Cộng hòa chống lại Tổng thống Ngô Đình Diệm vào tháng 11 năm 1963.

Quân đội Nước Ta Cộng hòa ngoài binh lính nghĩa vụ và trách nhiệm theo lệnh tổng động viên còn có một lực lượng sĩ quan chuyên nghiệp, binh lính tình nguyện làm nòng cốt. Trong số lính tình nguyện, Quân đội Nước Ta Cộng hòa chú trọng cất nhắc những sĩ quan thường trực tốt nghiệp Trường Võ bị Quốc gia Đà Lạt nắm giữ những chức vụ then chốt để chỉ huy lính quân dịch, hầu hết số này đều xuất thân từ những tầng lớp trung lưu, được xuất ngoại du học, thích lối sống phương Tây. Ngoài ra, trong những đơn vị chức năng từ cấp trung đoàn trở lên đều có Tuyên úy. Có tài liệu cho rằng tổ chức triển khai này nhằm mục đích khai thác triệt để số quân nhân theo những tôn giáo, tận dụng lòng sùng đạo của họ để tuyên truyền, kiến thiết xây dựng số này trở thành những lực lượng cốt cán chống cộng sản. Một nguyên do khác để Nước Ta Cộng hòa lôi cuốn được người trẻ tuổi gia nhập quân đội còn là nhờ vào những khoản viện trợ của Mỹ. Chính những khoản viện trợ này đã bảo vệ cho quân nhân trong Quân đội Nước Ta Cộng hòa có một đời sống vật chất tương đối không thay đổi, ngoài những khiến họ tin cậy vì có được nước Mỹ siêu cường tương hỗ. Nhưng mặt trái của chủ trương này là : khi Mỹ giảm viện trợ, khi những trào lưu đấu tranh phản chiến nổi lên, phần đông binh sĩ mất lòng tin vào chính sách Nước Ta Cộng hòa. [ 274 ]Hiến pháp Nước Ta Cộng hòa 1956 do chính Ngô Đình Diệm tham gia soạn thảo đã trao cho ông quyền lực tối cao rất lớn, hoàn toàn có thể toàn quyền khống chế cỗ máy nhà nước. Ngô Đình Diệm có không thiếu quyền lực tối cao để triệt tiêu hoặc làm tê liệt những luật đạo nào mà ông không vừa lòng, cũng như thuận tiện phát hành và thi hành những luật đạo nào có lợi cho mình [ 275 ] Chính sách này của Ngô Đình Diệm cũng tạo mầm mống cho hậu quả nghiêm trọng trong nền chính trị, nó gây chia rẽ thâm thúy ngay trong nội bộ của Nước Ta Cộng hòa [ 276 ]. Sự chia rẽ nội bộ này tích tụ âm ỉ rồi bùng phát thành hàng loạt những cuộc hòn đảo chính nhắm vào Ngô Đình Diệm. Thomas D. Boettcher nhận xét về những hoạt động giải trí hủy hoại những nhóm trái chiều của Ngô Đình Diệm [ 277 ] :

Trong 10 USD viện trợ thì 8 được dùng cho nội an chứ không dùng cho công tác chiến đấu chống những người du kích Cộng sản hay cải cách ruộng đất. Diệm lo lắng về những cuộc đảo chính hơn là những người Cộng sản…Như là hậu quả của những biện pháp đàn áp càng ngày càng gia tăng, sự bất mãn của quần chúng đối với Diệm cũng càng ngày càng tăng, bất kể là toan tính của Diệm dập tắt sự bất mãn này trong mọi cơ hội. Hàng triệu nông dân ở những vùng quê trở thành xa lạ đối với Diệm. Không lạ gì, hoạt động của những người Cộng sản gia tăng cùng với sự bất mãn của quần chúng. Và những biện pháp đàn áp của Diệm cũng gia tăng theo cùng nhịp độ. Nhiều ngàn người bị nhốt vào tù.

Những người cộng sản ở miền Nam

Giai đoạn 1954 – 1956

Theo Hiệp định Genève, lực lượng quân sự chiến lược của mỗi bên tham gia đại chiến Đông Dương ( 1945 – 1955 ) sẽ rút khỏi chủ quyền lãnh thổ của phía bên kia. Lực lượng chính quy của Quân đội Nhân dân Nước Ta ở miền Nam phải vận động và di chuyển về phía Bắc vĩ tuyến 17, lực lượng bán vũ trang và chính trị được ở lại. Nhưng theo ước tính của Mỹ, vẫn còn 100.000 [ 186 ] cán bộ, đảng viên những ngành vẫn được sắp xếp ở lại. [ 278 ] Đồng thời một số ít cán bộ, chiến sỹ lực lượng vũ trang dày dạn kinh nghiệm tay nghề được tinh lọc làm trách nhiệm bảo vệ chỉ huy Đảng, xâm nhập vào tổ chức triển khai quân sự chiến lược và dân sự của đối phương hoặc nắm lực lượng vũ trang giáo phái để dự trữ cho việc phải chiến đấu vũ trang trở lại. [ 278 ] Việt Minh cũng chôn giấu một số ít vũ khí và đạn dược tốt để sử dụng khi cần. [ 279 ] Bên cạnh đó Trung ương Đảng đã cử nhiều cán bộ có kinh nghiệm tay nghề, am hiểu mặt trận về miền Nam chỉ huy trào lưu hoặc hoạt động giải trí trong hàng ngũ đối phương. [ 280 ]

Trong giai đoạn này, Việt Minh chủ trương dùng nhiều hình thức tuyên truyền chống chính quyền Ngô Đình Diệm và lợi dụng các tổ chức hợp pháp (hội đồng hương, công đoàn, vạn cấy…) tập hợp quần chúng đấu tranh chính trị đòi Tổng tuyển cử thống nhất đất nước, bảo vệ thành quả cách mạng, bảo vệ cán bộ – đảng viên. Hoạt động vũ trang bị hạn chế nên thời kỳ này chưa có những xung đột quân sự lớn và công khai giữa hai bên. Các vụ bạo lực chỉ giới hạn ở mức tổ chức các vụ ám sát dưới tên gọi diệt ác trừ gian, hỗ trợ các giáo phái chống chính quyền Ngô Đình Diệm hoặc thành lập các đại đội dưới danh nghĩa giáo phái[281], hoặc dưới hình thức các tổ chức quần chúng (dân canh, chống cướp…) để đấu tranh chính trị.

Chính quyền Ngô Đình Diệm đối phó với những cuộc đấu tranh chính trị bằng cách thực hiện chiến dịch “tố cộng, diệt cộng” nhằm loại bỏ những cán bộ Việt Minh hoạt động bí mật. Từ tháng 5 năm 1955 đến tháng 5-1956, Ngô Đình Diệm phát động “chiến dịch tố cộng” giai đoạn 1 trên quy mô toàn miền Nam; tháng 6 năm 1955, mở chiến dịch Thoại Ngọc Hầu càn quét những khu từng là căn cứ kháng chiến chống Pháp của Việt Minh. Việt Minh đáp trả bằng những cuộc biểu tình đòi thả cán bộ của họ hoặc tổ chức các cuộc diệt ác trừ gian – tiêu diệt nhân viên và cộng tác viên của chính quyền Ngô Đình Diệm được gọi là “bọn ác ôn và bọn do thám chỉ điểm“.[282]

Giai đoạn 1956 – 1959

[283]Máy chém dưới thời Ngô Đình Diệm, tọa lạc tại Bảo tàng TP. Cần Thơ, Nước Ta. Từ 1957 – 1959, đã có hơn 2 nghìn người bị Nước Ta Cộng hòa hành quyết với tội danh ủng hộ chủ nghĩa cộng sản, thường là bằng máy chém

Tháng 6 năm 1956, Bộ Chính trị Đảng Lao động Việt Nam họp và ra Nghị quyết “Về tình hình, nhiệm vụ và công tác miền Nam” khẳng định “nhiệm vụ cách mạng của ta ở miền Nam là phản đế và phản phong kiến” và “Hình thức đấu tranh của ta trong toàn quốc hiện nay là đấu tranh chính trị, không phải là đấu tranh vũ trang. Nói như thế không có nghĩa là tuyệt đối không dùng vũ trang tự vệ trong những hoàn cảnh nhất định hoặc không tận dụng những lực lượng vũ trang của các giáo phái chống Diệm” đồng thời “Cần củng cố lực lượng vũ trang và bán vũ trang hiện có và xây dựng các căn cứ làm chỗ dựa. Đồng thời xây dựng cơ sở quần chúng vững mạnh làm điều kiện căn bản để duy trì và phát triển lực lượng vũ trang. Tổ chức tự vệ trong quần chúng nhằm bảo vệ các cuộc đấu tranh của quần chúng và giải thoát cán bộ khi cần thiết”.[284]

Tháng 8 năm 1956, Bí thư Xứ ủy Nam Bộ Lê Duẩn soạn “Đề cương cách mạng miền Nam” nhưng đến Hội nghị TW 15 năm 1959 mới được thông qua. Đề cương xác định rõ: “Nhiệm vụ của cách mạng miền Nam là trực tiếp đánh đổ chính quyền độc tài, phát xít Ngô Đình Diệm, tay sai của Mỹ, giải phóng nhân dân miền Nam khỏi ách đế quốc, phong kiến, thiết lập ở miền Nam một chính quyền liên hiệp có tính chất dân tộc, dân chủ để cùng với miền Bắc thực hiện một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập và dân chủ nhân dân.“[285]

Tháng 12 năm 1956, Xứ ủy Nam Bộ mở hội nghị ở Phnompenh (Campuchia) nghiên cứu nghị quyết Bộ Chính trị và “Đề cương cách mạng miền Nam”. Hội nghị ra quyết định “Con đường tiến lên của Cách mạng miền Nam là phải dùng bạo lực, tổng khởi nghĩa giành chính quyền… Hiện nay, trong chừng mực nào đó phải có lực lượng vũ trang hỗ trợ cho đấu tranh chính trị và tiến tới sau này dùng nó đánh đổ Mỹ Diệm… cần tích cực xây dựng lực lượng vũ trang tuyên truyền, lập đội vũ trang bí mật, tranh thủ vận động cải tạo lực lượng giáo phái bị Mỹ Diệm đánh tan đứng vào hàng ngũ nhân dân, lợi dụng danh nghĩa giáo phái ly khai để diệt ác ôn.“[286]

Để thực thi đường lối mà Bộ Chính trị và Xứ ủy Nam Bộ đã xác lập, lực lượng cộng sản toàn miền Nam tăng nhanh những hoạt động giải trí tuyên truyền, tổ chức triển khai biểu tình, chống cải cách điền địa, ám sát và đấu tranh vũ trang ( ở mức độ nhỏ [ 287 ] ) chống chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa. Tổ chức những cuộc biểu tình chống việc thi hành nghĩa vụ và trách nhiệm quân sự chiến lược cho chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa, tổ chức triển khai nông dân chống địa chủ thu tiền thuê đất ; ám sát, hủy hoại lực lượng bảo an, chỉ điểm, ” tay sai ác ôn “, những đội biệt kích ; tổ chức triển khai nhân dân vây đồn, vây quận lị ; hủy hoại những khu dinh điền, khu trù mật … [ 288 ] [ 289 ]Cứ như vậy, sự cạnh tranh đối đầu giữa hai bên ngày càng mạnh, hoạt động giải trí đấm đá bạo lực ngày càng ngày càng tăng, chính trị miền Nam – đặc biệt quan trọng ở nông thôn – ngày càng không ổn định. Để đối phó với sự ngày càng tăng hoạt động giải trí của những người cộng sản, chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hoà tăng cường hoạt động giải trí chống Cộng. Những giải pháp càn quét của Nước Ta Cộng hoà thu được hiệu quả khiến những người cộng sản bị thiệt hại nặng. [ 278 ]Trước tình hình đó, cuối năm 1958, Xứ ủy Nam Bộ chỉ huy cho những Liên tỉnh ủy không được hoạt động giải trí vũ trang, cho phần nhiều cán bộ đảng viên tạm ngừng hoạt động giải trí hoặc đổi địa phận hoạt động giải trí để giữ gìn lực lượng, một bộ phận ra hoạt động giải trí hợp pháp vĩnh viễn. Lực lượng vũ trang vẫn được duy trì nhưng không còn hoạt động giải trí mà rút vào địa thế căn cứ Đồng Tháp hoặc biên giới Campuchia sinh sống. Những người đổi địa phận hoạt động giải trí bị bắt hơn phân nửa, 1 số ít khác mất ý thức, bỏ công tác làm việc, lo làm ăn. Số còn hoạt động giải trí nhiều người bị mất ý thức, giảm liên hệ với quần chúng, giảm hoạt động giải trí tuyên truyền. Nhìn chung đến cuối năm 1958, sau 2 năm triển khai chủ trương dùng đấu tranh chính trị, dùng đấm đá bạo lực, tổng khởi nghĩa giành chính quyền sở tại, lực lượng cộng sản miền Nam thiệt hại nặng, trào lưu đấu tranh của họ tại miền Nam đi xuống. [ 290 ] Poster tuyên truyền cho Ấp chiến lượcNgày 6 tháng 5 năm 1959, Quốc hội Nước Ta Cộng hoà trải qua luật số 91 mang tên Luật 10-59 pháp luật việc tổ chức triển khai những Tòa án quân sự chiến lược đặc biệt quan trọng với nguyên do ” xét xử những tội ác cuộc chiến tranh chống lại Nước Ta Cộng Hòa “. Theo luật 10-59, bị can hoàn toàn có thể được đưa thẳng ra xét xử mà không cần mở cuộc tìm hiểu, án phạt chỉ có hai mức : tử hình hoặc tù khổ sai, xét xử lê dài 3 ngày là tối đa, không có ân xá hoặc kháng án ; dụng cụ tử hình có cả máy chém. Sau khi luật này được phát hành, chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa đẩy mạnh truy quét, bắt bớ, khủng bố, nên lực lượng cộng sản bị thiệt hại nặng nề. [ 291 ]

Ngày 13 tháng 1 năm 1959, Ban chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam họp Hội nghị lần thứ 15 ra Nghị quyết 15 “Về tăng cường đoàn kết, kiên quyết đấu tranh giữ vững hoà bình, thực hiện thống nhất nước nhà” chính thức phát động đấu tranh vũ trang kèm đấu tranh chính trị. Nghị quyết 15 xác định “Vì chế độ miền Nam là một chế độ thực dân và nửa phong kiến cực kỳ phản động và tàn bạo, vì chính quyền miền Nam là chính quyền đế quốc và phong kiến độc tài, hiếu chiến, cho nên ngoài con đường cách mạng, nhân dân miền Nam không có con đường nào khác để tự giải phóng khỏi xiềng xích nô lệ… Theo tình hình cụ thể và yêu cầu hiện nay của cách mạng thì con đường đó là lấy sức mạnh của quần chúng, dựa vào lực lượng chính trị của quần chúng là chủ yếu, kết hợp với lực lượng vũ trang để đánh đổ quyền thống trị của đế quốc và phong kiến, dựng lên chính quyền cách mạng của nhân dân. Đó là mục tiêu phấn đấu của nhân dân miền Nam hiện nay.“[292]

quản trị Hồ Chí Minh công bố :

Tháng 2 năm 1959, sau khi nhận được thông tin nội dung cơ bản Nghị quyết 15, Xứ ủy Nam Bộ chỉ huy những tỉnh tăng cường hoạt động giải trí vũ trang tương hỗ quần chúng nổi dậy giành chính quyền sở tại ở nông thôn. [ 278 ] Trên toàn miền Nam, những người cộng sản miền Nam thực thi 1 số ít cuộc tiến công vũ trang quy mô trung đội hoặc đại đội ( được phiên hiệu thành tiểu đoàn ) vào những đơn vị chức năng lực lượng quân sự chiến lược của Nước Ta Cộng hoà .Nhìn chung trong năm 1959, những người cộng sản miền Nam vẫn cố gắng nỗ lực tái hoạt động giải trí vũ trang dù đang gặp nhiều khó khăn vất vả. Hàng chục đơn vị chức năng vũ trang tiên phong ở miền Nam của người cộng sản trong những năm 1956 – 1959 có quân số thất thư ­ ờng, nơi nào cũng có hiện t ­ ượng ” đào súng lên ” rồi lại phải cất giấu súng. Không phải lúc ấy người cộng sản thiếu lực l ­ ượng hay bộ đội địa phư ­ ơng không có năng lực chiến đấu, hoặc lo rằng những sư ­ đoàn nòng cốt của địch sẽ hủy hoại những đơn vị chức năng vũ trang nhỏ bé của họ, mà yếu tố là phải chờ chủ trư ­ ơng của cấp trên. [ 294 ] Bên cạnh đó, trào lưu đấu tranh chính trị và mạng lưới hệ thống tổ chức triển khai Đảng dần hồi sinh, nhiều cơ sở quần chúng được thiết kế xây dựng. [ 278 ] Tuy nhiên đến lúc này, những người cộng sản miền Nam đã rất suy yếu so với năm 1955 nên rất cần sự tương hỗ lớn từ miền Bắc. [ 295 ] Các đoàn cán bộ từ miền Bắc ( trong đó có nhiều cán bộ người miền Nam từng tập trung ra Bắc năm 1955 ) khởi đầu được cử vào để chi viện, tăng cường cho miền Nam .

Giai đoạn 1960 – 1965

Giai đoạn 1960 – 1965 là tiến trình Việt Nam Dân chủ Cộng hòa công khai minh bạch hậu thuẫn những người Cộng sản miền Nam và khởi đầu đem quân xâm nhập miền Nam. [ 296 ] Những người Cộng sản miền Nam xây dựng Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Nước Ta và Quân Giải phóng Miền Nam. Trong khi đó, Mỹ giúp Nước Ta Cộng hòa thực thi kế hoạch Chiến tranh đặc biệt quan trọng. Tuy nhiên, quân Giải phóng vẫn thắng thế trên mặt trận, đánh những chiến dịch lớn sát những đô thị. Tổng thống Ngô Đình Diệm không trấn áp nổi khủng hoảng cục bộ chính trị và bị Hội đồng Quân nhân Cách mạng thay máu chính quyền. Nước Ta Cộng hòa sau đó liên tục khủng hoảng cục bộ cho đến khi Nguyễn Văn Thiệu làm Tổng thống .

Bối cảnh miền Bắc

Thập niên 1960 là thời kỳ nở rộ của khối xã hội chủ nghĩa và đã Open mầm mống chia rẽ giữa hai cường quốc số 1 trong khối là Liên Xô và Trung Quốc về những yếu tố tư tưởng, đường lối cách mạng [ 297 ]. Nhất là từ khi Liên Xô rút hết những cố vấn khỏi Trung Quốc sau năm 1960 .Tại Liên Xô và Đông Âu, hình thức kinh tế tài chính tập trung chuyên sâu và kế hoạch hóa đang phát huy những mặt tích cực của nó. Liên Xô tập trung chuyên sâu mọi nguồn lực để cố đạt cho bằng được những chỉ tiêu kinh tế tài chính, chính trị được cho là lợi thế của mạng lưới hệ thống xã hội chủ nghĩa để tranh đua với Mỹ vai trò chỉ huy quốc tế. Việc phóng thành công xuất sắc vệ tinh nhân tạo tiên phong của loài người ( Sputnik 1 ) và đưa người tiên phong vào ngoài hành tinh ( Yuri Gagarin ) là hình tượng của một siêu cường đang thắng thế. Liên Xô và Mỹ – hai đối thủ cạnh tranh tư tưởng – chuẩn bị sẵn sàng đối chọi nhau ở mọi yếu tố quốc tế. Nước Ta là một trong những nơi mà hai bên muốn biểu lộ điều đó .Liên Xô tuy đã có vũ khí nguyên tử từ năm 1949 [ 298 ], nhưng lợi thế quân sự chiến lược của Mỹ vẫn áp đảo. Do đó, Liên Xô vẫn lo lắng sự quá stress với Mỹ và chỉ viện trợ cho miền Bắc ở mức đủ để thiết kế xây dựng một nhà nước xã hội chủ nghĩa cho đến thời gian này .Trong thập niên 1960, quan điểm của Liên Xô về Chiến tranh Nước Ta đã có nhiều biến hóa. Từ quan điểm cùng chung sống độc lập của Nikita Khrushchev trong chính trị quốc tế, nghĩa là phía Liên Xô muốn có sự chung sống giữa hai nhà nước Nước Ta và thống nhất trải qua trưng cầu dân ý với sự trợ giúp quân sự chiến lược hạn chế đến ủng hộ đấu tranh vũ trang của Leonid Brezhnev với viện trợ quân sự chiến lược to lớn cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Khi Khrushchev bị buộc phải từ chức, Leonid Brezhnev lên thay. Ban đầu, chủ trương của Liên Xô vẫn giữ nguyên nhưng đến đầu năm 1965, tân Thủ tướng Liên Xô, Kosygin, thăm Bắc Kinh, TP.HN, Bình Nhưỡng nhằm mục đích mục tiêu hàn gắn quan hệ Xô – Trung và ngăn ngừa hoạt động giải trí quân sự chiến lược của Mỹ ở Nước Ta .

Trong chuyến thăm Hà Nội, tháp tùng Kosygin có các chuyên viên tên lửa. Và ngày 10 tháng 2 năm 1965, Liên Xô và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ký Hiệp ước Hỗ trợ Kinh tế và Quân sự Việt – Xô. Từ đây, sự giúp đỡ quân sự của Liên Xô cho miền Bắc ngày càng tăng và đóng vai trò quan trọng trong chiến tranh Việt Nam.

Đến thời gian này cách tiếp cận của Liên Xô đã khác : họ viện trợ cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nhiều hơn [ 299 ]. Đây cũng là thời kỳ Quân đội Nhân dân Nước Ta được hiện đại hóa can đảm và mạnh mẽ, trang bị lại với vũ khí mới, kể cả những vũ khí hạng nặng, những binh chủng kỹ thuật sinh ra để phân phối cuộc chiến tranh văn minh : không quân, radar, tên lửa phòng không … Quân đội Nhân dân Nước Ta liên tục thực thi những cuộc tập trận lớn với giả định đánh quân đổ xô đường không và chống xe tăng Mỹ .Thập niên này đang có tranh cãi trong phe xã hội chủ nghĩa giữa những người thuộc ” phe xét lại ” ( Nikita Sergeyevich Khrushchyov và Liên Xô ) và những người tự nhận là ” Marxist-Leninist chân chính ” ( Mao Trạch Đông và Trung Quốc ) và những giải pháp cách mạng ở quốc tế thứ ba bằng tự do hay bằng đấm đá bạo lực cách mạng, gọi là Trung-Xô chia rẽ [ 300 ] [ 301 ] [ 302 ]. Trung Quốc, lúc đó đang cạnh tranh đối đầu vai trò chỉ huy phe Xã hội chủ nghĩa với Liên Xô [ 302 ], cũng không muốn vai trò của mình kém hơn đối thủ cạnh tranh cùng tư tưởng. Họ viện trợ cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, trong quy trình tiến độ này, còn nhiều hơn Liên Xô. Họ khuyến khích Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chiến đấu giải phóng miền Nam mà không sợ quân đội Mỹ tham chiến .

Mùa hè 1962, Trung Quốc gửi cho nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa súng đạn đủ để trang bị cho 200 tiểu đoàn. Trung Quốc đồng ý gửi tình nguyện quân vào miền Bắc Việt Nam nếu quân Mỹ vượt qua vĩ tuyến 17. Tính từ 1956 đến 1963, Trung Quốc đã chuyển cho miền Bắc số lượng vũ khí trị giá khoảng 320 triệu nhân dân tệ[299]. Tháng 12 năm 1964, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Trung Quốc thăm Hà Nội và ký Hiệp ước Hữu nghị hợp tác quân sự Việt – Trung.

Về phía mình, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chủ trương giữ quan hệ tốt với cả Trung Quốc lẫn Liên Xô để tranh thủ càng nhiều viện trợ vũ khí càng tốt. Tuy nhiên, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa không gật đầu mọi sự can thiệp vào đường lối kế hoạch của họ. [ 303 ] Ông Lưu Đoàn Huynh, cố vấn ngoại giao Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, cho rằng vì cả hai bên Liên Xô và Trung Quốc chống nhau nên không bên nào hoàn toàn có thể ép Việt Nam Dân chủ Cộng hòa theo đường lối của họ vì làm như vậy sẽ tạo thời cơ cho đối phương. Trên thực tiễn, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tự tinh chỉnh và điều khiển đại chiến, tự quyết định hành động đường lối của mình, khi nào đánh, khi nào đàm phán. [ 60 ] Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nhận vũ khí do những liên minh viện trợ, nhưng sẽ tự chiến đấu bằng đường lối và nhân lực của quốc gia mình .

Đầu năm 1961, Tổng thống Mỹ John F Kennedy ký lệnh triển khai “chiến dịch chiến tranh bí mật phá hoại miền Bắc Việt Nam”, với mục đích phá hoại cơ sở vật chất ở miền Bắc Việt Nam. Chiến dịch này nằm dưới sự chỉ đạo của CIA, sau được Lầu Năm Góc tiếp quản năm 1964, đã đề ra các biện pháp chủ yếu là sử dụng lực lượng đặc biệt của Việt Nam Cộng hòa (gián điệp biệt kích) còn gọi là “Liên đội quan sát số 1”, gồm phần đông là lính Việt Nam Cộng hòa có gốc là dân miền Bắc di cư. CIA và lực lượng đặc biệt Mỹ trực tiếp chỉ đạo, huấn luyện, trang bị để các nhóm biệt kích này đột nhập vào miền Bắc để phá hoại cơ sở hạ tầng, hình thức chủ yếu là sử dụng các tiểu đội biệt kích dù.

Đến năm 1968 thì các chiến dịch này phải dừng lại do đã thất bại nặng nề: gần 500 lính biệt kích bị tử trận, bị bắt hoặc trở thành điệp viên hai mang, trong khi gần như không gây thiệt hại được gì cho đối phương. Riêng ngành công an Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa với 19 chuyên án đã câu nhử, bắt sống hoặc tiêu diệt được 121 lính biệt kích. Các đội biệt kích phần lớn bị bắt ngay sau khi nhảy dù, một số thoát được nhưng không bao lâu cũng bị bắt do bị dân địa phương phát hiện và thông báo cho công an truy bắt. Cựu bộ trưởng quốc phòng Mỹ Robert S. McNamara và cựu Tư lệnh các lực lượng Mỹ tại Việt Nam, tướng William C. Westmoreland, đã bị chỉ trích nặng nề vì chiến dịch trên. Chương trình này được giữ kín suốt nhiều năm, về sau được tiết lộ trong cuốn sách của Sedgwick Tourison nhan đề “Secret Army, Secret War: Washington’s Tragic Spy Operation in North Vietnam” (Naval Institute Special Warfare) viết tháng 9 năm 1995.

Chiến trường miền Nam

Từ năm 1960, với chủ trương “Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, đưa cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội” của chính phủ Việt Nam Dân Chủ Cộng hòa,[304] quân Giải phóng ở chiến trường miền Nam phát động liên tiếp các đợt tiến công quy mô kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang mà cao trào là phong trào Đồng khởi. Phong trào này gây cho chính phủ Việt Nam Cộng hòa thời Tổng thống Ngô Đình Diệm lúng túng trong việc lập lại trật tự, dẫn đến một phần đáng kể của nông thôn miền Nam đã thành vùng do Mặt trận Giải phóng kiểm soát (cuối năm 1960). Tới cuối năm 1960, quân Giải phóng Miền nam đã kiểm soát 600/1298 xã ở Nam Bộ, 904/3829 thôn ở đồng bằng ven biển Trung bộ và 320/5721 thôn ở Tây Nguyên. Trong 2.627 xã toàn miền Nam, quân Giải phóng đã lập chính quyền tự quản ở 1.383 xã.[305]

Nhân đà thắng lợi, ngày 20 tháng 12 năm 1960 những người cộng sản và những xu thế chính trị khác tại miền Nam xây dựng Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Nước Ta gồm nhiều đại diện thay mặt những thành phần tôn giáo, những tầng lớp xã hội, dân tộc bản địa khác nhau do những người cộng sản chỉ huy. Quân Giải phóng Miền Nam cũng được xây dựng ngay sau đó, ngày 15 tháng 2 năm 1961, theo nghị quyết của Bộ Chính trị Đảng Lao động Nước Ta và Tổng Quân ủy Trung ương .Đứng trước tình hình trên, tướng Maxwell D. Taylor được phái sang Nước Ta để tương hỗ gấp cho Nước Ta Cộng hòa. Kế hoạch Staley-Taylor ( hay cuộc chiến tranh đặc biệt quan trọng ) với việc sử dụng đa phần quân lực Nước Ta Cộng hòa đã được trang bị bằng vũ khí tối tân do Mỹ phân phối và thực thi những kế hoạch quân sự chiến lược do cố vấn Mỹ hoạch định. Nhà nước Mỹ cũng tăng thêm nguồn viện trợ kinh tế tài chính cho cơ quan chính phủ Ngô Đình Diệm nhằm mục đích tăng quân số và tiêu dùng cho những ngân sách quân sự chiến lược. Với năng lực cơ động cao, Quân lực Nước Ta Cộng hòa đã giành được những thắng lợi nhất định. Đồng thời, cơ quan chính phủ Nước Ta Cộng hòa thắt chặt chủ trương Ấp chiến lược nhằm mục đích cách ly quân Giải phóng với dân chúng .Mỹ quyết tâm không bỏ cuộc tại Nam Nước Ta. Năm 1964, Mỹ khởi đầu chuyển hướng sự chú ý quan tâm từ miền Nam hướng ra miền Bắc và công bố sẽ không gật đầu việc tăng chuyển quân và vũ khí từ miền Bắc vào Nam. [ 306 ] Mỹ tăng cường can thiệp vào cuộc chiến tranh Nước Ta và tháng 2 năm 1965, không quân Mỹ oanh kích miền Bắc. Để đối phó với sự ngày càng tăng cuộc chiến tranh của Mặt trận Giải phóng miền Nam, Mỹ giúp Nước Ta Cộng hòa thực thi cuộc chiến tranh đặc biệt quan trọng và tăng cường viện trợ kinh tế tài chính cũng như quân sự chiến lược .
Về phía Mặt trận Dân tộc Giải phóng, lực lượng Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta trong thời gian này không còn đủ mạnh để tận dụng sự khó khăn vất vả của Nước Ta Cộng hòa để mở những chiến dịch lớn, tiến tới kết thúc cuộc chiến tranh. Việc Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta suy yếu được đánh giá và nhận định là do sự đàn áp của chính quyền sở tại Ngô Đình Diệm cũng như không nhận được sự trợ giúp về quân sự chiến lược của miền Bắc mà mới hầu hết là tương hỗ bằng chính trị do cả Mặt trận và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vẫn kỳ vọng vào giải pháp Tổng tuyển cử. [ 307 ] Vì vậy, lính tình nguyện ở miền Bắc đã hành quân vào Nam theo đường mòn Trường Sơn để tăng cường cho Quân Giải phóng. Thí dụ họ đã xây dựng trung đoàn 22 gồm phần đông những chiến sỹ tập trung ra bắc, đưa nhiều cán bộ và lính tập kết lẫn lính mới vào miền nam. Tuy nhiên, trong thời kỳ 1960 – 1965 những đơn vị chức năng tình nguyện từ miền Bắc vào hầu hết đứng chân vòng ngoài tại tuyến đường Trường Sơn, Tây Nguyên để kiến thiết xây dựng những địa thế căn cứ quân sự chiến lược ship hàng chiến sự sau này. [ 308 ]Sau gần hai năm đối phó với cuộc chiến tranh đặc biệt quan trọng, Quân Giải phóng miền Nam đã đúc rút kinh nghiệm tay nghề đối phó với giải pháp trực thăng vận và thiết xa vận của quân đội Nước Ta Cộng hòa. Điều này đã tạo ra thắng lợi cho họ trong trận Ấp Bắc ( ngày 2 tháng 1 năm 1963 tại tỉnh Tiền Giang ). Ngoài ra những người cộng sản cũng liên tục đánh phá cơ cấu tổ chức hành chính của Nước Ta Cộng hòa. Tính đến năm 1963 lực lượng du kích đã ám sát 6.700 người và triển khai 18.200 vụ bắt cóc. [ 309 ] Quân đội Nước Ta Cộng hòa trở nên yếu thế buộc phải lui về thế thủ gần những thành phố lớn. Trong những năm 1963 và 1964 Quân Giải phóng miền Nam thắng thế tiến công trên toàn mặt trận và đến tháng 12 năm 1964 họ triển khai chiến dịch Bình Giã tại tỉnh Bà Rịa làm thiệt hại những chiến đoàn thiết giáp cơ động và những đơn vị chức năng dự bị kế hoạch của quân đội Nước Ta Cộng hòa. [ 310 ] Rất nhiều thắng lợi tại những địa phận khác : Ba Gia, An Lão, Võ Su …

Khủng hoảng chính trị tại miền Nam

Ngày 8 tháng 5 năm 1963 xảy ra sự kiện Phật đản tại Huế làm chấn động trên toàn quốc tế, cũng như đã tạo ra trào lưu phản đối ” sự tẩy chay tôn giáo ” của cơ quan chính phủ Tổng thống Ngô Đình Diệm. Cuộc khủng hoảng cục bộ này đã làm cơ quan chính phủ Ngô Đình Diệm mất hết uy tín trong và ngoài nước. nhà nước Ngô Đình Diệm đã có những cố gắng nỗ lực xoa dịu sự bất mãn, xử lý những nguyện vọng của Phật giáo nhưng vẫn không hề không thay đổi nổi tình hình trước quyết tâm đấu tranh cao độ của những lãnh đạo Phật giáo. Phật giáo không hề tin yêu vào thiện chí của chính quyền sở tại. Mỗi hành vi của chính quyền sở tại đều bị lãnh đạo Phật giáo xem là một thủ đoạn chống lại tôn giáo của họ. Chính cho nên vì thế hai bên không tìm được tiếng nói chung để xử lý cuộc khủng hoảng cục bộ .Ngày 1 tháng 11 năm 1963, Quân lực Nước Ta Cộng Hòa, dưới sự chỉ huy của tướng Dương Văn Minh đã thay máu chính quyền lật đổ, giết chết hai bạn bè ông Ngô Đình Diệm, Ngô Đình Nhu và xử bắn ông Ngô Đình Cẩn. Theo nhiều tài liệu và loạt bài ” Hồ sơ mới giải mật : CIA và nhà họ Ngô ” đăng trên Báo An ninh Thế giới, do Trương Hùng lược dịch từ tài liệu ” CIA and the House of Ngo ” của Thomas L. Ahern Jr, một cựu điệp viên CIA từng nhiều năm hoạt động giải trí tại mặt trận miền Nam Nước Ta, thì Mỹ đã đứng sau [ 311 ] [ 312 ] [ 313 ] [ 314 ], can thiệp sau hậu trường [ 315 ] vào cuộc thay máu chính quyền này và gọi điều này là việc ” thay ngựa giữa dòng “. [ 316 ]Theo Thomas Ahern Jr., khởi đầu từ tháng 10 năm 1960 CIA mở màn nhận thấy mầm mống làm mưa làm gió chống Ngô Đình Diệm ở TP HCM ngày càng tăng, CIA tập hợp thông tin về thành phần bất mãn trong quân đội đồng thời nỗ lực khai thác tướng Trần Văn Minh và những nguồn khác nhằm mục đích tìm kiếm thành phần tham gia thay máu chính quyền. Nhân viên CIA Miller được lệnh của Trạm CIA tránh can dự ” cố vấn ” cho phe thay máu chính quyền mà chỉ việc lặng lẽ theo dõi diễn biến rồi báo cáo giải trình về Trạm. [ 316 ]

Bùi Diễm (sau năm 1963 là Đại sứ Việt Nam Cộng hòa tại Mỹ) đã viết trong hồi ký của mình rằng: Tướng Lê Văn Kim đã yêu cầu hỗ trợ nhằm thực hiện điều mà chính phủ Mỹ cũng muốn làm với chính quyền của Ngô Đình Diệm (tức gạt bỏ chính quyền của Ngô Đình Diệm).[317] Diễm đã liên lạc với cả đại sứ và các nhà báo thạo tin của Mỹ ở miền Nam Việt Nam, như David Halberstam (New York Times), Neil Sheehan (United Press International) và Malcolm Browne (Associated Press).[318] Lucien Conein đặc vụ của CIA đã trở thành đầu mối liên lạc giữa Đại sứ quán Mỹ với các tướng lĩnh đảo chính, do Trần Văn Đôn đứng đầu.[319] Ngày 3 tháng 10 năm 1963, Conein gặp tướng Minh là người nói cho ông biết ý định đảo chính và yêu cầu người Mỹ hỗ trợ nếu nó thành công.[320] Trong phim tài liệu Việt Nam: Cuộc chiến 10.000 ngày của đạo diễn Michael Maclear, các tướng lĩnh của Ngô Đình Diệm cho biết họ sẽ tiến hành đảo chính nếu chính phủ Mỹ ủng hộ, nhân viên CIA Lucien Conein kể lại rằng khi được thông báo về ý định đảo chính ông ta nói: “Lệnh mà tôi nhận là thế này: Tôi phải cho Tướng Minh biết rằng chính phủ Mỹ sẽ không cản trở cuộc đảo chính của họ và tôi đã truyền đạt điều này“.[321] Sau đó Conein bí mật gặp tướng Trần Văn Đôn để nói với ông này rằng Mỹ phản đối bất cứ hành động ám sát nào.[322] Tướng Đôn trả lời “Được rồi, nếu anh không thích điều đó chúng ta sẽ không nói về nó nữa.“[322]

Xác Ngô Đình Diệm sau khi bị quân thay máu chính quyền hạ sát .Henry Cabot Lodge, Jr. đại sứ Mỹ tại Nước Ta Cộng hòa sau khi biết về thủ đoạn thay máu chính quyền được lên kế hoạch bởi những tướng lĩnh sĩ quan của Quân lực Nước Ta Cộng hòa, do tướng Dương Văn Minh đứng đầu đã báo cáo giải trình cho Tổng thống Mỹ xin quan điểm. Biên bản cuộc họp ngày 29/10/1963 giữa Tổng thống Mỹ và những cố vấn cho thấy Tổng thống Mỹ sau khi họp với 15 cố vấn ngoại giao hạng sang và chuyên viên bảo mật an ninh vương quốc không đưa ra được quan điểm thống nhất về yếu tố này mà để cho đại sứ Mỹ Henry Cabot Lodge, Jr. tùy cơ ứng biến [ 323 ] [ 324 ]. Sau đó, Lucien Conein, một đặc vụ CIA, đã phân phối 40.000 USD cho nhóm sĩ quan Nước Ta Cộng hòa để thực thi cuộc thay máu chính quyền với lời hứa hẹn rằng quân đội Mỹ sẽ không bảo vệ tổng thống Ngô Đình Diệm [ 325 ] .Ngày 2 tháng 11 năm 1963, Tổng thống Ngô Đình Diệm đầu hàng lực lượng thay máu chính quyền và bị họ giết chết. [ 326 ] Khi biết Tổng thống Ngô Đình Diệm đã bị thay máu chính quyền và giết chết, Tổng thống Mỹ Kenedy bị choáng váng và ưu tư thoáng buồn. [ 321 ] Ngay sau đó chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa rơi vào khủng hoảng cục bộ chỉ huy trầm trọng với 14 cuộc thay máu chính quyền liên tục trong một năm rưỡi và chỉ không thay đổi lại khi Ủy ban Lãnh đạo Quốc gia, đứng đầu bởi hai tướng Nguyễn Văn Thiệu và Nguyễn Cao Kỳ, lên chấp chính ( tháng 6 năm 1965 ). Tháng 6 năm 1965, trước những thất bại liên tục trên mặt trận và tình hình chính trị rối loạn của Nước Ta Cộng hòa, chính phủ nước nhà Mỹ quyết định hành động hủy bỏ kế hoạch Staley-Taylor và đưa quân đội Mỹ sang trực tiếp tham chiến để giữ miền Nam khỏi rơi vào tay lực lượng Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam. [ 327 ]Trong tiến trình khủng hoảng cục bộ đó, nhiều chỉ huy Nước Ta Cộng hòa vẫn nói rằng họ có tham vọng Bắc tiến để thống nhất Nước Ta [ 328 ]. Năm 1963, Tổng thống Ngô Đình Diệm đã ra lệnh cho Phủ Đặc Ủy Công Dân Vụ chuẩn bị sẵn sàng kế hoạch Bắc tiến, tàn phá nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, thống nhất Nước Ta. [ 329 ] Ngày 14 tháng 7 năm 1964, người đứng đầu cơ quan chính phủ là tướng Nguyễn Khánh công khai minh bạch công bố chuẩn bị sẵn sàng Bắc tiến. Hai ngày sau, tướng Nguyễn Cao Kỳ cũng chứng minh và khẳng định Không lực Nước Ta Cộng hòa đã sẵn sàng chuẩn bị [ 330 ]. Nhưng kế hoạch này đã bị Washington phủ nhận ủng hộ nên nó không khi nào trở thành thực sự, một phần bởi Mỹ lo lắng sẽ lôi kéo Trung Quốc vào vòng chiến, châm ngòi cho một cuộc cuộc chiến tranh quy mô trên toàn châu Á. [ 331 ]

Giai đoạn 1965 – 1968

Đây là tiến trình ác liệt nhất của Chiến tranh Nước Ta, được gọi với cái tên Chiến tranh cục bộ. Ngay tên gọi ” cuộc chiến tranh cục bộ ” đã cho thấy tính phức tạp rất dễ bùng nổ của tình hình mà Tổng thống Lyndon B. Johnson phải xử lý. Một mặt quân đội Mỹ phải can thiệp vũ trang nhằm mục đích quét sạch lực lượng Quân Giải phóng ; mặt khác, họ phải kiềm chế cuộc chiến tranh trong khoanh vùng phạm vi Nước Ta, không để nó lan ra ngoài vòng trấn áp, đụng chạm đến khối Xã hội Chủ nghĩa để hoàn toàn có thể dẫn đến một cuộc cuộc chiến tranh như Chiến tranh Triều Tiên. nhà nước Mỹ đã thành công xuất sắc trong việc kiềm chế, nhưng họ đã thất bại trong tiềm năng vượt mặt lực lượng Quân Giải phóng. Các liên minh lớn của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là Liên Xô, Trung Quốc cũng quyết tâm viện trợ giúp nước này chiến đấu chống Mỹ. Họ thấy đây là thời cơ rất tốt để làm Mỹ sa lầy tại Nước Ta để những cường quốc này vươn lên giành vị thế đứng đầu quốc tế .

Việt Nam Cộng hòa hoan nghênh việc quân đội Mỹ đổ bộ vào miền Nam Việt Nam vì điều này đã phần nào đẩy lui quân Giải phóng và mở ra một hy vọng chiến thắng. Nhưng đồng thời, từ đó chính phủ Việt Nam Cộng hòa luôn phải tham khảo ý kiến của Mỹ trước khi ra quyết định. Craig A. Lockard nhận xét rằng “trong sự khinh thường của những người Mỹ mà họ phục vụ, Việt Nam Cộng hòa chỉ là công cụ thực hiện việc phê chuẩn, nếu không phải là thường bị loại ra khỏi sự chỉ đạo của Mỹ. Việt Nam Cộng hòa hiếm khi đưa ra chính sách lớn, họ thậm chí còn không được tham khảo ý kiến về quyết định của Mỹ năm 1965 đưa một lực lượng lớn quân vào tham chiến trên bộ.”[332]

Theo công bố của cơ quan chính phủ Mỹ, Nước Ta Cộng hòa bị Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tiến công quân sự chiến lược là trái với Hiệp định Genève và cơ quan chính phủ Mỹ công bố nguyên do việc quân đội Mỹ tham chiến tại miền Nam Nước Ta là để bảo vệ Nước Ta Cộng hòa theo những pháp luật của Hiệp ước SEATO do Nước Ta Cộng hòa được đặt dưới sự bảo lãnh quân sự chiến lược của SEATO. Tổng thống Mỹ có quyền đưa quân trợ giúp Nước Ta Cộng hòa theo lao lý của Hiến pháp Mỹ và theo Hiệp ước SEATO đã được Thượng viện Mỹ chấp thuận đồng ý. Hơn nữa Quốc hội Mỹ đã phát hành nghị quyết ngày 10 tháng 8 nâm 1964 được cho phép quân đội Mỹ được hoạt động giải trí tại Nước Ta và ủng hộ những hành vi của Tổng thống Mỹ so với Nước Ta. Chính cho nên vì thế Tổng thống Mỹ có quyền điều quân đến Nước Ta mà không cần công bố cuộc chiến tranh của Quốc hội Mỹ. [ 333 ] Sau này, để tránh việc tổng thống Mỹ lạm dụng đưa quân ra quốc tế theo ý bản thân, luật này được sửa lại và việc đưa quân nhất thiết phải được Quốc hội Mỹ trải qua. Theo lời của ông Bùi Diễm, cựu đại sứ Nước Ta Cộng hòa tại Mỹ thì Mỹ không hề hỏi quan điểm chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa trước khi tiến hành quân Mỹ tại miền Nam Nước Ta. Sự xuất hiện của quân đội Mỹ tại miền Nam chưa được nội các hay nghị viện của Nước Ta Cộng hòa phê chuẩn. [ 334 ] [ 335 ]Trong Kế hoạch hành vi so với Nước Ta viết vào ngày 24 tháng 5 năm 1965, trợ lý bộ trưởng liên nghành Quốc phòng Mỹ John McNaughton đã lên list những tiềm năng của Mỹ trong đại chiến : [ 336 ]

• 70% – Để tránh một sự thất bại đáng xấu hổ của Mỹ (đối với uy tín của chúng ta là kẻ bảo vệ)
• 20% – Để bảo vệ [miền Nam Việt Nam] (và vùng lân cận) khỏi tay Trung Quốc
• 10% – Để cho người dân Nam Việt Nam có cuộc sống tốt đẹp hơn
• CŨNG LÀ ĐỂ – Thoát khỏi cuộc khủng hoảng (đối với chính quyền Mỹ) mà không có vết nhơ không thể chấp nhận được do những phương thức đã sử dụng
• KHÔNG PHẢI ĐỂ – ‘giúp một người bạn’, mặc dù sẽ rất khó khăn để ở lại nếu bị buộc phải rời đi.

Mỹ ném bom miền Bắc Nước Ta

Một lính Mỹ trên trực thăngChính vì những tế nhị chính trị như vậy nên sự can thiệp quân sự chiến lược của Mỹ đã diễn ra theo cách leo thang dần. Đầu tiên họ cho rằng không cần tham chiến vẫn hoàn toàn có thể xử lý cuộc chiến tranh nếu ngăn ngừa được nguồn tiếp tế của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Mỹ rình rập đe dọa nếu Việt Nam Dân chủ Cộng hòa không chấm hết tiếp tế cho Quân Giải phóng miền Nam thì sẽ phải đương đầu với việc bị ném bom. nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mặc kệ sức ép của Mỹ và liên tục tiếp tế vào miền Nam. Sự kiện Vịnh Bắc Bộ vào ngày 4 tháng 8 năm 1964 tạo ra nguyên do khiến Quốc hội Mỹ ủy nhiệm cho chính phủ nước nhà Mỹ thực thi mọi hoạt động giải trí cuộc chiến tranh nếu thấy thiết yếu mà không cần có sự phê chuẩn của Quốc hội. Trong một cuốn băng thu âm được giải mật năm 2001, tổng thống Lyndon B. Johnson thừa nhận rằng vụ tiến công của tàu Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vào tàu Mỹ trong sự kiện Vịnh Bắc Bộ vào ngày 4 tháng 8 năm 1964 chưa hề xảy ra [ 337 ]. Thực chất, sự kiện Vịnh Bắc Bộ được Mỹ dựng lên để có một cái cớ ném bom miền Bắc Nước Ta. [ 338 ]Ngay sau đó, Mỹ mở màn những cuộc ném bom miền Bắc. Để duy trì việc ném bom, Mỹ phải đưa máy bay và lính không quân vào những trường bay tại miền Nam, lập những địa thế căn cứ tại đó. Điều này dẫn đến việc Quân Giải phóng tiến công những trường bay. Để bảo vệ những địa thế căn cứ trong trường bay, Mỹ cần gửi thêm thủy quân lục chiến. Sau đó lại Open yếu tố phải phòng thủ từ xa và, sau cuối, là phải tìm-diệt đối phương sâu trong những địa thế căn cứ của họ. Thế là quân Mỹ đã từ từ trực tiếp đánh thay cho quân đội Nước Ta Cộng hòa và quân đội này từ từ chỉ còn là lực lượng thứ yếu, hầu hết để giữ bảo mật an ninh tại những vùng họ trấn áp .

Chiến tranh không quân tại miền Bắc Nước Ta

Bắt đầu từ tháng 8 năm 1964, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã phải đối phó với chiến tranh trên không rất ác liệt của Không quân và Hải quân Mỹ. Đầu tiên là chiến dịch Mũi Tên Xuyên (Pierce Arrow) ngày 5 tháng 8 năm 1964, hành động trả đũa sự kiện Vịnh Bắc Bộ[339] do máy bay của Hải quân Mỹ thực hiện, đánh phá các căn cứ hải quân của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ở Lạch Trường (Thanh Hóa), Bãi Cháy (Hòn Gai).

Tại Bãi Cháy, bộ đội cao xạ phòng không đã dữ thế chủ động đánh trước khi máy bay Mỹ oanh kích. 2 máy bay Mỹ loại A-4 Skyhawk bị bắn rơi. Phi công Mỹ Everett Alvarez nhảy dù trên không xuống biển đã bị dân chài bắt sống, trở thành người tù binh Mỹ tiên phong trong Chiến tranh Nước Ta. [ 340 ] Tiếp đến là Chiến dịch Sấm Rền đầu năm 1965 đánh phá những tỉnh từ Thanh Hóa trở vào, sau đó cuộc chiến tranh không quân lan rộng ra toàn miền Bắc Nước Ta. Để đề phòng những phản ứng của quốc tế, Không quân Mỹ chỉ chừa lại nội thành của thành phố hai thành phố TP. Hà Nội và TP. Hải Phòng. Chiến tranh không quân nhắm vào mạng lưới hệ thống đường sá giao thông vận tải và những tiềm năng công nghiệp, quân sự chiến lược. Thậm chí những trạm biến thế điện nhỏ, những nhánh đường sắt phụ cũng bị đánh. Bị đánh phá nặng nhất là tại khu vực hai tỉnh TP Hà Tĩnh, Quảng Bình, là cuống họng tiếp tế vào Nam và tại khu vực Vĩnh Linh giáp sông Bến Hải – nơi dân chúng phải sống trong địa đạo .

Tháng 4 năm 1965, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ký hiệp định với Trung Quốc đưa một bộ phận quân đội Trung Quốc vào miền Bắc Việt Nam đóng ở một số vị trí quan trọng như tỉnh Quảng Ninh, Thái Nguyên và dọc đường Quốc lộ 1, nhưng không được vượt quá phía nam Hà Nội[341]. Sau đó một số lượng đáng kể nhân viên quân sự Trung Quốc được gửi sang miền Bắc, bắt đầu từ tháng 6 năm 1965. Tổng số quân Trung Quốc đã có mặt tại miền Bắc từ tháng 6-1965 đến tháng 3-1973 là gần 320.000 người trong đó có khoảng 1000 binh sĩ tử trận. Tại thời điểm đông nhất có khoảng 130.000 người, bao gồm các đơn vị tên lửa đất đối không, pháo phòng không, các đơn vị công binh làm đường, dò mìn và vận tải.[341] Lực lượng này không được phép tham chiến mà chỉ để giúp Việt Nam sửa chữa cầu, đường bị bom Mỹ phá. Ông Lưu Đoàn Huynh, cố vấn ngoại giao Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, giải thích quân Trung Quốc sang Việt Nam do lo ngại việc Mỹ có thể đưa quân ra miền Bắc Việt Nam. Ông Barry Zorthian, phát ngôn viên sứ quán Mỹ tại Sài Gòn, cho biết Mỹ không mở rộng chiến tranh ra miền Bắc Việt Nam vì sợ Trung Quốc sẽ tham chiến.[60] Sách “Sự thật quan hệ Việt Nam – Trung Quốc” thì khẳng định mục tiêu của Trung Quốc “thâm hiểm” hơn: đó là tạo tiếng tốt “viện trợ Việt Nam”, tập họp lực lượng ở châu Á, châu Phi, châu Mỹ Latinh, đẩy mạnh chiến dịch chống Liên Xô; cũng là để gây khó khăn cho việc vận chuyển hàng viện trợ khối xã hội chủ nghĩa quá cảnh Trung Quốc nhằm hạn chế khả năng đánh lớn của nhân dân Việt Nam, qua đó khiến Việt Nam buộc phải lệ thuộc vào Trung Quốc. Trung Quốc ngoài mặt muốn giúp Việt Nam tu sửa thiệt hại do không quân Mỹ, nhưng năm 1968 họ lại khuyến khích Mỹ tăng cường ném bom miền bắc Việt Nam[342]. Bên cạnh đó, trong giai đoạn đầu (năm 1965) còn có sự tham chiến của các binh lính, sĩ quan tên lửa Liên Xô trực tiếp tác chiến đồng thời huấn luyện binh sĩ Việt Nam nắm bắt việc sử dụng tên lửa phòng không và đội đặc nhiệm GRU thuộc Tổng cục Tình báo quân sự, Bộ Tổng tham mưu các lực lượng vũ trang Liên Xô huấn luyện lực lượng đặc nhiệm Việt Nam và tham gia thực hiện các vụ đột kích vào căn cứ quân sự của đối phương[343].

Cuộc sống của người dân miền Bắc ngày càng khó khăn vất vả và stress, ngay cả bộ đội cũng bị thiếu ăn. Ở thành thị, dân chúng tản cư về nông thôn để tránh bom, nhu yếu phẩm cho thị dân được bán theo chính sách tem phiếu rất khắt khe. Nông thôn vắng bóng nam người trẻ tuổi. Nữ người trẻ tuổi vừa lao động sản xuất vừa được điều động tham gia vào lực lượng dân quân tự vệ bảo vệ trật tự và tham gia huấn luyện và đào tạo quân sự chiến lược, bắn máy bay. nhà nước kêu gọi hàng vạn nữ người trẻ tuổi đi Thanh niên xung phong vào tuyến lửa tại những tỉnh bị đánh phá nặng nề nhất như Nghệ An, TP Hà Tĩnh, Quảng Bình và vào tuyến đường Trường Sơn, sang Lào để làm trách nhiệm phục vụ hầu cần, làm đường và bảo vệ giao thông vận tải. Tỷ lệ thương vong khá lớn vì bom đạn và bệnh tật .Về xã hội, chính quyền sở tại địa phương nỗ lực tạo điều kiện kèm theo cho người trẻ tuổi lập mái ấm gia đình trước khi nhập ngũ. Nhà nước tìm mọi cách nâng cao niềm tin của dân chúng cho kháng chiến. Tất cả mọi người đều tham gia những tổ chức triển khai quần chúng của Đảng Lao động Nước Ta. Các tổ chức triển khai quần chúng trên có vai trò nhất định trong việc giữ vững niềm tin và niềm tin trong dân chúng và thi hành những đường lối chủ trương của Đảng trong dân. Những tin tức ác liệt của mặt trận, số thương vong nặng nề ở miền Nam và chết bom ở miền Bắc không được công bố hoặc với số lượng giảm đi rất nhiều, đa phần trên thông tin báo đài là những tin thắng lợi lẫy lừng. Nhiều bài hát được những nhạc sĩ sáng tác ca tụng tiềm năng giải phóng miền Nam, ca tụng người lính, cổ vũ người trẻ tuổi nhập ngũ. [ 344 ] Nhân dân miền Bắc được phổ cập đời sống kinh tế tài chính tại miền Nam rất bấp bênh [ 345 ], nhân dân miền Nam ( nhất là ở vùng nông thôn ) bị khốn khổ bởi những cuộc bắn phá, càn quét, rải chất độc hóa học phá hoại mùa màng và chủ trương Ấp Chiến lược – ” trong thực tiễn là trại tập trung ” của Mỹ Ngụy. [ 346 ]

Xã hội xuất hiện nhiều tấm gương về chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Các nguồn lực được huy động tối đa và có hiệu quả để phục vụ mục tiêu giải phóng miền Nam. Các nhà báo Pháp nhận xét: “Mọi lối sống cá nhân đều biến mất để cùng xây dựng một cố gắng tập thể tuyệt vời, điều hành bởi một bộ máy thống nhất và quy củ”.[347] Nói chung, tinh thần của người dân miền Bắc rất cao, họ vẫn có thể chấp nhận hy sinh cao hơn nữa để giành được thắng lợi cuối cùng.

Lực lượng phòng không của Quân đội Nhân dân Nước Ta không hề đua tranh với Không quân và Hải quân Mỹ nên dồn sức bảo vệ những tiềm năng rất quan trọng như TP.HN, Hải Phòng Đất Cảng, những thành phố lớn, những điểm giao thông vận tải quan trọng và những nơi máy bay địch hay qua lại nhiều. Những nơi còn lại được phân cho những lực lượng dân quân tự vệ trang bị pháo và súng máy phòng không đảm trách. Đến năm 1965, lực lượng phòng không tại miền Bắc có 1 số ít trang bị khá tân tiến do Liên Xô phân phối, gồm nhiều trung đoàn pháo phòng không những tầm cỡ ( có loại tinh chỉnh và điều khiển bằng radar ), mạng lưới hệ thống radar cảnh giới và dẫn đường cho không quân, mạng lưới hệ thống tên lửa phòng không và không quân tiêm kích. Các lực lượng phòng không không quân của Quân đội Nhân dân Nước Ta đã chiến đấu khá phát minh sáng tạo, vô hiệu được những lợi thế công nghệ tiên tiến của đối phương, chống trả kinh khủng và gây thiệt hại đáng kể cho Không quân và Hải quân Mỹ .

Các chiến dịch Tìm-diệt tại miền Nam Nước Ta

Ngay sau khi quân đội Mỹ đổ xô vào miền Nam Nước Ta, tình hình chiến sự đổi khác có lợi cho phía Mỹ và Nước Ta Cộng hòa. Quân Giải phóng miền Nam bị đẩy lui vào thế phòng thủ, bị không quân và kỵ binh bay của Mỹ săn lùng ráo riết. Các đơn vị chức năng lớn phải rời bỏ vùng đồng bằng trống trải để lui về miền nông thôn hoặc núi rừng. Ở đồng bằng, họ chỉ để lại những đơn vị chức năng nhỏ và phát động cuộc chiến tranh nhân dân đánh du kích. Cố vấn Edward Lansdale đề xuất kiến nghị quan điểm, cho rằng nếu như hoàn toàn có thể chiếm được lòng dân miền Nam thì du kích sẽ không có chỗ để trốn, nhưng kế hoạch đã thất bại và dẫn đến việc dùng chất độc da cam và chủ trương tìm-diệt. [ 348 ] Tháng 11 năm 1965 đã xảy ra một trận đánh rất ác liệt tại vùng thung lũng sông Ia Drang, gần biên giới Campuchia thuộc tỉnh Kon Tum. Hai trung đoàn chính quy Quân Giải phóng miền Nam và một lữ đoàn thuộc Sư đoàn 1 Kỵ binh bay của Mỹ đã dàn quân đánh nhau để thử sức. Thực chất đây là hai trận đánh liên tục, trận Xray và trận Albany, diễn ra trong bốn ngày đêm. Hai bên đều bị thương vong lớn và tuy cùng công bố thắng lợi, đều biết được tiềm năng đối phương là đáng gờm .

Sau trận này, quân Giải phóng đã tìm ra cách hạn chế ưu thế quân sự áp đảo của Mỹ. Phía Mỹ có ưu thế là hỏa lực cực mạnh và trang bị rất nhiều vũ khí hiện đại. Đặc biệt, quân Mỹ có yểm trợ không quân rất mạnh mà vũ khí khủng khiếp nhất của họ là máy bay B-52, bom napal và trực thăng vũ trang. Quân Giải phóng miền Nam bỏ tham vọng đánh tiêu diệt các đơn vị Mỹ cấp trung đoàn, họ tránh đánh những trận dàn quân đối đầu trực tiếp mà chỉ áp dụng chiến thuật đánh tập kích. Quân của họ luôn bám sát những toán quân Mỹ nhưng không giao chiến, chỉ khi đối phương dựng trại hoặc sơ hở thì họ tập kích hoặc phục kích, đánh xong thì nhanh chóng rời chiến trường trước khi pháo binh và máy bay địch kịp đáp trả. Một khi xung phong thì luôn áp sát đánh gần, dùng lối cận chiến “Nắm thắt lưng địch mà đánh” để không cho đối phương sử dụng pháo binh và không quân. Dù rất hiện đại nhưng quân đội Mỹ không quen chiến đấu trong địa hình rừng núi quen thuộc của đối phương và vũ khí của họ cũng không phát huy hết tác dụng khi bị đối phương dùng lối đánh áp sát cận chiến.

Quân Mỹ và liên minh mở những ” chiến dịch tìm-diệt ” để truy lùng và hủy hoại những đơn vị chức năng quân Giải phóng, nhưng chẳng thấy đối phương đâu trong khi bất kể khi nào họ cũng hoàn toàn có thể bị tiến công. Các chiến dịch tìm diệt thường gây thương vong cho dân thường vì nhầm lẫn người dân là quân Giải phóng, thậm chí còn gây ra những vụ thảm sát thường dân tại những khu vực quân Giải phóng thường hoạt động giải trí hoặc do người dân ở khu vực đó che giấu và cung ứng nhân lực, vật lực, kinh tế tài chính cho quân Giải phóng .Lực lượng du kích quân Giải phóng cũng lan rộng ra tầm tiến công, không những với tiềm năng quân sự chiến lược mà còn tiến công vào cơ cấu tổ chức tổ chức triển khai hành chính địa phương của Nước Ta Cộng hòa bằng việc thuyết phục, rình rập đe dọa, nhiều lúc là ám sát những viên chức hành chính, sĩ quan quân đội và chỉ điểm viên chuyên lùng bắt du kích. Chủ trương này ngoài hiệu suất cao triệt hạ nguồn nhân sự điều hành chính quyền địa phương mà còn ảnh hưởng tác động đến tâm ý đại chúng ở Miền Nam. [ 349 ] Ngoài ra họ còn sử dụng lực lượng biệt động hoạt động giải trí tại những thành phố lớn chuyên ném lựu đạn vào quân Mỹ tại nơi công cộng, ám sát những chính trị gia của Nước Ta Cộng hòa và tiến công gây thương vong những sĩ quan, quan chức Mỹ và Nước Ta Cộng hòa để tạo tiếng vang [ 60 ]. Để chống lại, Mỹ và Nước Ta Cộng hòa đưa vào hoạt động giải trí Chiến dịch Phụng Hoàng nhằm mục đích phá hoại tổ chức triển khai và du kích địa phương của quân Giải phóng. Chiến dịch này đạt cao điểm sau cuộc Tổng công kích Tết Mậu Thân năm 1968 khi nhiều tổ cán bộ Mặt trận Giải phóng đã mở ra và bị chỉ điểm. [ 350 ]Trong hai năm 1966 và 1967 chiến sự giữa hai bên diễn ra đa phần tại miền Đông Nam Bộ, nơi có những địa thế căn cứ và kho tàng lớn của quân Giải phóng. Bộ chỉ huy mặt trận của Mỹ đã tung ra ba chiến dịch lớn để đánh vào những địa thế căn cứ này, đó là những chiến dịch :
“tuyên truyền xuyên tạc” của đối phương và rằng chất diệt cỏ “tuyệt nhiên không gây độc hại, hít phải hàng ngày cũng không sao”Tuyên truyền của Mỹ viết rằng sự ô nhiễm của chất diệt cỏ chỉ làcủa đối phương và rằng chất diệt cỏĐặc biệt là chiến dịch Junction City, khi Mỹ kêu gọi tới 45.000 quân và hàng trăm trực thăng với dự tính vây hãm để diệt gọn cơ cấu tổ chức chỉ huy cuộc chiến tranh của Mặt trận Giải phóng miền Nam, tàn phá khu địa thế căn cứ đầu não của Trung ương cục miền Nam và Mặt trận Dân tộc Giải phóng. Các cuộc tiến công tuy đã kêu gọi rất lớn những lực lượng của Mỹ nhưng không đem lại tác dụng : những cơ cấu tổ chức chỉ huy, kho tàng, địa thế căn cứ của Quân Giải phóng vẫn bảo đảm an toàn. Trong khi đó, quân Mỹ bị tiến công liên tục trong thế trận đối phương đã bày sẵn ở địa phận quen thuộc, lực lượng Mỹ bị tiêu tốn liên tục mà không thu được hiệu quả gì nên phải bỏ lỡ những cuộc hành quân .Bất chấp những chiến dịch Tìm – Diệt của quân Mỹ, Mặt trận Dân tộc Giải phóng liên tục lan rộng ra vùng trấn áp tại nông thôn. Từ 1964 đến 1965, vùng do Mặt trận trấn áp chiếm 3/4 diện tích quy hoạnh và 2/3 dân số miền Nam [ 351 ]. Đầu năm 1968, Mặt trận Dân tộc Giải phóng đã quản trị 4 triệu dân sống trong vùng giải phóng, 6 triệu rưỡi dân nữa sống trong vùng có cơ sở hoạt động giải trí bí hiểm của Mặt trận, Mỹ và chính phủ nước nhà Hồ Chí Minh chỉ trấn áp được khoảng chừng 4 triệu dân sống ở vùng đô thị [ 352 ]

Bênh cạnh các chiến dịch quân sự, Mỹ cũng tiến hành chiến tranh hóa học ở miền Nam. Nåm 1961, tổng thống Mỹ John F. Kennedy đã bật đèn xanh cuộc chiến hóa học này, ban đầu được gọi là “chiến dịch Trail Dust” sau đổi thành “chiến dịch Ranch Hand”. Các loại chất diệt cỏ (nổi tiếng nhất là chất độc da cam) đã được Mỹ sử dụng quy mô lớn trong những năm từ 1961 đến 1971, mục đích là làm rụng lá cây rừng để quân Giải phóng Miền Nam không còn nơi ẩn náu, cũng như không thể trồng cấy lương thực. Theo công bố của một nhóm tác giả trên tạp chí Nature thì có thể nói chiến dịch dùng hóa chất ở Việt Nam là một cuộc chiến tranh hóa học lớn nhất thế giới. Trong thời gian 10 năm đó, quân đội Mỹ đã rải 76,9 triệu lít hóa chất xuống rừng núi và đồng ruộng Việt Nam. Trong số này có 64% là chất độc màu da cam, khiến nhiều vùng ở miền Nam Việt Nam bị nhiễm độc nghiêm trọng, hơn 1 triệu người bị nhiễm độc. Một số quan chức và tướng lĩnh Mỹ biết rõ sự độc hại của hóa chất nhưng che giấu. Chính phủ Mỹ đã yêu cầu Tổng thống Ngô Đình Diệm ra tuyên bố rằng các chất này không gây hại gì cho sức khỏe con người[353]. Trong suốt thời gian cuộc chiến, các báo cáo về tình trạng dị dạng bẩm sinh xuất hiện trên báo chí ở Sài Gòn đều bị gạt bỏ vì cho rằng điều này giúp tuyên truyền cho đối phương. Những lời oán thán về các chứng bệnh nguy hại từ các nông dân ở miền Nam Việt Nam đều bị làm ngơ[353].

Qua 3 năm chiến đấu trực tiếp với quân Mỹ, tuy vẫn đứng vững trên mặt trận và khiến quân Mỹ sa lầy, nhưng thương vong của quân Giải phóng cũng tăng lên, nếu cục diện này liên tục lê dài thì không hề giành được thắng lợi quyết định hành động. Để xoay chuyển tình thế tạo cải tiến vượt bậc cho cuộc cuộc chiến tranh, Bộ chính trị Đảng Lao động Nước Ta tại TP. Hà Nội quyết định hành động mở cuộc tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân năm 1968 .

Đấu tranh ngoại giao và tiếp xúc bí hiểm

Ngày 28 tháng 1 năm 1967, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nước Ta Nguyễn Duy Trinh công bố lập trường và điều kiện kèm theo cho việc đối thoại Việt – Mỹ là [ 354 ] :

Ngày 8 tháng 2 năm 1967, Tổng thống Mỹ Johnson gửi thư cho quản trị Hồ Chí Minh của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong đó có ghi :

Đại ý của Johnson là người Mỹ nhiều lần chuyển đến chính phủ nước nhà Hồ Chí Minh mong ước hoà bình bằng những kênh khác nhau nhưng không đạt tác dụng nào và ý kiến đề nghị chấm hết cuộc xung đột tại Nước Ta để không liên tục gây đau khổ cho nhân dân hai miền Nước Ta cũng như nhân dân Mỹ. Tổng thống Mỹ cam kết sẽ ngừng ném bom miền Bắc Nước Ta và ngừng tăng thêm quân tại miền Nam Nước Ta ngay khi miền Bắc chấm hết đưa quân và hàng chi viện cho quân Giải phóng miền Nam. Hai bên cùng kiềm chế leo thang cuộc chiến tranh để đối thoại song phương một cách tráng lệ hướng đến hoà bình. Việc tiếp xúc hoàn toàn có thể diễn ra ở Moskva, Miến Điện hay bất kể nơi nào ở miền Bắc Nước Ta muốn .Ngày 15 tháng 2 năm 1967, quản trị Hồ Chí Minh viết thư vấn đáp Tổng thống Johnson tố cáo Mỹ đã xâm lược Nước Ta, vi phạm những cam kết của đại diện thay mặt Mỹ tại Hội nghị Geneva, phạm nhiều tội ác cuộc chiến tranh tại cả hai miền Nam Bắc Nước Ta. Trong thư, quản trị Hồ Chí Minh chứng minh và khẳng định nhân dân Nước Ta quyết tâm đánh thắng Mỹ bằng mọi giá. Nếu Mỹ muốn trực tiếp đối thoại với Việt Nam Dân chủ Cộng hoà thì thứ nhất phải ngừng ném bom vô điều kiện kèm theo miền Bắc Nước Ta. Chỉ hoàn toàn có thể đạt được hoà bình nếu Mỹ chấm hết những hoạt động giải trí quân sự chiến lược, rút quân Mỹ và liên minh khỏi miền Nam để người Nước Ta tự xử lý yếu tố của mình, đồng thời công nhận Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Nước Ta. [ 355 ]Tháng 6 năm 1967, có một cuộc tiếp xúc ngoại giao giữa Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mỹ được đặt tên là Pennsylvania. Sự việc mở màn khi hai nhà khoa học Pháp là Herbert Marcovitch và Raymond Aubrac, một người bạn cũ của Hồ Chí Minh, được Henry Kissinger và một giáo sư Harvard ý kiến đề nghị làm trung gian giữa Mỹ và Nước Ta. Aubrac hứa sẽ chuyển lời của tổng thống Lyndon Johnson cho giới chỉ huy Nước Ta. Kissinger đã thuyết phục được Johnson tìm kiếm thời cơ tự do với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Hai nhà khoa học gặp Hồ Chí Minh và Phạm Văn Đồng. Ông Phạm Văn Đồng khẳng định chắc chắn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa không hề đàm phán trong khi đang bị Mỹ ném bom. Chỉ cần Mỹ ngưng ném bom hai bên hoàn toàn có thể đàm phán. Tổng thống Johnson quyết định hành động ngưng ném bom Bắc Nước Ta mà không tham vấn với Nước Ta Cộng hòa hay những tướng lĩnh của ông ấy trong suốt thời hạn những nhà khoa học Pháp còn ở Bắc Nước Ta. Nhưng khi hai người này rời khỏi Nước Ta, ngay trong ngày hôm đó, Mỹ ném bom trở lại với cường độ mạnh hơn trước. Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tố cáo Mỹ đã ngưng ném bom để đánh lạc hướng họ trong khi vẫn leo thang cuộc chiến tranh. Cơ hội đối thoại giữa hai bên bị tổng thống Johnson đánh mất mặc kệ đã có rất nhiều cuộc tiếp xúc bí hiểm trước đó nhằm mục đích hướng đến độc lập. [ 356 ]Cả hai phía Việt Nam Dân chủ Cộng hoà và Mỹ không có tiếng nói chung để giảm cường độ cuộc chiến tranh. Phía Mỹ bác bỏ tổng thể những điều kiện kèm theo mà phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đưa ra ( Mỹ phải ngừng ném bom phía bắc vĩ tuyến 17 ) và liên tục leo thang cuộc chiến tranh, ngược lại phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cũng bác bỏ mọi điều kiện kèm theo của Mỹ là chấm hết chi viện cho quân Giải phóng miền Nam. Phải đến khi cuộc Tổng tấn công Tết Mậu Thân nổ ra vào năm 1968 thì Mỹ mới đơn phương nhượng bộ và gật đầu những điều kiện kèm theo Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đưa ra .

Sự kiện Tết Mậu Thân

Với mục tiêu buộc Mỹ ngồi vào bàn đàm phán và tạo ra cái nhìn mới về đại chiến theo hướng có lợi cho mình vào dịp Tết Mậu Thân năm 1968, quân Giải phóng tung ra trận Tổng tiến công và nổi dậy khắp miền Nam, đánh vào hầu hết những thành phố, thị xã và những địa thế căn cứ quân sự chiến lược của đối phương. Đây là một sự kiện gây chấn động trên quốc tế và có một vai trò bước ngoặt trong cuộc cuộc chiến tranh này .

Nắm được điểm yếu của phía Mỹ là dư luận của cả nhân dân và chính giới tại Mỹ ngày càng trở nên thiếu kiên nhẫn và phong trào phản chiến ngày càng lên mạnh[357] khi mà quân đội Mỹ tham chiến quá lâu tại nước ngoài mà không có được một tiến bộ rõ rệt khả dĩ cho phép rút quân về nước, Bộ chính trị Đảng Lao động Việt Nam hoạch định một chiến dịch nhằm gây tiếng vang lớn (“Một cú đập lớn để tung toé ra các khả năng chính trị”) – Lê Duẩn[358] nhằm buộc Mỹ xuống thang chiến tranh đi vào đàm phán. Nhà báo Bùi Tín cho rằng Hồ Chí Minh và Võ Nguyên Giáp không tán thành chủ trương tổng tấn công trên toàn chiến trường miền Nam của Lê Duẩn[359], nhưng các tài liệu lịch sử ghi chép về hoạt động của Bộ chính trị cho thấy cả Hồ Chí Minh và Võ Nguyên Giáp đều trực tiếp tham gia vào việc lập kế hoạch và chỉ đạo chiến dịch này[360].

Năm 1990, đại tướng Võ Nguyên Giáp chia sẻ với nhà sử học Stanley Karnow về mục đích chiến lược của chiến dịch Mậu Thân: “Chúng tôi muốn chứng minh cho người Mỹ thấy rằng chúng tôi không hề kiệt sức, chúng tôi có thể tấn công kho vũ khí, thông tin liên lạc, các đơn vị tinh nhuệ và thậm chí cả trụ sở, đầu não cuộc chiến của họ”.[361]

Trong thực tiễn vào tháng 1 năm 1968, tình báo của Quân lực Nước Ta Cộng hòa đã tích lũy được những tài liệu nói về cuộc tổng tấn công sắp tới của Quân Giải phóng. Tuy vậy, họ cho rằng đây chỉ là tài liệu do đối phương tung ra để làm nghi binh và không đáng an toàn và đáng tin cậy. William Westmoreland, tổng chỉ huy quân đội Mỹ tại Nước Ta, đánh giá và nhận định Quân đội Nhân dân Nước Ta sẽ tiến công vào mùa khô với những trọng điểm là Thừa Thiên, Quảng Trị và Khe Sanh. [ 362 ] Hầu hết người Mỹ và liên minh Nước Ta Cộng hòa của họ trọn vẹn giật mình và bị động trước cuộc tiến công này .
Cuộc tiến công đã hàng loạt nổ ra vào đêm 30 Tết Mậu Thân, tức ngày 30 tháng 1 năm 1968, trên khắp những đô thị miền Nam. Cuộc tiến công và nổi dậy diễn ra sau khi phía Nước Ta Cộng hòa hủy lệnh ngừng bắn của họ. Để khuếch đại tiếng vang đến mức tối đa, những chỉ huy Quân Giải phóng đã lựa chọn giải pháp mạo hiểm nhất là đánh thẳng vào hậu phương của đối phương. Ngay đêm tiên phong, lực lượng biệt động TP HCM đã nhằm mục đích vào những tiềm năng khó tin nhất trong thành phố [ 363 ] : Toà Đại sứ quán Mỹ, dinh Tổng thống, Đài phát thanh, Bộ Tổng tham mưu, trường bay sân bay Tân Sơn Nhất … Sau đó quân tiếp ứng thẩm thấu vào thành phố tiếp quản những tiềm năng và tham gia chiến đấu. Cuộc tiến công đã tạo giật mình lớn, gây chấn động dư luận quốc tế cũng như gây tổn thất đáng kể cho quân đội Mỹ và Nước Ta Cộng hòa [ 363 ] ( năm 1968 cũng là năm mà quân Mỹ chịu thương vong lớn nhất trong toàn cuộc chiến ) .Một số tướng lĩnh của Mỹ Dự kiến trước đó rằng cuộc tiến công của Quân Giải phóng sẽ không nhận được sự ủng hộ của người dân [ 60 ]. Tuy nhiên, theo quan sát của giới báo chí truyền thông trên mặt trận, diễn biến của những đợt tiến công đã chứng minh điều ngược lại. [ 364 ] Tuy nhiên, bên cạnh những thành công xuất sắc, quân Giải phóng cũng mắc phải những sai lầm đáng tiếc trong kế hoạch tác chiến. Trong việc lập kế hoạch cho cuộc tổng tiến công, Quân Giải phóng đã có những nhìn nhận không đúng với thực tiễn tình hình và duy ý chí, nhận định và đánh giá thấp về năng lực của đối phương và nhìn nhận quá cao năng lực của mình, nên Quân Giải phóng đã phải chịu thương vong lớn. Các chỉ huy địa phương của Quân Giải phóng miền Nam đã không tách bạch rõ đâu là tiềm năng chính trị thực ra của cuộc tiến công và đâu là tiềm năng được phổ cập thoáng đãng trong quân để cổ vũ khí thế chiến đấu. [ 363 ] Mục tiêu thực ra là đánh lớn gây tiếng vang hướng tới dư luận và chính giới Mỹ để buộc đối phương xuống thang, ngồi vào đàm phán. Còn khi thông dụng tuyên truyền trong cán bộ binh sĩ là đây được coi trận ” đánh dứt điểm ” đối phương ( để nâng cao sĩ khí ). Các cán bộ địa phương khi lập kế hoạch tác chiến đã không nắm rõ tiềm năng thực ra mà cấp trên đề ra, nên họ lập kế hoạch và thực thi đánh theo kiểu trận đánh dứt điểm. Ngoài ra, Quân Giải phóng đã không linh động đổi khác tuỳ theo tình hình. [ 363 ] [ 365 ] Sau đợt tiến công tiên phong họ đã phát động tiếp đợt 2 vào tháng 5, đợt 3 vào tháng 8 khi mà kế hoạch đã bại lộ và đối phương đã đề phòng và sẵn sàng chuẩn bị đón đánh, làm cho thiệt hại bị tăng thêm .Sau Tổng tiến công Mậu Thân, Quân Giải phóng bị đánh bật khỏi những đô thị [ 357 ] : Các đơn vị chức năng quân sự chiến lược chịu nhiều thương vong, nhiều lực lượng chính trị nằm vùng ở đô thị bị lộ và bị triệt phá, thương vong cao hơn hẳn những năm trước. Thậm chí đã có quan điểm trong giới lãnh đạo Quân Giải phóng là cho giải tán những đơn vị chức năng cỡ sư đoàn, quay trở về lối đánh cấp trung đoàn trở xuống. Họ tránh giao chiến lớn tại miền Nam và rút lui về những chiến khu tại vùng nông thôn, miền núi hoặc đi ẩn náu tại bên kia biên giới Lào và Campuchia, phải tới năm 1970 lực lượng của họ mới hồi sinh lại được. Tình thế chiến trường yên tĩnh hơn giúp Hoa Kỳ và Quân lực Nước Ta Cộng hòa có thời hạn bổ trợ lại những thiệt hại lớn trong năm 1968, đồng thời thực thi những chiến dịch bình định nông thôn, đặc biệt quan trọng là chiến dịch Phượng hoàng nhằm mục đích triệt phá trào lưu chính trị của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam ở nông thôn và thành thị. Đó là cơ sở để giới quân sự chiến lược Mỹ và Nước Ta Cộng hòa cho rằng cuộc tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân đã thất bại. Tuy nhiên, nhận định và đánh giá của Hoa Kỳ bị xem là quá sáng sủa. Trên trong thực tiễn, phần đông Quân giải phóng vẫn bảo toàn được lực lượng, vẫn là thành phần quan trọng trong đại chiến, vẫn trấn áp đồng bằng sông Cửu Long. Đến năm 1969, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tăng cường đưa quân vào đồng bằng sông Cửu Long để chi viện cho lực lượng bộ đội địa phương bị thương vong nhiều trong Tết Mậu Thân, khiến bộ đội hành quân vào từ miền Bắc đóng vai trò quan trọng hơn tại khu vực này. [ 366 ]

Mặt khác, Quân Giải phóng cũng có cơ sở để cho rằng Mậu Thân 1968 là một thắng lợi chiến lược trong chiến tranh của họ[357], bởi họ đã đạt mục tiêu đánh bại ý chí xâm lược của Mỹ và buộc Mỹ ngồi vào bàn đàm phán, công nhận Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam có vị thế ngang với Việt Nam Cộng hòa (tình trạng miền Nam tồn tại song song hai chính quyền), bắt buộc Mỹ phải xuống thang và bắt đầu rút khỏi Việt Nam[367] Lực lượng quân Giải phóng bị suy yếu thì sẽ hồi phục lại, còn quân Mỹ một khi đã ra đi thì khó mà trở lại.

Cuộc tổng tiến công đã làm dư luận Mỹ thấy rằng việc đưa quân tham chiến với nỗ lực cao đã gây căng thẳng mệt mỏi quá mức trong xã hội Mỹ, kinh tế tài chính giảm sút, gây nhiều hệ lụy xấu cho xã hội … mà vẫn không dứt điểm được đối phương. Chiến tranh lê dài không biết đến khi nào mới kết thúc. [ 357 ] Điều này đưa đến Kết luận là Mỹ không hề thắng được trong đại chiến này. Các chính trị gia trong Quốc hội Mỹ gây sức ép lên chính phủ nước nhà đòi xem xét lại cam kết cuộc chiến tranh, đòi hủy bỏ chuyển nhượng ủy quyền cho chính phủ nước nhà triển khai cuộc chiến tranh không cần phê chuẩn, thúc ép xử lý cuộc chiến tranh bằng thương lượng. [ 368 ] Trong năm 1968 và đầu năm 1969, Mỹ vẫn liên tục tăng thêm quân từ 498.000 lên 537.000, số bom ném xuống Nước Ta tăng từ 83.000 tấn / tháng lên 110.000 tấn / tháng. Do sức ép trong nước, đến ngày 8 tháng 6 năm 1969, Tổng thống Richard Nixon mới công bố sẽ mở màn rút quân khỏi Nước Ta vì từ tháng 1 năm 1968 tới tháng 6 năm 1969, số lượng lính Mỹ chết tăng vọt so với trước đó. Đến tháng 8 năm 1969, Mỹ khởi đầu giảm bớt quân số cũng như lượng bom đổ xuống Nước Ta. [ 366 ]Quy mô của cuộc tiến công làm dư luận Mỹ mất kiên trì và sự tin yêu với giới quân sự chiến lược, họ đòi chấm hết cuộc chiến tranh và rút quân về nước. [ 368 ] Một mặt họ thiếu niềm tin vào hiệu suất cao của quân đội, mặt khác, những hành vi bạo liệt mất nhân tính, những hình ảnh thương vong của lính Mỹ được trình chiếu trên TV đã đánh vào lương tâm công chúng. Họ yên cầu phải chấm hết cuộc chiến tranh ngay lập tức. Họ coi cuộc chiến tranh là nhơ bẩn. [ 368 ]Ngay những nhà chỉ huy chính phủ nước nhà Mỹ cũng chia rẽ trong quan điểm sẽ làm gì tiếp theo. [ 368 ] Các cố vấn số 1 của tổng thống và ngay Tổng thống Johnson thoái chí đi đến Kết luận không hề tăng quân thêm nữa theo nhu yếu của giới quân sự chiến lược mà phải xuống thang, đàm phán. Johnson không bổ nhiệm Bộ trưởng quốc phòng McNamara và tướng Westmoreland, tổng chỉ huy quân Mỹ tại Nước Ta, bản thân ông cũng công bố sẽ không ra tranh cử nhiệm kỳ tiếp theo .Kết quả ngày 31 tháng 3 năm 1968, lần tiên phong kể từ đầu đại chiến, cơ quan chính phủ Mỹ buộc phải xuống thang cuộc chiến tranh. Tổng thống Lyndon B. Johnson công bố chấm hết ném bom miền Bắc Nước Ta, chuẩn bị sẵn sàng đàm phán để chấm hết cuộc chiến tranh, không tăng thêm quân theo nhu yếu của Bộ chỉ huy mặt trận và phủ nhận tranh cử nhiệm kỳ tới. Tân tổng thống Richard M. Nixon, thắng cử vì hứa chấm hết cuộc chiến tranh, công bố sẽ dần rút quân về nước và đàm phán với Quân Giải phóng. Chiến lược Chiến tranh cục bộ được kỳ vọng sẽ đem lại thắng lợi cho Mỹ giờ bị vô hiệu. Vấn đề của Mỹ giờ đây không còn là thắng lợi cuộc chiến nữa mà là rút ra như thế nào .
Tượng đài Chiến Thắng Khe SanhVề mặt quân sự chiến lược, sau 170 ngày đêm chiến đấu, Chiến dịch Đường 9 – Khe Sanh đã kết thúc thắng lợi, buộc quân Mỹ phải rút khỏi địa thế căn cứ quân sự chiến lược này [ 369 ] Về mặt kế hoạch, kế hoạch thiết kế xây dựng Hàng rào điện tử McNamara nhằm mục đích cắt đứt đường mòn Hồ Chí Minh của Mỹ coi như phá sản và không còn địa thế căn cứ nào của Mỹ hoàn toàn có thể uy hiếp trực tiếp tuyến đường kế hoạch này. Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta nhanh gọn tận dụng hiệu quả thu được : Từ cuối năm 1968, thêm một tuyến đường Trường Sơn được mở, thường gọi là đường Trường Sơn đông để phân biệt với những tuyến ở phía Tây. So với những tuyến phía Tây, đường Trường Sơn đông ngắn hơn và ít khúc khuỷu hơn, nên việc đưa sản phẩm & hàng hóa và bộ đội vào miền Nam nhanh hơn đáng kể. Thắng lợi tại Khe Sanh cũng đã cho thấy một bước trưởng thành mới của Quân Giải phóng miền Nam về chỉ huy kế hoạch, giải pháp, hợp đồng binh chủng [ 370 ]Tất cả những điều trên tạo cơ sở cho Quân Giải phóng thấy rằng họ đã đạt được tiềm năng đề ra của cuộc tổng tiến công Mậu Thân 1968 mặc dầu phải quyết tử nhiều lực lượng. Tổn thất về lực lượng đã được bù đắp bằng thắng lợi quan trọng hơn ở tầm kế hoạch, bởi nó ảnh hưởng tác động tổng lực đến tình hình quân sự chiến lược, chính trị, tâm ý xã hội, kế hoạch cuộc chiến tranh của cả nước Mỹ [ 368 ] .Sự rút quân Mỹ về nước là không hề đảo ngược và như vậy cũng có nghĩa kế hoạch Chiến tranh cục bộ với những cuộc hành quân Tìm-diệt coi như phá sản. Chiến lược mới của chính phủ nước nhà Mỹ để thay thế sửa chữa kế hoạch cũ – Việt Nam hóa cuộc chiến tranh là không hề tránh khỏi. Chiến tranh Nước Ta đi vào quy trình tiến độ mới mà chính quyền sở tại và quân đội Nước Ta Cộng Hòa phải tự mình chiến đấu mà không còn lính viễn chinh Mỹ trực tiếp tham chiến cùng ( dù vẫn được Mỹ cung ứng yểm trợ hỏa lực và cố vấn quân sự chiến lược ). Về mặt kế hoạch vĩnh viễn, đây là bất lợi lớn vì quân đội Nước Ta Cộng hòa, dù trang bị tân tiến vẫn không hề so sánh về chất lượng so với quân viễn chinh Mỹ. Bằng chiến dịch Mậu Thân, Quân Giải phóng đã tạo ra bước ngoặt quan trọng cho cả đại chiến, đưa họ gần hơn tới thắng lợi chung cuộc .

Giai đoạn 1969 – 1972

Biên giới Nước Ta – Campuchia 1970

Xe tăng Mỹ tiến vào thị trấn Snoul, biên giới Việt Nam-Campuchia năm 1970

Đây là quy trình tiến độ ” sau Mậu Thân ” hay tiến trình ” Việt Nam hóa cuộc chiến tranh “, tiến trình Mỹ rút dần khỏi mặt trận Nước Ta tùy theo năng lực tự mình tiếp đón đại chiến của quân đội Nước Ta Cộng hòa nhưng vẫn liên tục tăng cường viện trợ quân sự chiến lược cho Nước Ta Cộng hòa để họ chống lại lực lượng quân Giải phóng. Để liên minh của họ đứng vững, Mỹ giúp Nước Ta Cộng hòa kiến thiết xây dựng quân đội theo hình mẫu của quân đội Mỹ, với những loại vũ khí cuộc chiến tranh tối tân mà Mỹ để lại và với cơ sở phục vụ hầu cần cuộc chiến tranh mà quân đội Mỹ đã sử dụng. Mỹ sẽ yểm trợ về không lực tối đa cho quân đội Nước Ta Cộng hòa trong những giao tranh với Quân Giải phóng .

Mùa hè năm 1969, tại quần đảo Hawaii, Tổng thống Mỹ mới đắc cử Richard Nixon gặp Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu để bàn về việc rút quân Mỹ khỏi Việt Nam. Người Mỹ muốn gọi tiến trình đó là “Phi Mỹ hóa chiến tranh” nhưng phía Việt Nam Cộng hòa phản đối vì gọi như vậy chẳng khác gì thừa nhận rằng đây là cuộc chiến của người Mỹ. Cuối cùng hai bên đồng ý gọi việc rút quân Mỹ khỏi Việt Nam là Việt Nam hóa chiến tranh. Phó Tổng thống Việt Nam Cộng hòa, tướng Nguyễn Cao Kỳ, thừa nhận có những đơn vị quân đội Việt Nam Cộng hòa chiến đấu không tốt vì trước kia họ ỷ lại vào quân Mỹ quá lâu nhưng nếu để cho họ tự lực, họ sẽ phải chiến đấu vì sự tồn vong của họ.[60]

Tình hình miền Nam tương đối yên lặng trong những năm 1969 – 1971. Quân Giải phóng tích cực dự trữ lương thực, đạn dược tại những địa thế căn cứ ở Lào, Campuchia và những vùng rừng núi mà quân Mỹ và Nước Ta Cộng hòa chưa với tới được. Quân Giải phóng sử dụng vùng biên giới Lào và Campuchia, được xem là vùng trung lập, làm bàn đạp tiến công vào lực lượng Mỹ-Việt Nam Cộng hòa, sau đó rút lui trở lại bên kia biên giới. Tổng thống Mỹ Nixon ra lệnh mở Chiến dịch Campuchia để chấm hết thực trạng đó. [ 60 ]

Chiến dịch Campuchia

Một sự kiện quan trọng đã xảy ra trong thời kỳ này và có hậu quả to lớn cho Đông Dương sau này là việc Mỹ ủng hộ Lon Nol, thủ tướng cơ quan chính phủ Campuchia, triệu tập Quốc hội bỏ phiếu phế truất hoàng thân Norodom Sihanouk khỏi vị trí Quốc trưởng và trao quyền lực tối cao khẩn cấp cho Lon Nol vào tháng 3 năm 1970, sau đó phát động cuộc chiến tranh chống cộng tại Campuchia theo nhu yếu của Lon Nol [ 371 ] .Ưu thế trong thời điểm tạm thời trên mặt trận sau Mậu Thân đã dẫn Mỹ đến hành vi leo thang này, làm cho Campuchia rơi vào một thời kỳ tồi tệ trong lịch sử vẻ vang. Khi Quân Giải phóng mất đất, lui về những địa thế căn cứ bên kia biên giới Campuchia, Mỹ muốn triệt hạ những địa thế căn cứ của đối phương tại đây. Trước đây Quân Giải phóng chỉ đóng trên đất Campuchia ở một số ít vùng sát biên giới với Nước Ta, họ cố gắng nỗ lực lôi kéo, chiều lòng chính quyền sở tại Sihanouk và tự kiềm chế để không mất lòng chủ nhà. Chính quyền Sihanouk thỏa thuận hợp tác với Trung Quốc và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cho phép sự hiện hữu của những địa thế căn cứ Nước Ta ở sát biên giới Campuchia – Nước Ta, đồng thời cho phép viện trợ của Trung Quốc cho Nước Ta trải qua những cảng Campuchia. Đổi lại Campuchia được đền bù bằng cách Trung Quốc mua gạo của Campuchia với giá cao. Nay với diễn biến chính trị như trên, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã quay ra lên tiếng ủng hộ Sihanouk và trào lưu Khmer Đỏ chống lại Lon Nol .Tháng 4 năm 1970, khoảng chừng 40.000 lính Nước Ta Cộng hòa và 31.000 lính Mỹ được kêu gọi tiến công vào địa thế căn cứ Trung ương Cục miền Nam tại biên giới Campuchia giáp Tây Ninh, tuy nhiên ban chỉ huy Trung ương Cục miền Nam và hầu hết lực lượng Quân Giải phóng đã vận động và di chuyển sâu vào chủ quyền lãnh thổ Campuchia và thực thi những trận phản công. Mỹ công bố cuộc tiến công này hủy hoại khoảng chừng 2000 quân Giải phóng, nhưng họ đã không tàn phá được ban chỉ huy Trung ương Cục miền Nam. Do bị trào lưu sinh viên phản chiến Mỹ biểu tình phản đối nên ngày 30 tháng 6 năm 1970, Tổng thống Nixon phải ra lệnh cho quân Mỹ rút về. [ 60 ] Quân chính phủ Lon Nol và quân đồn trú của Nước Ta Cộng hòa ở Campuchia sau chiến dịch không hề đương đầu với Quân Giải phóng. Các sư đoàn 5, 7, 9 của Quân Giải phóng cùng quân Khmer Đỏ đánh lui quân chính phủ Lon Nol, giành trấn áp những tỉnh Đông và Đông Bắc Campuchia để lan rộng ra địa thế căn cứ nối thông với Lào. Nước Ta Dân chủ cộng hòa cũng cung ứng vũ khí, quân trang quân dụng giúp Khmer Đỏ kiến thiết xây dựng nhiều đơn vị chức năng quân sự chiến lược mới. Vùng chủ quyền lãnh thổ do Quân Giải phóng Miền Nam Nước Ta và Khmer Đỏ trấn áp tại Campuchia trở thành hậu cứ to lớn cho đại chiến của Quân Giải phóng tại miền Nam Nước Ta .Chiến dịch Campuchia đã trở thành một sai lầm đáng tiếc lớn về kế hoạch của Mỹ. Họ không hủy hoại được đối phương, mà ngược lại còn tạo điều kiện kèm theo cho đối phương tăng trưởng. Quân Giải phóng đã hoàn toàn có thể thu mua nhu yếu phẩm, thuốc men ngay trên đất Campuchia trang bị cho quân đội của mình một cách hiệu suất cao mà trước đó nguồn này phải chờ vào chi viện của miền Bắc cách xa hàng ngàn cây số. Địa bàn do họ trấn áp trở thành hiên chạy, hậu cứ, điểm xuất phát để trở về chiến đấu ở Nam bộ ( B2 ) kể từ đầu năm 1971 .

Việt Nam hóa cuộc chiến tranh

Người phụ nữ bị thương và được gắn một thẻ vào cánh tay của mình có dòng chữ ‘ VNC Nữ ‘ có nghĩa là thường dân Nước TaTiến trình Việt Nam hóa cuộc chiến tranh khởi đầu đã diễn ra tương đối thuận tiện. Quân lực Nước Ta Cộng hòa sau Mậu Thân được trang bị văn minh đã tỏ ra tự tin hơn và đã nắm thế dữ thế chủ động trên phần đông mặt trận miền Nam từ năm 1969 đến tận cuối năm 1971. Nhưng điều đó chưa nói lên điều gì lớn vì Quân Giải phóng trong thời kỳ này vẫn chưa phục sinh sau Mậu Thân và không chủ trương đánh lớn. Cũng hoàn toàn có thể Quân Giải phóng hạn chế hoạt động giải trí để việc rút quân của Mỹ diễn ra nhanh hơn .

Sự yên tĩnh trên chiến trường tạo điều kiện thuận lợi cho việc rút quân Mỹ mà không gây ra một sự xấu đi trầm trọng nào. Tranh thủ thời gian yên tĩnh, Việt Nam Cộng hòa đổ công sức tiến hành bình định nông thôn. Rút kinh nghiệm từ năm 1968, lãnh đạo Mỹ và Việt Nam Cộng hòa đã hiểu rõ tầm quan trọng của việc chống lại cơ cấu đấu tranh chính trị của quân Giải phóng ở vùng nông thôn. Một chương trình lớn tái thiết nông thôn được thi hành với viện trợ kinh tế lớn của Mỹ. Theo tuyên bố của Mỹ, trong thời kỳ này, chỉ riêng năm 1969, khoảng 6.000 người đã chết và 15.000 người bị thương bởi hoạt động của lực lượng du kích. Trong số những người thiệt mạng có 90 quan chức xã và xã trưởng, 240 quan chức ấp và ấp trưởng, 229 người tản cư và 4.350 thường dân.[372] Với lý do “bảo vệ dân thường chống lại những hoạt động đe dọa và khủng bố của cộng sản”, Chiến dịch Phượng hoàng với sự giúp đỡ của CIA, đã được triển khai nhằm tróc rễ các cơ sở bí mật nằm vùng của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam.[372] Tính tới năm 1972, Mỹ tuyên bố đã “loại bỏ” 81.740 người ủng hộ quân Giải phóng, trong đó 26.000 tới 41.000 đã bị giết.[373][374]

Các nỗ lực của chiến dịch Phượng hoàng đa phần diễn ra bằng những giải pháp khủng bố, ám sát, thủ tiêu. Các toán nhân viên cấp dưới Phượng hoàng áo đen được tình báo Mỹ đào tạo và giảng dạy và được phái xuống những xóm ấp, họ ở cùng trong dân nghe ngóng tích lũy tình báo, bắt những thành phần hoài nghi là cộng sản hoặc thân cộng sản, tra khảo để phanh ra tổ chức triển khai, nếu không khai thác được và vẫn nghi là Cộng sản thì thủ tiêu. Những người cộng sản hoặc thân cộng sản nếu không tiện bắt thì ám sát. Số người bị thủ tiêu lên đến hàng ngàn người. Trong thời gian ngắn, những giải pháp này đã có hiệu suất cao tốt về bảo mật an ninh, tình hình nông thôn trở nên bảo đảm an toàn hơn rõ ràng cho phía chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa. Tuy nhiên về dài hạn, những vụ xử tử, ám sát dân thường lại khiến chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa càng bị người dân xa lánh, khiến chương trình bình định từ từ bị chặn lại .
Người biểu tình phản chiến Mỹ với sự châm biếm ” Đế quốc Mỹ và Con rối Hồ Chí Minh “

Bên cạnh đấu tranh vũ trang, Mặt trận dân tộc Giải phóng còn phát triển phong trào chính trị để chống lại chiến lược Việt Nam hóa chiến tranh của đối phương. Mặt trận nhận thức rằng “hòa bình là vấn đề sống còn, là nguyện vọng tha thiết nhất của mọi tầng lớp nhân dân từ thành thị đến nông thôn” nên xem “hòa bình là một khẩu hiệu tiến công cách mạng, gắn liền với những mục tiêu cơ bản trước mắt của cách mạng miền Nam… gắn liền với khẩu hiệu độc lập dân tộc, chĩa mũi nhọn vào kẻ thù chính là đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai“. Ngoài ra “Hòa bình còn gắn liền với khẩu hiệu đòi tự do, dân chủ nhằm chống lại mọi chính sách độc tài phát xít, buộc ngụy quyền phải bảo đảm các quyền tự do, dân chủ cho nhân dân… Hòa bình, độc lập, dân chủ còn gắn liền với khẩu hiệu hòa hợp dân tộc… tập hợp các lực lượng dân tộc, dân chủ và hòa bình nhằm mở rộng hơn nữa Mặt trận của ta, phân hóa các thế lực phản động, cô lập bọn tay sai ngoan cố nhất, hiếu chiến nhất, đại biểu quyền lực cho giai cấp phong kiến, tư sản mại bản, quan liêu, quân phiệt… Đảng ta nêu cao ngọn cờ cứu nước, ngọn cờ hòa hợp dân tộc là để cô lập Mỹ và tay sai, đoàn kết toàn dân rộng rãi nhất, đánh đuổi bọn cướp nước, trừng trị bọn bán nước, nhằm hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam, đưa cả nước tiến lên chủ nghĩa xã hội. Hòa hợp dân tộc là một chính sách lớn thể hiện lập trường giai cấp đúng đắn của Đảng ta.“.[375] Để thực hiện điều này họ chủ trương “Phải kịp thời tập hợp các phe nhóm tán thành hòa bình, độc lập, dân chủ, hòa hợp dân tộc, hình thành lực lượng thứ ba để phân hóa hơn nữa các thế lực phản động, cô lập và chĩa mũi nhọn vào Thiệu cùng các phần tử thân Mỹ hiếu chiến nhất.“[376]

Trong thời kỳ này, viện trợ của Mỹ dồi dào nên đời sống của dân chúng trong những thành phố lớn trở nên tốt hơn và nó làm cho dân nông thôn đổ về thành phố để kiếm sống dễ hơn. Tuy nhiên, viện trợ dồi dào khiến thực trạng tham nhũng trong chính quyền sở tại và quân đội lên cao. Trong quân đội rất thông dụng kiểu ” lính ma ” : khai khống quân số đơn vị chức năng để sĩ quan lĩnh phần lương dôi ra nhưng trong thực tiễn không có quân chiến đấu. Đây là tiến trình mà nạn tham nhũng hoành hành trong giới lãnh đạo quân đội Nước Ta Cộng hòa với những tăm tiếng về buôn lậu, đánh cắp quân nhu và tiền viện trợ quân sự chiến lược. [ 377 ] Sau hàng loạt cuộc tìm hiểu tham nhũng, mà đặc biệt quan trọng là cuộc tìm hiểu tại Quỹ tiết kiệm Quân đội do tướng Nguyễn Văn Hiếu thực thi trong 5 tháng và được công bố trên truyền hình ngày 14 tháng 7 năm 1972, [ 378 ] hàng loạt sĩ quan, trong đó có 2 tướng lĩnh là Tổng trưởng Quốc phòng Trung tướng Nguyễn Văn Vỹ và Trung tướng Lê Văn Kim cùng với 7 đại tá bị không bổ nhiệm. [ 379 ] Quỹ tiết kiệm chi phí Quân đội bị buộc phải giải tán. Vì vụ án này, ông Hiếu đã làm mếch lòng những tướng lĩnh tham nhũng, tổng thống Thiệu cũng ra lệnh hạn chế tìm hiểu khiến ông Hiếu nản lòng và xin chuyển sang công tác làm việc chỉ huy tác chiến. Nhiều người cũng cho rằng đây là nguyên do cái chết huyền bí của tướng Hiếu vào tháng 4 năm 1975 [ 380 ] .Những điều trên đã gây tác động ảnh hưởng lớn đến sức chiến đấu của Quân lực Nước Ta Cộng hòa. Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu bị nhiều người chỉ trích vì không hề trấn áp nổi thực trạng tham nhũng và lạm quyền kinh tế tài chính [ 60 ]. Tình trạng tham nhũng trong quân đội thông dụng đến nỗi những sĩ quan, binh lính còn đem cả quân trang quân dụng, vũ khí và lương thực bán cho Quân Giải phóng và thậm chí còn ” Tặng Ngay ” luôn cả xe tải cho ” đối tác chiến lược ” sau mỗi lần thanh toán giao dịch .Một yếu tố lớn nữa của Việt Nam hóa cuộc chiến tranh là khi Quân lực Nước Ta Cộng hòa nhất nhất theo những tiêu chuẩn Mỹ thì họ cũng quen kiểu đánh nhau tốn tiền như quân Mỹ và sức chiến đấu của quân đội phụ thuộc vào lớn vào viện trợ của Mỹ [ 381 ]. Viện trợ mà giảm thì tác động ảnh hưởng rõ ràng đến sức chiến đấu của quân đội, điều này góp thêm phần lý giải tại sao quân đội này mau chóng sụp đổ trong năm ở đầu cuối của đại chiến .

Chiến dịch Lam Sơn 719

Sau khi quân đội Mỹ và Nước Ta Cộng hòa thất bại trong việc đánh phá địa thế căn cứ của Quân Giải phóng tại biên giới Nước Ta – Campuchia, tiếp tế từ miền Bắc đã nối thông từ Lào đến Đông Bắc Campuchia và đổ vào những khu địa thế căn cứ Tây Ninh. Do đó, nếu không tàn phá được đầu não Quân Giải phóng đã ở sâu trong trong nước Campuchia thì phải tìm cách cắt tiếp tế từ Lào. Tháng 2 năm 1971, 21.000 binh lính Quân lực Nước Ta Cộng hòa, dưới sự yểm trợ của 10.000 lính Mỹ và không quân Mỹ, thực thi chiến dịch Lam Sơn 719 : đánh từ địa thế căn cứ Khe Sanh, Quảng Trị cắt ngang sang Hạ Lào nhằm mục đích hủy hoại mạng lưới hệ thống kho tàng của Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta [ 60 ] .Cuộc hành quân này ngay từ đầu đã mang tính phiêu lưu, phô trương chính trị và sau cuối đã thất bại vì những nguyên do sau :
Lam Sơn 719Bản đồ kế hoạch

• Cuộc hành quân không bảo đảm tính bất ngờ. Quân Giải phóng đã dự đoán và chuẩn bị đón đánh từ trước.
• Các căn cứ của Quân Giải phóng là những nơi họ đã lâu năm thông thuộc địa bàn và có bố phòng rất kỹ lưỡng. Ngay quân đội Mỹ với sức mạnh tổng lực, ném bom đánh phá khốc liệt suốt nhiều năm vẫn không thể làm gì nổi. Trong thời kỳ tìm-diệt, các chiến dịch Attleboro và Junction City đều đã thất bại do đưa quân sa vào thế trận đã bày sẵn. Hơn nữa vùng Hạ Lào là nơi tập trung rất nhiều binh lực hiện đại của Quân Giải phóng, còn mạnh hơn rất nhiều so với các khu căn cứ khác mà quân Việt Nam Cộng hòa chưa có đủ sức mạnh, kinh nghiệm và bản lĩnh để đương đầu.
• Khi hoạch định kế hoạch người ta chú ý nhiều đến khía cạnh phô trương sức mạnh của quân Việt Nam Cộng hòa đánh được vào “đất thánh Cộng sản” chứ ý nghĩa quân sự thì ít. (“Chỉ cốt sao đến được Sê Pôn rồi về” – dẫn lời Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu.) Chính vì để phô trương nên khi gặp khó khăn rất lớn vẫn không chấm dứt chiến dịch mà cố gắng tiến nhọc nhằn đến Sê Pôn, rồi phải cố sức mở đường máu với thiệt hại lớn mới về thoát dù chỉ là vài chục km cách biên giới.
• Sự phối hợp của quân Mỹ và quân Việt Nam Cộng hòa không tốt. Không quân Mỹ chỉ ném bom B-52 dọn đường theo yêu cầu, còn nhiệm vụ phối hợp hỏa lực chiến thuật cho bộ binh tác chiến thì thực hiện không hiệu quả.
• Lực lượng máy bay trực thăng của Mỹ bị lọt vào khu vực dày đặc vũ khí phòng không đã chờ sẵn của đường mòn Hồ Chí Minh nên bị thiệt hại quá nặng, không thể hoàn thành nhiệm vụ yểm trợ cho bộ binh.

Kết quả cuộc hành quân bị thiệt hại nặng nề, hơn nữa các lực lượng bị tiêu diệt là các đơn vị dự bị chiến lược tốt nhất của Quân lực Việt Nam Cộng hòa. Cuộc hành quân còn thất bại ở chỗ tuy có phá được một số kho tàng hậu cần nhưng về cơ bản đã không làm hại gì được cho hệ thống tiếp tế của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cho Quân Giải phóng miền Nam. Tướng Đồng Sĩ Nguyên, Tư lệnh Binh đoàn Trường Sơn, nhận định quân lực Việt Nam Cộng hòa đã đánh vào điểm mạnh nhất của Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam tại miền Nam[60]. Theo tướng Alexander Haig, lãnh đạo Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ, đó là một thảm họa do đánh giá sai lầm đối phương. Vào thời điểm đó quá trình Việt Nam hóa chiến tranh đang diễn ra thuận lợi nên người Mỹ ép Quân lực Việt Nam Cộng hòa phải ra trận để cắt đứt đường mòn Hồ Chí Minh mà thiếu sự yểm trợ không quân của Mỹ. Người Mỹ “đã ném Quân lực Việt Nam Cộng hòa xuống nước lạnh và họ đã chết chìm ở đó”. Đáng lẽ phải khắc phục sai lầm thì người Mỹ tiếp tục rút quân do sức ép chính trị mà Tổng thống Nixon chịu đựng quá lớn.[60]

Sau những cuộc hành quân bất thành của đối phương đánh vào Campuchia và Hạ Lào, đến đầu năm 1972, Quân Giải phóng đã chuẩn bị sẵn sàng xong lực lượng để tung ra một đợt tổng tiến công có quy mô lớn .

Chiến dịch Xuân-Hè 1972

Tháng 3 năm 1972 quân Giải phóng đã tung ra một cuộc tổng tiến công và nổi dậy kế hoạch mùa xuân năm 1972. Đây là đòn đánh để tích hợp với nỗ lực ngoại giao, nhằm mục đích làm thoái chí Mỹ, buộc họ rút hẳn ra khỏi đại chiến. Tuy rằng tên và kế hoạch như vậy nhưng rút kinh nghiệm tay nghề từ năm 1968, quân du kích và cán bộ nằm vùng sẽ không ” nổi dậy ” tại vùng địch hậu mà chỉ đóng vai trò chỉ đường và tải đạn, họ sẽ chỉ ra mặt tại những nơi chủ lực Quân Giải phóng đã trấn áp vững chãi. Điều đó cho thấy những nỗ lực bình định của Mỹ và Nước Ta Cộng hòa trong thời hạn 1969 – 1971 đã có những hiệu suất cao nhất định .
Sơ đồ trận tiến công của Quân đội Nhân dân Nước TaĐây là cuộc tiến công kế hoạch gồm những chiến dịch tiến công quy mô lớn, hiệp đồng binh chủng, tiến công sâu vào mạng lưới hệ thống phòng ngự của Nước Ta Cộng hòa trên ba hướng kế hoạch quan trọng : Trị Thiên, Bắc Tây Nguyên, miền Đông Nam Bộ. Trong suốt quy trình diễn ra cuộc cuộc chiến tranh, chưa khi nào quân Giải phóng lại phát động một cuộc tiến công ồ ạt dưới sự tương hỗ của những lực lượng được trang bị tốt đến như vậy, cuộc tiến công này mạnh hơn bất kể những gì mà Nước Ta Cộng hòa hoàn toàn có thể tập trung chuyên sâu lại được vào mùa xuân năm 1972. [ 382 ]Cuộc tiến công năm 1972 của nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta đã không nhận được sự ủng hộ từ 2 đồng minh chủ chốt là Trung Quốc và Liên Xô do 2 vương quốc chỉ mong ước kết thúc nhanh 1 thỏa ước độc lập với Mỹ và Nước Ta Cộng hòa tại Paris. [ 382 ] Liên Xô đã cắt giảm viện trợ, còn Trung Quốc thì thậm chí còn còn gây sức ép lên Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta để buộc họ ngừng chiến đấu. Tuy thế những chỉ huy Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta vẫn quyết tâm khởi động một chiến dịch quy mô nhằm mục đích vượt mặt triệt để Việt Nam hóa cuộc chiến tranh, giành lợi thế trên bàn đàm phán ở Paris .Trong 2 tháng đầu, quân Giải phóng liên tục chọc thủng cả ba tuyến phòng ngự, hủy hoại hoặc làm tan rã nhiều sinh lực đối phương, gây kinh ngạc cho cả Mỹ lẫn Nước Ta Cộng hòa. Mỹ phải nhanh lẹ điều động lực lượng không quân và thủy quân tới chi viện để ngăn đà tiến của quân Giải phóng, đồng thời viện trợ khẩn cấp nhiều vũ khí cho Nước Ta Cộng hòa để bổ trợ cho thiệt hại trước đó .Tại Bắc Tây Nguyên, sau những thắng lợi bắt đầu của Quân Giải phóng tại trận Đắc Tô – Tân Cảnh, chiến sự mau chóng êm dịu trở lại sau khi đội quân này bị chặn lại trong Trận Kon Tum .Tại Đông Nam Bộ, ở tỉnh Bình Long sau khi thắng lợi tại trận Lộc Ninh, Quân Giải phóng tiến công theo đường 13 để giành quyền trấn áp thị xã An Lộc trong trận An Lộc, dùng xe tăng và pháo binh tiến công kinh hoàng. Quân lực Nước Ta Cộng hòa quyết tâm cố thủ thị xã và đưa quân lên ứng cứu. Không quân Mỹ dùng B-52 đánh phá ác liệt những khu vực tập trung của Quân Giải phóng và gây thiệt hại lớn. Chiến trận xảy ra rất kinh hoàng tại thị xã, thương vong của hai bên và của dân chúng rất cao. Cuối cùng, Quân Giải phóng không hề lấy nổi thị xã phải rút đi và sau 3 tháng chiến sự đi vào không thay đổi. Lần tiên phong tại vùng Đông Nam Bộ, xe tăng T-54 và PT-76 của Quân Giải phóng đã Open, cho thấy mạng lưới hệ thống tiếp tế của Quân Giải phóng đã hoàn hảo vì đã hoàn toàn có thể đưa được xe tăng vào đến tận mặt trận phía nam .Chiến trường chính của năm 1972 là tại tỉnh Quảng Trị. Tại đây có tập đoàn lớn phòng ngự rậm rạp của Quân lực Nước Ta Cộng hòa, nơi tuyến đầu giáp với miền Bắc. Cuộc tiến công của Quân Giải phóng tại Quảng Trị đã thành công xuất sắc to lớn, 40.000 quân Nước Ta Cộng hòa phòng ngự tại đây đã bồn chồn và tan vỡ, thậm chí còn Trung đoàn 56 của Sư đoàn 3 đã đầu hàng mà không chiến đấu. Chỉ sau một tháng và qua 2 đợt tiến công, Quân Giải phóng đã giành quyền trấn áp hàng loạt tỉnh Quảng Trị, uy hiếp tỉnh Thừa Thiên và thành phố Huế .Đến lúc đó, việc giữ vững vùng mới giành được quyền trấn áp và tái chiếm vùng đã mất tại Quảng Trị đã thành yếu tố chính trị biểu lộ ý chí và bản lĩnh của cả hai bên và là thế mạnh để đàm phán tại Hội nghị Paris. Mỹ để tỏ rõ ý chí của mình bằng cách từ ngày 16 tháng 4 năm 1972 ném bom trở lại miền Bắc với cường độ rất ác liệt : dùng máy bay B-52 rải thảm bom xuống TP. Hải Phòng, đem thủy quân thả thủy lôi phong tỏa những hải cảng tại miền Bắc Nước Ta .Tại mặt trận Quảng Trị, Quân lực Nước Ta Cộng hòa đem hết quân dự bị ra quyết tái chiếm thị xã Quảng Trị với sự tương hỗ tối đa bằng máy bay B-52 của Mỹ. Quân Giải phóng quyết tâm giữ vững khu vực thành cổ Quảng Trị của thị xã. Chiến sự cực kỳ ác liệt, thương vong hai bên rất lớn để tranh chấp một mẩu đất rất nhỏ không dân đã bị tàn phá trọn vẹn. Sau gần 3 tháng đánh nhau kinh khủng, Quân Giải phóng không giữ nổi và Quân lực Nước Ta Cộng hòa chiếm được thành cổ và thị xã Quảng Trị. Nhưng, dù có tương hỗ của không quân Mỹ, Nước Ta Cộng hòa không hề tái chiếm thị xã Đông Hà và những vùng đã mất khác .Sau chiến dịch, Quân Giải phóng nắm giữ thêm 10 % chủ quyền lãnh thổ miền Nam, có thêm những bàn đạp quân sự chiến lược và thị xã quan trọng Lộc Ninh đã trở thành Hà Nội Thủ Đô mới của nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng Hòa miền Nam Nước Ta. Đến cuối năm 1972, mặt trận đi đến bình ổn vì hai bên đã kiệt sức không hề tăng trưởng chiến sự được nữa .Mặc dù chiến dịch không đem đến lợi thế rõ ràng về quân sự chiến lược nhưng đã làm xã hội Mỹ quá stress. Dư luận Mỹ và quốc tế thúc ép chính quyền sở tại phải đạt được một nền tự do bằng thương lượng theo đúng cam kết xử lý cuộc chiến tranh trong nhiệm kỳ tổng thống của họ. Đến cuối năm 1972, Mỹ và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa-Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta đã đạt được thỏa hiệp cơ bản những ý chính của Hiệp định Paris và đầu năm 1973, Mỹ rút hẳn quân viễn chinh khỏi đại chiến, chỉ để lại cố vấn quân sự chiến lược .

Vừa đánh vừa đàm

Việc đàm phán giữa Mỹ và Nước Ta Dân Chủ Cộng Hòa là việc phải xảy ra khi chẳng ai dứt điểm được ai bằng quân sự chiến lược. Sau Mậu Thân, những bên đã ngồi vào thương lượng cho tương lai cuộc chiến tranh Nước Ta. Việc thương lượng đã diễn ra rất phức tạp vì, một mặt, những bên chưa thật sự thấy cần nhượng bộ và mặt khác, Liên Xô và Trung Quốc muốn can thiệp vào đàm phán – đặc biệt quan trọng là Trung Quốc. Nước này không muốn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tự đàm phán mà muốn trải qua Trung Quốc giống như hiệp định Geneva năm 1955. Nhưng Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cự tuyệt dù bị áp lực đè nén bởi hai liên minh .Hội đàm được chọn tại Paris lê dài từ tháng 5 năm 1968 đến tháng 1 năm 1973. Ban đầu chỉ có Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mỹ ; sau lan rộng ra ra thành hội nghị bốn bên, thêm Nước Ta Cộng hòa và nhà nước Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta. Về mặt công khai minh bạch có 4 bên tham gia đàm phán, nhưng thực ra chỉ có 2 bên Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mỹ thực thi đàm phán bí hiểm với nhau để xử lý những sự không tương đồng giữa hai bên. [ 60 ] .Khi một bên đang thắng thế trên mặt trận thì đàm phán thường bế tắc và điều đó đúng với Hội nghị Paris suốt thời kỳ từ năm 1968 đến năm 1972. Các bên dùng hội nghị như forum đấu tranh chính trị. Trong suốt quy trình hội nghị những cuộc họp chính thức chỉ mang tính tố cáo nhau, tranh luận vài điều mà không hề xử lý được rồi kết thúc mà không đi vào thực ra. Chỉ có những cuộc tiếp xúc bí hiểm của Cố vấn đặc biệt quan trọng Lê Đức Thọ của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Tiến sĩ Henry Kissinger, cố vấn của tổng thống Mỹ, là đi vào tranh luận thực ra nhưng không đi được đến thỏa hiệp .Mục đích của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khi tham gia đàm phán là buộc Mỹ rút quân về nước và buộc cơ quan chính phủ Nước Ta Cộng hòa dù do bất kể ai chỉ huy cũng phải giải tán vì Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cho rằng chính phủ nước nhà Nước Ta Cộng hòa không muốn độc lập và độc lập mà chỉ muốn nắm quyền vì quyền lợi của họ. Phía Mỹ cho rằng phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa làm ra vẻ muốn xây dựng chính quyền sở tại liên hiệp nhưng thực tiễn chẳng khác nào ép Mỹ phải làm mọi cách khiến chỉ huy Nước Ta Cộng hòa từ chức rồi để cho những người này đám phán với người cộng sản và tác dụng là một liên minh mà người cộng sản nắm toàn quyền. [ 60 ]Đến giữa năm 1972, khi Chiến dịch Nguyễn Huệ đã kết thúc và Mỹ đã quá stress bởi cuộc chiến tranh lê dài và thực sự muốn đi đến kết thúc, [ 383 ] thì đàm phán mới đi vào thực ra thỏa hiệp. Tuy nhiên, trên thực tiễn, từ sau thất bại trong Chiến dịch Lam Sơn 719, Mỹ và Nước Ta Cộng hòa đã hiểu rằng Việt Nam hóa cuộc chiến tranh chính thức thất bại, lợi thế trên bàn đàm phán khởi đầu nghiêng về liên minh Việt Nam Dân chủ Cộng hòa – Cộng hòa miền Nam Nước Ta, Mỹ mở màn hạ giọng và sẵn sàng chuẩn bị hợp tác với đối phương. [ 384 ]

• Lập trường ban đầu của Mỹ: quân đội Mỹ rút khỏi Việt Nam phải đồng thời với việc rút Quân đội Nhân dân Việt Nam khỏi miền Nam Việt Nam. Chính phủ Nguyễn Văn Thiệu có quyền tồn tại trong giải pháp hòa bình. Tổng tuyển cử trước, ngừng bắn sau.
• Lập trường ban đầu của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Cộng hòa miền Nam Việt Nam: quân đội Mỹ phải rút khỏi Việt Nam, không đả động tới sự có mặt tại miền Nam của Quân đội Nhân dân Việt Nam. Chính phủ Nguyễn Văn Thiệu không được tồn tại trong giải pháp hòa bình. Thành lập Chính phủ liên hiệp tại miền Nam thông qua Tổng tuyển cử. Ngừng bắn trước, Tổng tuyển cử sau.

Lê Đức Thọ và Henry Kissinger sau khi ký Hiệp định Paris 1973 ; người đứng giữa là thư ký Lưu Văn LợiTrong đó, yếu tố quy định của Quân đội Nhân dân Nước Ta và thứ tự ngừng bắn-tổng tuyển cử là điểm xích míc chính giữa những bên. Cuối năm 1972 chính phủ nước nhà Mỹ, dưới áp lực đè nén dư luận và việc Trận Thành cổ Quảng Trị lê dài hơn dự kiến, chính quyền sở tại Mỹ đã nhận ra họ không hề khuất phục đối phương bằng vũ lực cũng như không đủ nguồn lực để duy trì cuộc chiến tranh nên buộc phải đồng ý xuống thang trên bàn đàm phán. Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Cộng hòa miền Nam Nước Ta cũng thỏa hiệp về quy định của chính quyền sở tại của Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu. Hai bên đi đến thỏa hiệp chung : Quân Mỹ và những liên minh quốc tế rút khỏi Nước Ta chấm hết mọi can thiệp quân sự chiến lược vào yếu tố Nước Ta ; không đả động tới việc có hay không Quân đội Nhân dân Nước Ta ở mặt trận Nam Nước Ta ; và chính quyền sở tại Nguyễn Văn Thiệu được phép sống sót như một chính phủ nước nhà có tương quan đến giải pháp độc lập .Sau khi văn kiện hiệp định đã được ký tắt, Henry Kissinger đi TP HCM để thông tin cho Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu văn bản đã đạt được. Phía Nước Ta Cộng hòa phản đối dự thảo này và công bố sẽ không ký kết hiệp định như dự thảo. Sau đó, cơ quan chính phủ Mỹ công bố chưa thể ký được hiệp định và đòi biến hóa lại nội dung chính tương quan đến yếu tố cốt lõi : quy định về Quân đội Nhân dân Nước Ta. Phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa bác bỏ sửa đổi của Mỹ. Mỹ thực thi ném bom lại miền Bắc Nước Ta để buộc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Cộng hòa miền Nam Nước Ta gật đầu ký theo giải pháp Mỹ ý kiến đề nghị .

Chiến dịch Linebacker II

Một mảnh xác máy bay B-52 bị bắn rơi tại hồ Hữu Tiệp, Thành Phố Hà Nội, trong Chiến dịch Linebacker IIĐồng thời với việc ném bom miền Bắc Nước Ta, tổng thống Mỹ Nixon thăm Liên Xô và Trung Quốc. Cả Liên Xô và Trung Quốc đều lo ngại Mỹ liên minh với bên này hoặc bên kia do đó họ muốn xử lý dứt điểm yếu tố Nước Ta. Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chỉ trích việc Liên Xô và Trung Quốc gặp Tổng thống Mỹ [ 60 ] .Tháng 12 năm 1972, Mỹ mở Chiến dịch Linebacker II cho máy bay ném bom kế hoạch B-52 ném bom rải thảm TP. Hà Nội, TP. Hải Phòng và những tiềm năng khác ở miền Bắc Nước Ta trong 12 ngày ( 18 tháng 12 đến 30 tháng 12 ). Không khuất phục được Thành Phố Hà Nội, lực lượng không quân bị thiệt hại nặng nề và nhất là bị dư luận quốc tế và trong nước phản đối can đảm và mạnh mẽ, cơ quan chính phủ Mỹ buộc phải chấm hết ném bom quay lại đàm phán và đồng ý chấp thuận ký kết Hiệp định Paris theo giải pháp đã ký tắt, dù có một vài sửa đổi nhỏ có tính kỹ thuật. nhà nước Nước Ta Cộng hòa không đống ý hiệp định nhưng vì áp lực đè nén nếu không gật đầu thì Mỹ sẽ đơn phương ký với Thành Phố Hà Nội và cắt đứt viện trợ cho Nước Ta Cộng hòa nên nhà nước này phải đồng ý ký [ 60 ] .Trong chiến dịch này, Mỹ đã kêu gọi cả không quân kế hoạch với gần 200 chiếc máy bay B-52 ( chiếm 50% số B-52 của cả nước Mỹ ) để ném bom rải thảm xuống TP.HN, TP. Hải Phòng, Thái Nguyên trong 12 ngày đêm. Về nguyên do quân sự chiến lược, chính trị thì cuộc ném bom này không thiết yếu và có hại vì khi đó Mỹ đã quyết tâm rút khỏi cuộc chiến tranh. Mỹ biết rất rõ rằng chỉ bằng một cuộc ném bom dù ác liệt đến đâu Mỹ không thể nào bắt Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nhượng bộ một yếu tố cốt lõi mà vì nó họ đã chiến đấu gần 20 năm. Nó chỉ làm dư luận Mỹ và quốc tế thêm bất bình với chính phủ nước nhà Mỹ. Đây chỉ là cách để Mỹ bộc lộ nghĩa vụ và trách nhiệm, nghĩa vụ và trách nhiệm so với liên minh ( không chỉ so với Nước Ta Cộng hòa mà còn cả những liên minh khác nữa ). Khi dự thảo hiệp định đã được ký tắt với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, cơ quan chính phủ Nước Ta Cộng hòa đã phản đối kịch liệt và không gật đầu, Mỹ quyết định hành động dùng bước này để chứng tỏ họ đã cố gắng nỗ lực đến mức ở đầu cuối cho quyền lợi và nghĩa vụ của Nước Ta Cộng hòa rồi .
Máy bay B-52 đang ném bom rải thảm trong một vụ không kích Vệt bom sau khi B-52 rải thảm gồm chi chít những hố bom

Mục tiêu mà Mỹ đặt ra trong chiến dịch Linebacker II là duy trì nỗ lực tối đa để phá hủy tất cả các tổ hợp mục tiêu chính ở khu vực Hà Nội và Hải Phòng, trong đó phá hủy đến mức tối đa những mục tiêu quân sự chọn lọc tại vùng lân cận của Hà Nội/Hải Phòng. Linebacker II cũng loại bỏ các rất nhiều các hạn chế trong các chiến dịch trước đó ở miền Bắc Việt Nam, ngoại trừ cố gắng để “giảm thiểu nguy hiểm cho dân thường tới mức có thể cho phép mà không ảnh hưởng hiệu quả” và “tránh các khu giam giữ tù binh, bệnh viện và khu vực tôn giáo“.[385]

Theo Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Mỹ đã dùng một giải pháp rất cực đoan, tàn khốc mà những chuẩn mực cuộc chiến tranh thường thì không được cho phép : dùng máy bay B-52 rải thảm bom diệt trừ vào một loạt những khu vực dân cư của những thành phố lớn để đánh vào ý chí của dân chúng và đã gây ra thương vong lớn cho dân thường. [ 386 ] Mỹ đã dùng máy bay B-52 thực thi ném bom rải thảm vào những tiềm năng như trường bay Kép, Phúc Yên, Hòa Lạc, mạng lưới hệ thống đường tàu, nhà kho, xí nghiệp sản xuất điện Thái Nguyên, trạm trung chuyển đường tàu Bắc Giang, kho xăng dầu tại TP. Hà Nội … Ở TP.HN, tại phố Khâm Thiên bom trải thảm đã phá sập cả dãy phố và sát hại hàng trăm dân thường. Tại bệnh viện Bạch Mai, nhiều tòa nhà quan trọng đã bị hủy hoại, cùng với những bệnh nhân và bác sĩ, y tá bên trong. Chiến dịch này đã phá hoại nặng nề nhiều cơ sở vật chất, kinh tế tài chính, giao thông vận tải, công nghiệp và quân sự chiến lược của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nhưng đã không làm đổi khác được lập trường của TP.HN .

Về mặt quân sự, Mỹ đã đánh giá thấp lực lượng phòng không của đối phương. Không lực Mỹ quá tin tưởng vào các biện pháp kỹ thuật gây nhiễu điện tử để vô hiệu hóa radar và tên lửa phòng không của đối phương. Để đáp lại, các lực lượng tên lửa phòng không của Quân đội Nhân dân Việt Nam đã giải quyết vấn đề bằng những biện pháp chiến thuật sáng tạo và hợp lý, họ đã bắn các máy bay B-52 theo các chiến thuật mới và đã thành công vượt xa mức trông đợi, hàng chục chiếc pháo đài bay B-52 đã bị bắn hạ. Cũng trong chiến dịch này, lần đầu pháo đài bay B-52 bị hạ bởi một máy bay tiêm kích, do Phạm Tuân điều khiển. Sách báo Việt Nam gọi chiến dịch này là Điện Biên Phủ trên không, như một cách nêu bật thắng lợi của lực lượng phòng không Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong chiến dịch.

Dưới áp lực đè nén của dư luận quốc tế và trong nước, thất bại trong việc buộc Thành Phố Hà Nội nhượng bộ, Tổng thống Nixon ra lệnh chấm hết ném bom vào ngày 30 tháng 12 năm 1972 và hội đàm lại để ký kết hiệp định. Hiệp định Paris có giải pháp ở đầu cuối về cơ bản không khác mấy so với dự thảo mà Mỹ trước đó đã phủ nhận ký, cũng có nghĩa rằng tiềm năng kế hoạch của Chiến dịch Linebacker II đã thất bại. Chiến dịch Linebacker II cũng là chiến dịch quân sự chiến lược ở đầu cuối của quân đội Mỹ tại Nước Ta .

Hiệp định Paris

Phía Mỹ ký kết hiệp định ParisSau những nỗ lực ngoại giao thất bại giữa Mỹ và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, đầu năm 1968, tổng thống Pháp De Gaulle cho rằng Mỹ sẽ thất bại tại Đông Dương như Pháp và người Pháp phải có nghĩa vụ và trách nhiệm đạo đức so với đại chiến mà Mỹ kế thừa từ Pháp. Thông qua giáo sư Andre Roussel, quản trị Thương Hội Y khoa Pháp-Việt, Pháp ý kiến đề nghị những chỉ huy Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đàm phán với Mỹ và Nước Ta Cộng hòa để tìm một giải pháp chính trị cho đại chiến. Ngay sau đó, cuộc Tổng tấn công Tết Mậu Thân diễn ra khiến chính quyền sở tại Johnson phải ngừng ném bom và đàm phán với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ngày 31/3/1968, Johnson công bố đơn phương chấm hết ném bom một phần miền Bắc và chấp thuận đồng ý mở cuộc đàm phán giữa những bên ở Nước Ta và phía Mỹ. Ông cũng công bố mình sẽ không ra ứng cử Tổng thống Mỹ vào tháng 11 năm 1968. Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cũng chấp thuận đồng ý đàm phán. Tổng thống De Gaulle cử một phái viên đến TP HCM vào trung tuần tháng 4/1968 ý kiến đề nghị Nước Ta Cộng hòa ngồi vào bàn đàm phán. Việt Nam Cộng hòa đồng ý chấp thuận đàm phán. Các bên thống nhất chọn Paris làm khu vực đàm phán. Hội nghị Paris chính thức khai mạc vào ngày 3/5/1968. [ 387 ]Ngoại trưởng Xuân Thủy, Trưởng Phái đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Hội nghị Paris về Nước Ta công bố :

Ngày 20 tháng 9 năm 1969, Trưởng đoàn đàm phán của Cộng hòa miền Nam Nước Ta ( quy trình tiến độ 1968 – 1970 ) tại Hội nghị Paris về Nước Ta Trần Bửu Kiếm công bố :

Hiệp định Paris được ký kết vào ngày 27 tháng 1 năm 1973 tại Paris, được coi là một thắng lợi quan trọng của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta. Ngày 29 tháng 3 năm 1973 quân nhân Mỹ sau cuối rời Nước Ta, chấm hết mọi sự can thiệp quân sự chiến lược của Mỹ so với yếu tố Nước Ta. Từ nay chỉ còn quân đội Nước Ta Cộng hòa đơn độc chống lại Quân Giải phóng đang ngày càng mạnh .Hiệp định Paris là hiệp định chấm hết cuộc chiến tranh, lập lại tự do ở Nước Ta do 4 bên tham chiến : Mỹ, Nước Ta Cộng hòa, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và nhà nước Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta ký kết tại Paris ngày 27 tháng 1 năm 1973. Theo những nội dung chính như sau :

• Các quân đội nước ngoài phải rút khỏi Việt Nam. Quân đội Nhân dân Việt Nam, Quân lực Việt Nam Cộng hòa, Quân Giải phóng miền Nam đóng nguyên tại chỗ và ngừng bắn tại chỗ.
• Miền Nam Việt Nam có hai chính quyền, hai quân đội, hai vùng kiểm soát. Các bên tạo điều kiện cho dân chúng sinh sống đi lại tự do giữa hai vùng.
• Thành lập Hội đồng Quốc gia Hòa giải và Hòa hợp Dân tộc gồm ba thành phần ngang nhau, thực hiện hòa giải và hòa hợp dân tộc, bảo đảm tự do dân chủ, tổ chức tuyển cử thành lập chính phủ hòa hợp dân tộc của miền Nam Việt Nam và tiến tới thống nhất hai miền.
• Ngoài ra còn nhiều các điều khoản khác như lập ủy ban kiểm soát và giám sát và phái đoàn quân sự liên hợp bốn bên, điều khoản Mỹ đóng góp tài chính tái thiết sau chiến tranh, điều khoản Mỹ gỡ mìn đã phong tỏa các hải cảng ở miền Bắc Việt Nam, điều khoản trao trả tù binh…
• Giới tuyến quân sự tạm thời giữa hai miền không được coi là biên giới quốc gia

Mặt khác, Hiệp định Paris là hiệp định được Việt Nam Dân chủ Cộng hòa-Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam và Mỹ soạn thảo dựa trên cơ sở Tuyên bố 10 điểm ngày 08-05-1969 của phái đoàn Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam để đảm bảo cho việc Mỹ rút quân khỏi Việt Nam là mục đích trước mắt, trước khi buộc Việt Nam Cộng hòa phải đầu hàng là mục tiêu lâu dài. Đối với Mỹ, đây là cách họ ra khỏi cuộc chiến mệt mỏi này một cách chính đáng và không bị mất mặt. Đối với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mặt trận Dân tộc Giải phóng thì hiệp định này là bước thứ nhất (và là quan trọng nhất) trong hai bước (Bước 1 là “Mỹ cút”, bước 2 là “ngụy nhào”) để đi đến thắng lợi cuối cùng. Đối với Việt Nam Cộng hòa thì hiệp định này là một tai ương lớn đối với chính phủ này và đặt sự tồn tại của Việt Nam Cộng hòa trước một nguy hiểm trong một tương lai gần.

Để trấn an Nước Ta Cộng hòa, Tổng thống Nixon đã hứa riêng với Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu là trong trường hợp quân Giải phóng phát động cuộc chiến tranh hủy hoại Nước Ta Cộng hòa, Mỹ sẽ phản ứng một cách thích hợp để bảo vệ bảo mật an ninh cho Nước Ta Cộng hòa. Lời hứa này về sau không có giá trị thực tiễn vì sau đó Quốc hội Mỹ đã ra nghị quyết không được cho phép Tổng thống đưa lực lượng vũ trang trở lại Đông Dương mà không được phép của Quốc hội và pháp luật khuôn khổ viện trợ cho Nước Ta Cộng hòa. Với những áp đặt như vậy thì dù không có sự kiện Watergate, dù Tổng thống Nixon có tại vị thì cũng không hề giữ lời hứa một cách hữu hiệu được. Đối với người Mỹ, họ thực sự muốn thoát khỏi đại chiến, quên nó đi và mở sang một trang sử mới .Trong bản ghi âm được giải mật sau này về cuộc trao đổi giữa Tổng thống Mỹ Richard Nixon và ngoại trưởng Henry Kissinger, Nixon nói rõ việc ông đã quyết định hành động sẽ bỏ mặc ” đứa con ” Nước Ta Cộng hòa để hoàn toàn có thể thoát khỏi đại chiến ở Nước Ta [ 390 ]

Henry Kissinger: Tôi nghĩ Thiệu nói đúng đấy. Hiệp định đó (Hiệp định Paris) sẽ đẩy Việt Nam Cộng hòa vào thế nguy hiểm

Richard Nixon: Nó (Việt Nam Cộng hòa) phải tự chống đỡ thôi… Nếu nó chết thì cứ để nó chết. Nó lớn rồi, chúng ta không thể cứ cho nó bú mớm mãi được

Đối với vấn đề thành lập các lực lượng chính trị liên hiệp, ông Nguyễn Khắc Huỳnh, nguyên thành viên đoàn đàm phán Hiệp định Paris, giải thích “Lúc đầu đàm phán Paris, tư tưởng của ta là giành thắng lợi, buộc Mỹ rút, lập chính phủ liên hiệp và sau đó chính phủ sẽ đoàn kết toàn dân… Lúc đó chưa có khái niệm hòa hợp dân tộc. Lúc đầu mình tính chính phủ liên hiệp nhưng sau sự kiện Mậu Thân 1968 và sau đó năm 1972, ta không có những thắng lợi quyết định… Năm 1972 ta mới đề ra đường lối tìm cách mở đường cho Mỹ rút. Ta mới đưa ra khẩu hiệu là “Mỹ rút, Sài Gòn còn, miền Nam giữ nguyên trạng”. Để liên kết các lực lượng miền Nam thì đặt ra vấn đề hòa hợp dân tộc. Vấn đề ấy được đặt ra trong lúc ta tính tới phương án giữ nguyên trạng miền Nam. Vì vậy ta đưa vào dự thảo Hiệp định và bàn kỹ vấn đề hòa hợp dân tộc. Lúc đầu ta gọi là chính phủ liên hiệp ba thành phần. Chính phủ Mỹ không chấp nhận được vì chính phủ mới có nghĩa là thủ tiêu Sài Gòn. Ta mới hạ thấp xuống là “một chính quyền hòa hợp dân tộc”, gần với lập trường của Mỹ. Mỹ đề xuất một “body” – một tổ chức để tổng tuyển cử. Mỹ dùng chữ “body” thì mình cũng dịu bớt đi, đề xuất là trong lúc chính quyền hai bên tồn tại, thực hiện hòa hợp, hòa giải dân tộc để tiến tới tổ chức tổng tuyển cử thành lập chính quyền (đưa thêm khái niệm hòa giải, vì là hai kẻ địch). Nhưng Mỹ không chấp nhận chữ “chính quyền”. Chữ “chính quyền” có gì đó mang ý nghĩa thủ tiêu Sài Gòn. Vì thắng lợi của mình năm 1972 cũng có mức độ thôi, chưa thể lấn át Mỹ được, nên ta lấy yêu cầu Mỹ rút là chính. Mỹ nhận rút và quân miền Nam ở lại là đạt yêu cầu cao nhất rồi, ta mới chấp nhận thành lập một hội đồng quốc gia hòa giải, hòa hợp dân tộc. Hiệp định có điều khoản thành lập một hội đồng quốc gia hòa giải hòa hợp dân tộc để tổ chức tổng tuyển cử và đôn đốc thi hành Hiệp định. Lúc đó hình thành khái niệm hòa giải hòa hợp dân tộc… Dù lập chính phủ hai thành phần, ba thành phần hay giữ nguyên trạng thì cũng vẫn phải có hòa giải, hòa hợp. Không có cách nào khác. Không có bên nào thắng bên nào. Thực tế miền Nam có ba lực lượng, hai chính quyền thì phải giải quyết với nhau như vậy. Nhờ những sách lược mềm dẻo của ta, mà trong đó có việc tạm gác vấn đề xóa Sài Gòn, thực hiện một hình thức hòa giải, hòa hợp dân tộc mà tổ chức ấy chỉ là hội đồng thôi chứ không phải chính quyền, chính phủ gì nên Mỹ chấp nhận.“[391]

Để triển khai xong nốt những pháp luật trong Hiệp định Paris tương quan đến Tổng tuyển cử, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Cộng hòa miền Nam Nước Ta triển khai cuộc Tổng tuyển cử năm 1976 để thống nhất thành Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Nước Ta [ 78 ] [ 392 ] [ 393 ] [ 394 ] .Sau này, những tài liệu vừa giải mật cho thấy chính hai ông Nixon và Kissinger đều đã tin yêu rằng ngay cả một lực lượng quân sự chiến lược vững mạnh hơn những gì Mỹ đã điều động, thì cũng không có năng lực thắng được đại chiến Nước Ta. [ 395 ]

Giai đoạn 1973 – 1975

Tài liệu chính trị của Ban tin tức văn hóa truyền thống Khu Sài Gòn-Gia Định xuất bản vào năm 1974 có nội dung về tình hình mới, trong đó đề ra chủ trương và giải pháp của miền Bắc trong quá trình này ( tài liệu được lưu giữ tại Bảo tàng Bưng 6 xã, Quận 9 ( Quận Thủ Đức cũ )Đây là quy trình tiến độ kết thúc cuộc chiến tranh vì với sự ra đi của quân viễn chinh Mỹ cùng với việc Mỹ từng bước cắt giảm viện trợ quân sự chiến lược cho Nước Ta Cộng hòa [ 396 ] thì kết cục cho Chiến tranh Nước Ta đã rõ ràng. Mỹ chưa hẳn đã rút khỏi đại chiến, họ vẫn liên tục duy trì viện trợ và cố vấn quân sự chiến lược, nhưng việc quân Mỹ trực tiếp tham chiến sẽ không còn nữa. Tuy nhiên, viện trợ cho Nước Ta Cộng hòa trong tài khóa 1974 – 1975 dù được Tổng thống Nixon đề xuất kiến nghị 1 tỷ đôla nhưng khi đưa ra Quốc hội Mỹ xét duyệt, khoản viện trợ này bị cắt giảm chỉ còn 700 triệu. Quốc hội Mỹ còn đưa ra điều kiện kèm theo Nước Ta Cộng hòa không được dùng Quỹ đối giá ( số tiền thu được khi tiền Viện Trợ Nhập Cảng ( CIP ) được đổi ra tiền Nước Ta từng bù cho 75 % khoản ngân sách bị thiếu vắng trước kia ) chi cho ngân sách Quốc phòng. [ 396 ]Sau khi quân đội Mỹ rút hết vào cuối tháng 3 năm 1973, nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta liên tục những hoạt động giải trí hoạt động chính trị nhằm mục đích khiến Nước Ta Cộng hòa tuân thủ Hiệp định, ngừng bắn trước khi tổ chức triển khai Tổng tuyển cử. Tuy nhiên, phía Nước Ta Cộng hòa không có thiện chí thực thi Hiệp định, liên tục có những hoạt động giải trí vũ trang nhằm mục đích chiếm đất lấn dân. Tới tháng 10 năm 1973, sau khi nhận thấy những nỗ lực chính trị không có hiệu suất cao nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta chuyển sang kế hoạch tích hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang, sẵn sàng chuẩn bị đáp trả những hoạt động giải trí vi phạm Hiệp định của Nước Ta Cộng hòa. [ 397 ] [ 398 ]Từ cuối năm 1974, tương quan lực lượng mở màn nghiêng hẳn về phía Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta. Nhận thấy tương quan lực lượng có sự đổi khác theo hướng có lợi cho mình, nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta triển khai Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân 1975 nhằm mục đích buộc chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa xây dựng cơ quan chính phủ liên hiệp 3 thành phần. Tuy nhiên, tới cuối Chiến dịch Hồ Chí Minh, nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta quyết định hành động chuyển tiềm năng sang buộc chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa đầu hàng để tránh ngã xuống không thiết yếu. [ 399 ] [ 400 ]

Hiệp định Paris bị vi phạm

Về nguyên tắc thì những bên ký kết phải thừa nhận miền Nam Nước Ta trong thời điểm tạm thời có hai chính quyền sở tại ( tuy nhiên không có định nghĩa về hai chính quyền sở tại đó ), nhưng sẽ nhanh gọn được thay thế sửa chữa bằng một chính quyền sở tại mới. Số quân Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta trên mặt trận lúc đó, số quân của họ trên đường mòn Hồ Chí Minh, số vũ khí họ mang vào và mang ra là những tài liệu không hề kiểm chứng được nhưng theo số liệu cung ứng của Mỹ là 219.000 người ( thấp hơn của Quân lực Nước Ta Cộng hòa với 920.000 người ). Lượng viện trợ của Liên Xô, Trung Quốc và những nước Xã hội Chủ nghĩa khác viện trợ cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vẫn hoàn toàn có thể trấn áp tại những cửa khẩu trên bộ, cảng hàng không quốc tế và cảng biển ( Trong hiệp định không cấm quốc tế viện trợ cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mà chỉ cấm cung cấp vũ khí cho những bên ở miền Nam Nước Ta ). Tương tự, vũ khí Mỹ vào Nước Ta qua những cảng và cầu hàng không cũng thuận tiện được quản trị. Tuy vậy việc Mỹ liên tục cung ứng vũ khí và 23.000 cố vấn quân sự chiến lược cho Nước Ta Cộng hòa là một sự vi phạm những lao lý tương quan tới việc cấm Mỹ can dự vào miền Nam Nước Ta trong Hiệp định Paris và khiến cho phía Nước Ta Cộng hòa có thêm động lực để thực thi những hoạt động giải trí quân sự chiến lược chống lại Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Nước Ta. Bên cạnh đó, pháp luật về ngăn cấm những bên lập địa thế căn cứ quân sự chiến lược trên đất Lào trung lập là nhượng bộ của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nhưng phía Vương quốc Lào lại vi phạm lệnh ngừng bắn trong Hiệp ước Viêng Chăn, tạo điều kiện kèm theo để Pathet Lào tương hỗ lẫn nhau với Quân đội Nhân dân Nước Ta và Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta [ 401 ] [ 402 ]. Tại Campuchia, điều tương tự như cũng xảy ra khi quân đội của Lon Nol tiến công quân đội của Pol Pot, tuy nhiên, Pol Pot đã không nhận được sự tương hỗ từ phía Quân đội Nhân dân Nước Ta và Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta [ 403 ] .

Ngay khi Hiệp định Paris được ký kết, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu thực hiện chính sách “4 không”, không có chính phủ liên minh dưới bất kỳ vỏ bọc nào, không trung lập hóa những người thân Cộng sản ở miền Nam Việt Nam và không nhượng đất cho người Cộng sản[404]. Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu đã chủ trương “tràn ngập lãnh thổ” bằng cờ Việt Nam Cộng hòa để lấn thêm lãnh thổ và giành thêm dân. Chỉ trong đêm 27 tháng 1 rạng ngày 28 tháng 1 năm 1973, quân đội Sài Gòn đã thực hiện 15 cuộc hành quân từ cấp tiểu đoàn trở lên và 19 cuộc hành quân cấp tiểu khu và chi khu.[405] Vào 7 giờ sáng 28 tháng 1 năm1973, đúng lúc phải thực hiện ngừng bắn, Nguyễn Văn Thiệu ra lệnh cho bộ binh và xe tăng tấn công Cửa Việt (tỉnh Quảng Trị), Sa Huỳnh và nhiều nơi ở miền Trung, đồng bằng sông Cửu Long, phần lớn vùng của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền nam Việt Nam tại đây bị lấn chiếm. Lấn được xã nào, ấp nào, Việt Nam Cộng hòa đều cho vẽ cờ trên tường nhà dân, mặt tiền đình chợ, quán xá, trên cả mái tôn với kích thước to dị thường để “đánh dấu” vùng “quốc gia kiểm soát”[406]. Tại các tỉnh miền Bắc Việt Nam Cộng hòa, Quân lực Việt Nam Cộng hòa tiếp tục bắn pháo 105 ly với tỷ lệ vượt quá 31.000 viên đạn mỗi ngày; khoảng 15.000 quả bom đã được sử dụng và 10.000 chiến dịch quân sự khác đã được tiến hành ở khu vực nông thôn hàng tháng. Theo một thống kê của chính quyền Cộng hòa miền Nam Việt Nam tỉnh Long An thì sau khi ký Hiệp định Paris, mọi ngôi làng nằm dưới sự kiểm soát của chính quyền này đã bị đánh bom 4-5 lần và bị tấn công bởi 1.000 quả đạn pháo mỗi ngày.[407] Việt Nam Cộng hòa cũng không chấp nhận thi hành những giải pháp chính trị được nhắc đến trong Hiệp định Paris 1973 như thành lập Hội đồng quốc gia hòa giải và hòa hợp dân tộc, tổng tuyển cử tự do và dân chủ dưới sự giám sát quốc tế tại miền Nam Việt Nam để thành lập chính quyền liên hiệp, tái thống nhất Việt Nam từng bước bằng các biện pháp hòa bình trên cơ sở bàn bạc và thỏa thuận giữa miền Bắc và miền Nam Việt Nam. Ngày 14 tháng 7 năm 1973, Tổng thống Thiệu nói rằng: “Việt Cộng hiện đang cố biến các khu vực nằm dưới sự kiểm soát của họ thành một nhà nước với một chính phủ mà họ gọi nói là giống kiểu thể chế thứ hai ở miền Nam. Họ cũng có thể hy vọng rằng khi chính phủ này được quốc tế công nhận, dư luận quốc tế sẽ buộc hai chính quyền sáp nhập vào một chính phủ liên minh. Nếu điều đó xảy ra, họ sẽ chỉ đồng ý với một chính phủ liên minh hời hợt, chính phủ mà sau đó sẽ tìm cách dễ dàng đàm phán với Hà Nội… Trước tiên, chúng ta phải cố hết sức để Việt Cộng (Mặt trận giải phóng miền Nam Việt Nam) không thể được xây dựng thành một nhà nước, một nhà nước thứ hai ở miền Nam“. Chủ tịch Hạ viện Việt Nam Cộng hòa tuyên bố “Không có cái gọi là hòa hợp dân tộc và hòa giải dân tộc“. Đầu tháng 10 năm 1973, Tổng thống Thiệu tuyên bố rằng mọi nhóm Lực lượng thứ ba, gồm khoảng 100 nhóm chính trị có quy mô và xu hướng chính trị khác nhau, đều bị coi là “phản quốc”, “do Cộng sản giật dây”.[404]

Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Cộng hòa miền Nam Nước Ta trong gần một năm sau khi ký Hiệp định Paris áp đặt những lệnh cấm so với lực lượng của họ tại miền Nam Nước Ta gồm có cấm tiến công quân địch, cấm tiến công quân đội của quân địch đang thực thi những chiến dịch cướp đất, cấm vây hãm tiền đồn, cấm bắn vào những tiền đồn và cấm thiết kế xây dựng những làng chiến đấu. Sau khi hiệp định Paris được ký kết cả Liên Xô và Trung Quốc đều cắt viện trợ quân sự chiến lược cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Trung Quốc cắt mọi viện trợ kinh tế tài chính nhằm mục đích kiềm chế không cho miền Bắc liên tục đại chiến. [ 407 ]Về phía Mỹ, tuy rút hết quân viễn chinh về nước tuy nhiên những cố vấn quân sự chiến lược của họ vẫn hiện hữu ở Nước Ta dưới vỏ bọc là Sư đoàn quản lý dịch vụ ( Management Services Division ). Các cố vấn này liên tục tham gia chỉ huy và điều phối những chiến dịch quân sự chiến lược cho tới khi cuộc chiến tranh kết thúc [ 408 ] Theo nhà sử học Gabriel Kolko, đội ngũ cố vấn quân sự chiến lược Mỹ hiện hữu tại miền Nam lên tới 23.000 người vào năm 1974 [ 409 ]. Sau hiệp định Paris Mỹ liên tục việc trợ quân sự chiến lược cho Nước Ta Cộng hòa. Bên cạnh viện trợ quân sự chiến lược, Mỹ cử những kỹ sư quân sự chiến lược dưới vỏ bọc dân sự đến miền Nam Nước Ta để giúp chính quyền sở tại miền Nam duy trì những hoạt động giải trí quân sự chiến lược [ 407 ] .Cho đến khi từ chức vào năm 1975, Nguyễn Văn Thiệu vẫn công bố muốn Nước Ta chia thành hai vương quốc : Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Nước Ta Cộng hòa, lấy vĩ tuyến 17 làm biên giới, cùng vào Liên Hiệp Quốc, giữ vùng phi quân sự và ” chờ ngày thống nhất dù cho không biết đó là ngày nào ” [ 410 ]. Phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và nhà nước Cách mạng lâm thời Nước Ta cho rằng những công bố của Nguyễn Văn Thiệu đã bóp méo nội dung của Hiệp định Geneva 1954 và Hiệp định Paris 1973 khi cả hai Hiệp định đều coi Nước Ta là một vương quốc thống nhất, vỹ tuyến 17 chỉ là giới tuyến quân sự chiến lược trong thời điểm tạm thời chứ không phải biên giới vương quốc. Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và nhà nước Cách mạng lâm thời Nước Ta cho rằng Nguyễn Văn Thiệu đã không có thiện chí về việc thực thi tự do, xây dựng cơ quan chính phủ liên hiệp ba thành phần ở miền Nam Nước Ta để thống nhất quốc gia bằng Tổng tuyển cử như hai Hiệp định pháp luật, họ cũng đưa ra những dẫn chứng về hành vi sử dụng vũ lực và những giải pháp chính trị để vi phạm hiệp định từ phía cơ quan chính phủ Hồ Chí Minh và Mỹ. [ 411 ]Trong những năm từ 1973 đến tháng 2 năm 1975 là thời hạn hai phía đối địch chuẩn bị sẵn sàng vào những trận đánh lớn sắp tới. Năm này chỉ được 1 – 2 tháng đầu là có những tiếp xúc giữa hai bên : binh sĩ hai bên được phép gặp mặt với nhau, nhưng sau đó là thời hạn hai bên liên tục lên án nhau phá hoại hiệp định và đánh lấn chiếm vùng trấn áp của nhau, dù ở quy mô nhỏ. Quân đội Nước Ta Cộng hòa không đủ sức để đánh lớn và quân Giải phóng cũng không có chủ trương đánh lớn vào lúc đó .Thời kỳ này có một sự kiện giật mình với Nước Ta Cộng hòa và ngỡ ngàng cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là việc Trung Quốc tiến công chiếm đóng trọn vẹn quần đảo Hoàng Sa vào tháng 1 năm 1974. Sau trận hải chiến ngắn, Trung Quốc chiếm hàng loạt quần đảo Hoàng Sa, trong khi chỉ huy Nước Ta Cộng hòa hủy bỏ kế hoạch kêu gọi không quân phản công nhằm mục đích chiếm lại hòn đảo. Mỹ và Hạm đội 7 của họ cũng không trợ giúp Nước Ta Cộng hòa tại Hoàng Sa khi được đề xuất. Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tuy phản đối những hành động của Trung Quốc một cách nhẹ nhàng [ 412 ], nhưng nhà nước Cách mạng Lâm thời Cộng hòa Miền Nam Nước Ta đã ra bản Tuyên bố phản đối hành vi này của phía Trung Quốc vào ngày 20 tháng 1 năm 1974. Sau hải chiến Hoàng Sa 1974, Trung Quốc đã sửa chữa thay thế Nước Ta Cộng hòa trấn áp quần đảo này ; nhưng Nước Ta Cộng hòa và nước Nước Ta thống nhất sau này vẫn công bố chủ quyền lãnh thổ tại đây. Sự việc cũng làm căng thẳng mệt mỏi thêm quan hệ giữa Việt Nam Dân chủ Cộng hòa với Trung Quốc ( vốn đã xấu đi từ sau năm 1972 ) và gây mối hoài nghi giữa Nước Ta Cộng hòa với Mỹ : nó cho thấy Mỹ sẽ không còn đem quân đội bảo vệ họ như trước nữa .Ngày 19 tháng 11 năm 1974, Đại tá Võ Đông Giang, người phát ngôn Cộng hòa miền Nam Nước Ta tổ chức triển khai một cuộc họp báo trong đó chỉ trích Nước Ta Cộng hòa và Mỹ vi phạm Hiệp định Paris. Ông cảnh báo nhắc nhở nếu Mỹ không chăm sóc đến nguyện vọng của nhân dân Nước Ta và liên tục tương hỗ Nước Ta Cộng hòa, người Nước Ta sẽ nổi dậy. [ 407 ] Thời kỳ 1974 – 1975 trước trận Ban Mê Thuột có hai trận đánh lớn có vai trò đáng quan tâm : Trận Thượng Đức ( 1974 ) thuộc tỉnh Quảng Nam khởi đầu khoảng chừng tháng 7 năm 1974 và trận Phước Long tháng 12 năm 1974. Đây là hai trận của quá trình này mà Quân giải phóng phát động với một tiềm năng duy nhất là thăm dò lực lượng đối phương .Đầu năm 1974, chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa liên tục vi phạm Hiệp định tại khu vực Quảng Đà khi liên tục tiến công vùng giải phóng, lấn đất, chiếm dân. [ 413 ] Tới tháng 5 năm 1974, Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta đưa một sư đoàn đến đánh chiếm chi khu quân sự chiến lược Q. lỵ Thượng Đức thuộc tỉnh Quảng Nam. Đúng theo thống kê giám sát của quân Giải phóng, Quân lực Nước Ta Cộng hòa liền điều sư đoàn dù tổng trù bị kế hoạch đến tái chiếm. Hai bên đánh nhau ác liệt trong vòng 3 tháng ; tác dụng quân Giải phóng vẫn giữ vững và trấn áp trọn vẹn chi khu Thượng Đức và Quân lực Nước Ta Cộng hòa bị buộc phải rút lui. Sau trận đánh, những chỉ huy của Quân Giải phóng đã Kết luận là sức chiến đấu, nhất là sức mạnh tiến công của Quân lực Nước Ta Cộng hòa so với 1972 đã suy giảm đi nhiều khi không còn có yểm trợ của không quân Mỹ. Quân lực Nước Ta Cộng hòa cũng không đủ lực lượng dự bị cơ động để chiến đấu lâu bền hơn : Một Q. lỵ quan trọng ở vùng I giải pháp Nước Ta Cộng hòa, nằm gần những địa thế căn cứ quân sự chiến lược lớn mà cả quân đoàn và vùng I giải pháp cũng không đủ lực lượng cơ động đến giải vây, mà phải dùng đến sư đoàn dù là lực lượng mạnh nhất tổng dự bị kế hoạch. Điều này là một luận cứ góp vào kế hoạch tác chiến cho Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân năm 1975 đánh dứt điểm Nước Ta Cộng hòa .Sau những nỗ lực chính trị được triển khai từ tháng 10 năm 1974 nhằm mục đích đòi chính quyền sở tại Nguyễn Văn Thiệu tôn trọng Hiệp định không có hiệu suất cao [ 414 ], tới giữa tháng 12 năm 1974, tại mặt trận miền Đông Nam Bộ, quân Giải phóng phát động chiến dịch Đường 14 – Phước Long tiến đánh và sau 3 tuần chiếm trọn vẹn tỉnh này. Tuy mất một tỉnh ngay tại đồng bằng Nam Bộ cách TP HCM chỉ khoảng chừng 100 km nhưng Nước Ta Cộng hòa không có phản ứng thích đáng nào để Phục hồi lại. Họ không còn quân dự bị cơ động để phản kích nữa. Và quan trọng nhất là Mỹ chỉ phản ứng ở mức không có tín hiệu là sẽ can thiệp mạnh. Chiến dịch này đã củng cố tin cậy của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta là Mỹ sẽ ít có năng lực can thiệp trở lại .Nói chung, hiệp định này chỉ được thi hành nghiêm chỉnh ở những pháp luật rút quân Mỹ ( cùng những liên minh khác ) và trao trả tù binh Mỹ, thống nhất Nước Ta trải qua phương pháp chính trị. Mỹ thực sự muốn rút quân đội khỏi đại chiến và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa – nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta sẵn sàng chuẩn bị tạo điều kiện kèm theo cho việc đó .

Tương quan lực lượng

Trong tiến trình 1973 – 1975, sự viện trợ của Liên Xô và Trung Quốc cho Quân Giải phóng giảm rõ ràng, tổng khối lượng vũ khí và thiết bị quân sự chiến lược được viện trợ giảm từ khoảng chừng 171.166 tấn / năm trong thời kì 1969 – 72 giảm xuống còn khoảng chừng 16.415 tấn / năm trong thời kỳ 1973 – 75 [ 415 ]. Quân số của Quân Giải phóng cũng thấp hơn rất nhiều nếu so với Quân lực Nước Ta Cộng hòa ( 219.000 người so với 920.000 người ). Tuy nhiên, với việc Hiệp định Paris không được cho phép Mỹ không kích đường mòn Hồ Chí Minh cũng như việc Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta tiến hành thành công xuất sắc mạng lưới hệ thống phòng không và nghi binh tại đây, hiệu suất chiến đấu của lực lượng không quân đối phương giảm hẳn [ 416 ] Lúc này tuyến đường chi viện từ Bắc vào Nam đã thông cả ngày lẫn đêm. Hệ thống đường mòn Hồ Chí Minh cũng đã được lan rộng ra hơn nhưng lượng trang bị của Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta vẫn thấp hơn rất nhiều so với Quân lực Nước Ta Cộng hòa, đặc biệt quan trọng Quân Giải phóng vẫn không có lực lượng không quân nên lợi thế trên không vẫn thuộc về Quân lực Nước Ta Cộng hòa. Ở miền Bắc, mặc dầu những cơ sở sản xuất được Phục hồi và năng lượng sản xuất vũ khí tăng lên đáng kể so với trước năm 1972. Hệ thống đường ống bảo vệ luân chuyển xăng dầu cũng có bước tăng trưởng. Hệ thống kho chứa của Quân Giải phóng đạt mức 40 triệu lít xăng dầu. Tới tháng 3/1975, mạng lưới hệ thống đường ống đã vươn tới Bù Gia Mập ( Phước Long ) với tổng chiều dài đạt 1.399 km. [ 417 ]Đặc biệt lợi thế quan trọng nhất tạo nên tính áp đảo đối phương là niềm tin chiến đấu. Sau 15 năm kiên trì chiến đấu và đã buộc quân địch mạnh nhất là quân viễn chinh Mỹ phải rời khỏi Nước Ta, binh sĩ quân Giải phóng nhận thức được thời cơ giành thắng lợi trọn vẹn đã rất gần nên khí thế lên rất cao và chuẩn bị sẵn sàng xung trận .

Tại miền Bắc, Bộ Chính trị Đảng Lao động tổ chức Hội nghị tháng 10 năm 1974 với nhận định: “Mỹ rất ngoan cố và còn nhiều âm mưu thâm độc, nhưng đã rút quân ra và tiếp tục chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” thì việc quay lại không phải dễ; dù Mỹ có can thiệp trở lại chừng mực nào đó thì cũng không xoay chuyển được tình thế, nhân dân ta vẫn thắng”. Bên cạnh đó, họ cũng bắt đầu các hoạt động chuẩn bị giành chiến thắng cuối cùng: “Động viên những nỗ lực lớn nhất của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ở cả hai miền, mở cuộc tổng tiến công và nổi dậy cuối cùng, đưa chiến tranh cách mạng phát triển đến mức độ cao nhất, tiêu diệt và làm tan rã quân ngụy, đánh chiếm Sài Gòn, sào huyệt trung tâm của địch cũng như tất cả các thành thị khác; đánh đổ ngụy quyền Trung ương và các cấp, giành toàn bộ chính quyền về tay nhân dân, giải phóng hoàn toàn miền Nam, hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân trong cả nước, tiến tới thống nhất nước nhà”. Hội nghị quyết định Trung ương Cục miền Nam sẽ chỉ đạo Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam phải chiến thắng trong năm 1975 hoặc 1976.

Quân đội Nước Ta Cộng hòa thì ngày càng gặp khó khăn vất vả, tuy phương tiện đi lại cuộc chiến tranh vẫn còn nhiều trong kho, nhưng họ bị hạn chế về kinh tế tài chính vì viện trợ của Mỹ đã bị cắt giảm từ hơn 1 tỷ USD trong những năm trước xuống chỉ còn 700 triệu USD [ 396 ]. Con số 700 triệu USD vẫn cao hơn 3 lần số viện trợ mà Quân Giải phóng nhận từ Liên Xô, nhưng với một đội quân được tổ chức triển khai rập khuôn theo quy mô Mỹ ( tác chiến không chú trọng tiết kiệm chi phí bom đạn ) thì số tiền này vẫn là thiếu. Các nguồn viện trợ kinh tế tài chính ( Quỹ đối giá ) thì bị Mỹ cấm sử dụng vào mục tiêu quân sự chiến lược. Điều này khiến Nước Ta Cộng hòa khó khăn vất vả trong việc trả lương binh lính và nhất là khó khăn vất vả trong việc duy trì trang bị. Tuy hơn hẳn đối phương về không quân, nhưng quân chủng này yên cầu rất nhiều kinh tế tài chính khi hoạt động giải trí, vì thiếu kinh phí đầu tư nên không quân chỉ phát huy non nửa uy lực. Các khu dự trữ xăng dầu của Nước Ta Cộng hòa luôn là nơi bị đặc công của Quân Giải phóng đánh phá nên yếu tố thiếu vắng nguyên vật liệu ngày càng trở nên nóng bức .Chủ trương của Nước Ta Cộng hòa là liên tục thiết kế xây dựng và duy trì lực lượng quân sự chiến lược ” hùng mạnh, tươi tắn và có hiệu lực hiện hành ” nhưng vì những tổn thất nặng đã kể trên, cộng với số đào rã ngũ ngày càng nhiều và việc tuyển tân binh bằng nghĩa vụ và trách nhiệm quân sự chiến lược cũng khó khăn vất vả và kém hiệu suất cao hơn nên tổng quân số Nước Ta Cộng hòa đã khởi đầu giảm, quân số chiến đấu của nhiều đơn vị chức năng bị thiếu vắng nghiêm trọng. Thực tế cho thấy, nhiều người không hề muốn đi lính cho Quân lực Nước Ta Cộng hòa mà bị cưỡng ép. [ 418 ] Theo tiêu chuẩn biên chế của Nước Ta Cộng hòa thì mỗi tiểu đoàn nòng cốt có 500 lính, nhưng đến cuối năm 1974, trên thực tiễn, mỗi tiểu đoàn chỉ có 300 – 350 lính ; ở đồng bằng sông Cửu Long, mỗi tiểu đoàn chỉ còn 180 – 200 lính, cao nhất là 250 lính ; những tiểu đoàn bảo an thậm chí còn có nơi chỉ còn 70-100 lính. Do đó, Nước Ta Cộng hòa đã phải ngừng việc sửa chữa thay thế 5 vạn lính già yếu theo kế hoạch. Tinh thần chiến đấu của Quân lực Nước Ta Cộng hòa giảm sút rõ ràng. Số đào rã ngũ tăng hơn năm 1973. Hiện tượng chống lệnh hành quân, báo cáo giải trình láo, tránh chạm súng với Quân Giải phóng ngày càng nhiều. Theo thống kê của Nước Ta Cộng hòa, trong 5 tháng đầu năm 1974 có gần 3.000 vụ chống lệnh hành quân, trong đó có gần 100 vụ bắn chỉ huy. Tại Vùng IV chiến thuật ( tức là vùng đồng bằng sông Cửu Long ), trong 23.000 cuộc hành quân, chỉ có 6 cuộc chạm súng. Số đầu hàng trong chiến đấu cũng ngày càng nhiều hơn, có trận Quân giải phóng bắt sống đến hai ba trăm lính đối phương và tổng số địch bị bắt trong năm 1974 còn cao hơn cả số bị bắt trong cuộc tiến công kế hoạch năm 1972. Do bị áp lực đè nén của Quân Giải phóng nên hàng loạt nòng cốt của Nước Ta Cộng hòa bị căng kéo, phân tán ra đối phó khắp nơi, thậm chí còn cả hai sư đoàn dự bị kế hoạch ( sư dù và sư thủy quân lục chiến ) cũng bị căng ra đối phó, không còn năng lực cơ động kế hoạch. Số cuộc hành quân lấn chiếm lớn của Nước Ta Cộng hòa giảm hẳn, thậm chí còn họ phải chịu bỏ, không giải tỏa được nhiều cứ điểm đột xuất nằm sâu trong vùng giải phóng vừa bị hủy hoại ( như Đắc Phét, Măng Bút, Măng Đen … ) đặc biệt quan trọng phải chịu mất cả một số ít Q. lỵ, chi khu ở vùng giáp ranh ( như Thượng Đức, Minh Long … ). [ 419 ]Nhưng điều khó khăn vất vả lớn nhất cho Quân đội Nước Ta Cộng hòa là ý thức chiến đấu của binh sĩ xuống thấp. Sau Hiệp định Paris, những sĩ quan và binh lính đã thấy tương lai u ám và sầm uất cho họ, tâm trạng bi quan chán nản và ý thức chiến đấu sa sút nghiêm trọng dẫn đến thực trạng đào ngũ, trốn lính rất nhiều, bổ trợ không kịp. Trong quân đội phổ cập thực trạng ” lính ma ” : quân số, khí tài thực tiễn thì bị thiếu vắng nhưng trên sách vở thì vẫn có đủ. Số tiền chênh lệch rơi vào túi sĩ quan chỉ huy, trong khi chỉ huy cấp cao thì vẫn nhìn nhận quá cao sức mạnh thực tiễn của những đơn vị chức năng, dẫn tới những sai lầm đáng tiếc trong việc chỉ huy .Nước Ta Cộng hòa vẫn liên tục sống nhờ viện trợ Mỹ. Nền công nghiệp miền Nam nhỏ bé, nông nghiệp bị cuộc chiến tranh tàn phá, hàng triệu người di cư vào thành phố tránh chiến sự. Lạm phát phi mã xảy ra cùng với tệ tham nhũng, tận dụng chức quyền càng làm cho nền kinh tế tài chính thêm tồi tệ. Ông Bùi Diễm, đại sứ Nước Ta Cộng hòa tại Mỹ, nhận định và đánh giá tình hình kinh tế tài chính và quân sự chiến lược của miền Nam Nước Ta rất xấu khiến dân cư không hài lòng với chính quyền sở tại Nguyễn Văn Thiệu, tiền lương quân nhân không đủ sống do đó tình hình chính trị cũng xấu theo. [ 60 ]Tại Mỹ vào cuối tháng 10 năm 1974, Quốc hội nước này công bố ngừng cắt giảm viện trợ cho Nước Ta Cộng hòa. [ 420 ] [ 421 ] Các nước liên minh của Mỹ như Nhật, Anh, Tây Đức, Pháp đều gặp khó khăn vất vả lớn về kinh tế tài chính, nhất là bị trớ trêu vì yếu tố nguồn năng lượng. Càng khó khăn vất vả, những nước này càng tăng cường cạnh tranh đối đầu và xích míc giữa họ với nhau càng nóng bức, nhất là xích míc giữa Pháp với Mỹ. Chiến tranh Trung Đông cũng làm cho Mỹ rất đau đầu và lôi cuốn nhiều sự quan tâm của Mỹ. Cho nên kế hoạch ” năm châu Âu ” coi như xếp xó. Các nước liên minh khác của Mỹ cũng không trọn vẹn đồng ý chấp thuận theo quan điểm của Mỹ như trước. [ 419 ]

Nhà sử học Gabriel Kolko nhận định: “Những người Cộng sản bị tụt xa về số lượng và trang thiết bị so với lực lượng của ông Thiệu, vốn được nhận dòng cung ứng khổng lồ các thiết bị quân sự từ Mỹ… Một đợt vũ khí và khoảng 23.000 cố vấn Mỹ và nước ngoài tới dạy cho Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa cách sử dụng và duy trì những vũ khí đó đã khiến ông Thiệu thêm tự tin và ngày càng tự tin hơn nhờ cam kết bí mật của Nixon rằng không lực Mỹ có thể trở lại tham gia cuộc chiến nếu phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đưa quân trở lại vào miền Nam… Ông Thiệu sử dụng nguồn cung ứng dồi dào về vũ khí mà Mỹ đã gửi cho ông, đặc biệt là pháo và đến năm 1974, các cuộc pháo kích được tiếp tục với quy mô tổng lực (nhưng không có sự tham gia của lực lượng Mỹ), với việc Quân Lực Việt Nam Cộng hòa bắn một lượng đạn lớn hơn nhiều so với phía những người Cộng sản… ông Thiệu tưởng rằng sức mạnh vượt trội về vũ khí sẽ cho phép ông hoàn toàn giành chiến thắng. Ông đã rất sai lầm và kết cục là phải sống lưu vong khi quân đội của ông tan rã vào mùa xuân năm 1975”.[409]

James M. Carter, giáo sư Đại học Drew nhận xét như sau [ 422 ] :

Chính thể Sài Gòn không thể tự nuôi nổi chính mình; thậm chí không thu đủ lợi tức cho hoạt động hàng ngày. Họ phải phụ thuộc vào viện trợ Mỹ… Từ trước đó, giới chức Mỹ đã thôi nói về xây dựng quốc gia, cải cách ruộng đất, dân chủ, minh bạch. Thay vào đó, họ bàn về một cuộc chiến phải thắng trước những kẻ thù của nhà nước hư cấu “miền Nam Việt Nam” (fictive state).

Quỹ đạo này của chính sách Mỹ khiến người ta gần như không thể nói thực về thành công, thất bại, đặc biệt là với các nhà hoạch định chính sách. Chưa bao giờ Mỹ đạt tới mục tiêu là chính thể Sài Gòn có thể tự mình tồn tại mà không cần dựa vào viện trợ Mỹ.

Theo những số liệu thống kê về cán cân lực lượng trên mặt trận ( quân số, trang bị hạng nặng như xe tăng, máy bay … ), dù không còn quân viễn chinh Mỹ yểm trợ thì Nước Ta Cộng hòa vẫn có lợi thế hơn nhiều. Theo nhìn nhận về số lượng trang bị và quân số, Quân lực Nước Ta Cộng hòa có Lục quân đứng thứ 4, Không quân đứng thứ 5 và Hải quân đứng thứ 9 quốc tế. So với đối thủ cạnh tranh là Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta, họ có lợi thế 2 lần về quân số, 4 lần về xe tăng và pháo binh, hơn hàng chục lần về Không quân và Hải quân. Nhưng với những thuận tiện và khó khăn vất vả thực ra của hai bên, lợi thế trên mặt trận đã nghiêng dần sang phía Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta. Việc họ nhanh gọn tiêu diệt quân đội Nước Ta Cộng hòa trong chiến dịch mùa xuân năm 1975 là phản ánh đúng cán cân lực lượng trên mặt trận .

Cuộc tiến công ở đầu cuối

Cuộc tiến công ở đầu cuối của Quân Giải Phóng Miền Nam diễn ra trong 55 ngày đêm mở màn từ ngày 5 tháng 3 cho đến ngày 30 tháng 4 năm 1975 khi Tổng thống Dương Văn Minh của Nước Ta Cộng hòa đầu hàng vô điều kiện kèm theo. Nó còn được gọi là cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân năm 1975. Cơ quan tham mưu của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa lập kế hoạch tiến công đã phân cuộc tiến công này thành những chiến dịch tiếp nối đuôi nhau nhau họ gọi là chiến dịch Tây Nguyên, chiến dịch giải phóng Huế-Đà Nẵng và, sau cuối, chiến dịch Hồ Chí Minh .
Quân Giải phóng miền Nam giành quyền trấn áp Buôn Ma Thuột ngày 11 tháng 3 năm 1975

Trong hai tuần đầu tháng 4 các tỉnh thành phố miền trung lần lượt rơi vào tay Quân Giải phóng. Họ từ phía Bắc tràn vào (với Quân đoàn 2) và từ Tây nguyên tràn xuống (với Quân đoàn 3 – hay Binh đoàn Tây Nguyên – được thành lập từ các đơn vị của mặt trận Tây Nguyên). Bây giờ thì không còn sức mạnh nào có thể ngăn nổi sự sụp đổ của Việt Nam Cộng hòa.

Quân lực Việt Nam Cộng hòa dồn hết các toán quân còn sót lại của Quân đoàn 2 của họ chuyển sang cho Quân đoàn 3 chỉ huy để cố lập một phòng tuyến ngăn chặn tại Phan Rang nhưng cũng không chặn được quân Giải phóng mà tư lệnh chiến trường cũng bị bắt. Quân khu 1 và 2 của Việt Nam Cộng hòa đã bị xoá bỏ. Bây giờ quân Giải phóng đã tấn công xuống đồng bằng Đông Nam Bộ của quân đoàn và quân khu 3 Việt Nam Cộng hòa, chỉ còn hơn 100 km là đến Sài Gòn.

Nỗ lực cuối cùng của Việt Nam Cộng hòa là trông vào tuyến phòng thủ từ xa của Sư đoàn 18 tại thị xã Xuân Lộc tỉnh Long Khánh. Quân đoàn 4 (hay Binh đoàn Cửu Long) của Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam được thành lập từ các sư đoàn và đơn vị tại miền Đông Nam Bộ dự định giành quyền kiểm soát Xuân Lộc trong hành tiến. Nhưng sư đoàn 18 đã chống cự có tổ chức, đây là nỗ lực chiến đấu có tổ chức dài ngày cuối cùng của quân đội Việt Nam Cộng hòa. Quân đoàn 4 của quân Giải phóng không giành quyền kiểm soát được Xuân Lộc trong hành tiến bắt buộc phải dừng lại tổ chức lại trận địa tiến công. Mặt khác họ không để mất thì giờ với Xuân Lộc mà đi vòng qua vòng vây tiến về phía Biên Hòa. Sau 12 ngày cầm cự, từ 9 tháng 4 đến 21 tháng 4, Sư đoàn 18 của Quân lực Việt Nam Cộng hòa bỏ Xuân Lộc rút lui có tổ chức về bên kia sông Đồng Nai cố thủ. Vậy là tuyến phòng thủ từ xa cuối cùng bảo vệ Sài Gòn không còn.

• Chiến dịch Hồ Chí Minh: Sau khi tập hợp đủ lực lượng gồm 15 sư đoàn và rất nhiều trung đoàn, lữ đoàn độc lập khác để đảm bảo áp đảo chắc thắng, Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam bắt đầu tiến công Sài Gòn để chấm dứt chiến tranh trong một chiến dịch được gọi tên là Chiến dịch Hồ Chí Minh, bắt đầu từ ngày 26 tháng 4. Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam tổ chức theo 4 quân đoàn 1, 2, 3, 4 và đoàn 232 tương đương quân đoàn đánh 5 mũi từ 5 hướng vào Sài Gòn. Quân lực Việt Nam Cộng hòa vẫn còn hơn 400.000 quân và đã kháng cự ác liệt trên một số hướng, nhưng rốt cục không thể kháng cự lâu dài được nữa.

Quân Giải phóng đánh từ ngày 26 đến cuối ngày 28 tháng 4 thì họ đến được cửa ngõ Sài Gòn và có thể đi thẳng vào thành phố. Để tránh mọi rắc rối với Mỹ, Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam dừng lại bên ngoài thành phố 1 ngày để người Mỹ tổ chức di tản xong họ mới tiến vào. Từ ngày 28 tháng 4, các dàn xếp của các lực lượng thứ ba đã đưa Dương Văn Minh lên làm Tổng thống. 8 giờ sáng 30 tháng 4, Tổng thống Dương Văn Minh tuyên bố Sài Gòn bỏ ngỏ và ra lệnh cho quân đội đơn phương ngừng chiến chờ đối phương vào bàn giao chính quyền. Bộ tổng tham mưu ra mệnh lệnh chấm dứt kháng cự. Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam tiến nhanh vào thành phố và chỉ gặp những kháng cự lẻ tẻ, vô tổ chức. Đến 11 giờ 30 phút Dương Văn Minh lên đài phát thanh đọc tuyên bố đầu hàng vô điều kiện. Chiến tranh chính thức chấm dứt.

Chiến tranh kết thúc

Ngày 26 tháng 4 năm 1975, Tổng thống Trần Văn Hương trao quyền cho Đại tướng Dương Văn Minh đứng ra thương thuyết trên cơ bản vãn hối tự do, trên ý thức hiệp định Paris để tránh việc Hồ Chí Minh sẽ bị tàn phá. Tướng Dương Văn Minh nhậm chức tổng thống với công bố không hề lấy hận thù đáp trả lại hận thù, ông chủ trương hòa giải với đối phương, đó không những là yên cầu của nhân dân, mà còn là điều kiện kèm theo thiết yếu để tạo thời cơ tránh được rủi ro tiềm ẩn sụp đổ, triển khai ngưng bắn, mở lại đàm phán nhằm mục đích đạt đến một giải pháp chính trị trong khuôn khổ hiệp định Paris .

Việc làm chủ Sài Gòn kết thúc chiến tranh của phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Cộng hòa Miền Nam Việt Nam đã diễn ra khá ôn hòa, không có đổ máu và thành phố nguyên lành. Tất nhiên sự đầu hàng của Việt Nam Cộng hòa là kết quả của sức mạnh quân sự áp đảo của Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam, nhưng việc kết thúc chiến tranh ôn hòa không đổ máu dân chúng, có đóng góp nhiều của lực lượng thứ ba và vai trò không nhỏ của Dương Văn Minh và các phụ tá. Trong bối cảnh đó, với cách nhìn thực tế và không cực đoan, ông Dương Văn Minh được các lực lượng chính trị thứ ba đưa lên làm tổng thống để đảm bảo một cuộc chuyển giao chế độ êm thấm và không đổ máu, không trả thù.[424] Ông đã làm việc này bằng cách tuyên bố “Đường lối, chủ trương của chúng tôi là hòa giải và hòa hợp dân tộc để cứu sinh mạng đồng bào. Tôi tin tưởng sâu xa vào sự hòa giải giữa người Việt Nam để khỏi phí phạm xương máu người Việt Nam. Vì lẽ đó tôi yêu cầu tất cả các anh em chiến sĩ Việt Nam Cộng hòa hãy bình tĩnh, ngưng nổ súng và ở đâu ở đó. Chúng tôi cũng yêu cầu anh em chiến sĩ Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam ngưng nổ súng vì chúng tôi ở đây chờ gặp Chính phủ Cách mạng lâm thời để cùng nhau thảo luận về lễ bàn giao chính quyền trong vòng trật tự và tránh sự đổ máu vô ích của đồng bào.” Đối với hoàn cảnh chiến sự và chính trị lúc đó có lẽ đây là một giải pháp đúng đắn. Cùng với việc ra mệnh lệnh đơn phương ngừng chiến, thực tế từ sáng sớm 30 tháng 4, Quân lực Việt Nam Cộng hòa đã ngừng kháng cự và Quân Giải Phóng Miền Nam vào Sài Gòn mà không gặp kháng cự có tổ chức. Tuy nhiên, những sĩ quan Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam đã không chấp nhận làm lễ bàn giao mà buộc Tổng thống Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng không điều kiện Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam và giải tán hoàn toàn chính quyền Sài Gòn từ trung ương đến địa phương, trao quyền lực lại cho Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền nam Việt Nam[425][426]. Việc Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền nam Việt Nam buộc Việt Nam Cộng hòa đầu hàng thay vì phương án thành lập chính phủ liên hiệp ba thành phần do họ đã quá mất lòng tin với chính quyền Việt Nam Cộng hòa. Việc chính quyền Việt Nam Cộng hòa đã từng từ chối Tổng tuyển cử theo Hiệp định Geneva, vi phạm các quy định của Hiệp định Paris khiến Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền nam Việt Nam lo ngại rằng nếu một lần nữa nhượng bộ Việt Nam Cộng hòa và đối phương lại từ chối thực thi cam kết sẽ khiến đất nước lại tiếp tục bị chia cắt.[399]

Ngay sau khi Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam làm chủ thành phố và giải phóng hoàn toàn miền Nam, Thượng tướng Trần Văn Trà, Tư lệnh quân quản Sài Gòn, đã nói với Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Dương Văn Minh “giữa chúng ta không có kẻ thua người thắng, mà dân tộc Việt Nam chúng ta thắng đế quốc Mỹ“.[427]

Tom Polgar, nhân viên cấp dưới hạng sang tòa Đại sứ Mỹ ở Nước Ta, một trong những người Mỹ sau cuối sơ tán, đã ghi lại nhận xét của mình ngày hôm ấy :

Theo Ngoại trưởng nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Nước Ta, sau này là Phó quản trị nước của nước Nước Ta thống nhất cho rằng :

Viện trợ quốc tế

Chiến tranh Việt Nam là một trong những cuộc chiến tranh tốn kém nhất trong lịch sử nhân loại. Mỹ đã viện trợ ồ ạt cho Việt Nam Cộng hòa cũng như trực tiếp đem quân tham chiến, tiến hành đàm phán (tại Paris, ngoài vòng đàm phán công khai 4 bên chủ yếu mang tính nghi thức, tại các vòng đàm phán bí mật, chỉ có 2 đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mỹ đàm phán trực tiếp với nhau về hiệp định[60] nhưng 2 đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Cộng hòa miền Nam Việt Nam liên tục trao đổi với nhau trước khi đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa gặp riêng đoàn Mỹ, nơi 2 đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Cộng hòa miền Nam Việt Nam thảo luận bí mật được gọi với mật danh “căn phòng hạnh phúc” do nơi này không bị nghe lén[431][432]), Mỹ cũng trực tiếp tham gia hoạch định và điều khiển các chiến lược chiến tranh và kinh tế của Việt Nam Cộng hòa (Kế hoạch Staley-Taylor, Chiến tranh Cục bộ, Việt Nam hóa chiến tranh, ném bom miền Bắc Việt Nam…), với tổng chiến phí lên tới hơn 1.020 tỷ USD (thời giá năm 2014). 5 nước đồng minh của Mỹ cũng gửi quân tới trực tiếp tham chiến tại Việt Nam gồm Hàn Quốc, Úc, New Zealand, Thái Lan, Philipines.

Tuy không hề sánh về số lượng với Mỹ, tuy nhiên Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cũng nhận được sự giúp sức vật chất khá lớn ( khoảng chừng 7 tỷ USD ) từ Liên Xô, Trung Quốc và khối những nước xã hội chủ nghĩa trong đó Trung Quốc công bố họ đã phân phối khoảng chừng 3/4 tổng viện trợ cho miền Bắc Nước Ta [ 341 ]. Tuy nhiên, theo ước tính của CIA, trong quy trình tiến độ 1954 – 1973 Liên Xô mới là nước viện trợ kinh tế tài chính và quân sự chiến lược lớn nhất cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa với tổng giá trị là 5,1 tỷ USD còn Trung Quốc chỉ viện trợ 2,54 tỷ USD [ 433 ] [ 434 ]. Nhưng khác với Nước Ta Cộng hòa, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa không đồng ý cho quốc tế đem quân tới tham chiến trực tiếp ( nhằm mục đích giữ vững tính tự quyết của mình ). Lực lượng quân đội và chuyên viên quân sự chiến lược khối Xã hội Chủ nghĩa chỉ được phép đóng từ Thanh Hóa trở ra và chỉ tương hỗ trong những hoạt động giải trí gián tiếp như phòng không, kiến thiết xây dựng, kỹ thuật và đào tạo và giảng dạy và chịu sự điều động của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khi cần. Các đường lối chỉ huy và việc tham chiến chỉ do Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tự hoạch định và triển khai, không chịu điều khiển và tinh chỉnh từ bên ngoài. Thực tế dù cả Liên Xô và Trung Quốc gây sức ép cũng không hề làm Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đổi khác những sách lược của mình. [ 435 ]Có thể nói viện trợ quốc tế có vai trò và ảnh hưởng tác động to lớn đến quy mô, cường độ và hình thái cuộc chiến tranh Nước Ta .

Phong trào phản chiến

Phản đối cơ quan chính phủ Mỹ

Người phản chiến Mỹ châm biếm ” Đế quốc Mỹ ” và ” Con rối TP HCM ” .Cuộc cuộc chiến tranh tại Nước Ta đã bị phản đối từ đầu thập niên 1960, nhưng không được quan tâm và phải cho đến khi 1 người Mỹ là Norman Morrison tự thiêu vào năm 1965 thì dư luận quốc tế mới biết đến. [ 439 ]Sau Tết Mậu thân năm 1968, trào lưu phản chiến trở nên đấm đá bạo lực hơn. Tháng 4/1968, những người phản chiến chiếm khu quản trị ở Đại học Columbia, khiến công an phải dùng vũ lực trục xuất. Họ cũng tìm cách phá hoại những văn phòng và nhà máy sản xuất của Dow Chemical, nơi sản xuất chất cháy trong bom napalm, chất da cam làm rụng lá cây. Những người phản chiến và công an còn xô xát ngay tại Đại hội đảng Dân chủ ở Chicago vào tháng Tám. [ 440 ] Phong trào phản chiến bước sang một bước ngoặt mới khi cuộc biểu tình của sinh viên Đại học Tiểu bang Kent ( tiểu bang Ohio ) ngày 4-5-1970 đã bị Vệ binh vương quốc Mỹ đàn áp làm 4 sinh viên bị chết và 9 người khác bị thương .Đã có hơn 200 tổ chức triển khai chống cuộc chiến tranh ở trên khắp những bang ở Mỹ, 16 triệu trong số 27 triệu người trẻ tuổi Mỹ đến tuổi quân dịch đã chống lệnh quân dịch, 2 triệu người Mỹ bị phán quyết ” gây thiệt hại phạm pháp ” vì chống cuộc chiến tranh Nước Ta, 75.000 người Mỹ bỏ ra quốc tế vì không chịu nhập ngũ và đấu tranh chống cuộc chiến tranh Nước Ta, trong đó có cựu Tổng thống Mỹ Bill Clinton. [ 439 ]Trong suốt đại chiến, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nhà nước Cách mạng lâm thời và Mặt trận kiên trì tranh thủ trào lưu độc lập ở Mỹ. Theo nhìn nhận của giám đốc CIA – William Colby, thì họ được dư luận ủng hộ can đảm và mạnh mẽ do việc giới thông tin đại chúng của Mỹ thuận tiện vào được miền Nam Nước Ta trong khi nếu muốn vào miền Bắc Nước Ta lại rất khó và do đó, tin tức về những khiếm khuyết của quân đội Mỹ và cơ quan chính phủ Nước Ta Cộng hoà thì công chúng Mỹ được biết trong khi quốc tế chẳng biết gì về chính quyền sở tại Việt Nam Dân chủ Cộng hoà vì phóng viên báo chí quốc tế không hề tiếp cận. [ 441 ] Tuy nhiên, chính phủ nước nhà Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khuyến khích những chuyến thăm của người Mỹ. Có nhiều người Mỹ nổi tiếng từng đến thăm miền Bắc Nước Ta như chỉ huy sinh viên Tom Hayden, giáo sư ngôn ngữ học Noam Chomsky, nhà kinh tế tài chính Douglas Dowd và mục sư Dick Fernandez, diễn viên điện ảnh Jane Fonda, giáo sư ĐH Harvard George Wald. Những chuyến thăm này đã giúp Việt Nam Dân chủ Cộng hòa giành lấy sự cảm thông tối đa của người Mỹ. [ 440 ] “Chúng tôi đem tới Dân chủ. Nhắc lại theo tôi nào: D-Â-N-C-H-Ủ”Tranh châm biếm quân đội Mỹ tại Nước Ta :

Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thành lập nhiều tổ chức khác nhau để thi hành ngoại giao phi chính thức.[440] Bộ Quốc phòng Mỹ đã tổng kết: “Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã nắm được các ngọn cờ dân tộc và chống thực dân, trong khi Chính phủ Việt Nam cộng hòa chỉ còn lại có mỗi ngọn cờ chống cộng“, “Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mặt trận Dân tộc giải phóng đã thành công hơn nhiều so với chính phủ Việt Nam cộng hòa và Mỹ trong việc khai thác những rạn nứt xã hội ở Việt Nam cộng hòa. Việc sử dụng tài tình các tổ chức mặt trận đã cho phép họ tuyên bố với sức thuyết phục nhất định ở cả trong và ngoài nước, rằng họ là những người đại diện chân chính duy nhất của toàn thể nhân dân Việt Nam và Mỹ là một tên đế quốc thực dân mới kế tục người Pháp“[442]

Phong trào này đã góp thêm phần quan trọng vào thắng lợi của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nhà nước Cách mạng lâm thời và Mặt trận trong cuộc cuộc chiến tranh này [ 443 ]. Rút kinh nghiệm tay nghề từ bài học kinh nghiệm này, trong cuộc chiến tranh vùng Vịnh và những đại chiến khác sau này, cơ quan chính phủ và quân đội Mỹ đã đặt ra những lao lý số lượng giới hạn về tác nghiệp và đưa tin so với những phóng viên báo chí cuộc chiến tranh ( không được đưa những tin tức gì, ở đâu, khi nào … ), nhất là ở những vùng đang diễn ra giao tranh .

Phản đối Nước Ta Cộng hòa

Tại những chủ quyền lãnh thổ mà Nước Ta Cộng hòa trấn áp, trào lưu phản chiến cũng tăng trưởng mạnh, nhất là sau khi Mỹ và Nước Ta Cộng hòa đề ra kế hoạch Việt Nam hóa cuộc chiến tranh trong đó Mỹ sẽ dần rút quân về nước để Quân lực Nước Ta Cộng hòa tự thực thi đại chiến chống Cộng. Có nhiều cuộc biểu tình ngày càng lớn với sự tham gia của nhiều nhóm thuộc những những tầng lớp xã hội và chính trị khác nhau bùng phát ở hầu hết những thành phố ở miền Nam đòi chấm hết cuộc chiến tranh ngay lập tức. [ 444 ]Ngày 11 tháng 11 năm 1970, hơn 1.000 đại diện thay mặt từ nhiều tổ chức triển khai đã tập trung chuyên sâu tại ký túc xá của Đại học Minh Mạng ở TP HCM để xây dựng Mặt trận Nhân dân tranh thủ tự do, với mục tiêu ” quy tụ mọi những tầng lớp nhân dân, không phân biệt dân tộc bản địa, nền tảng xã hội, chính trị hay tôn giáo, cùng nhau đem lại tự do cho quốc gia “. [ 444 ]Ngày 5 tháng 2 năm 1971, Ủy ban Phụ nữ đòi quyền sống, Phong trào nhân dân vì quyền tự quyết và Mặt trận nhân dân tranh thủ độc lập ra một công bố chung tại Hồ Chí Minh kịch liệt lên án Chiến dịch Lam Sơn 719. Việc đưa quân sang Lào cũng vấp phải sự phản đối trong giới chính trị miền Nam. [ 444 ]Ngày 15 tháng 2 năm 1971, 14 tổ chức triển khai lớn ở Hồ Chí Minh đã ra một thông cáo chung đòi Mỹ rút hàng loạt quân đội khỏi Đông Dương và kết thúc mọi hành vi lan rộng ra cuộc chiến tranh và ngăn cản tái lập độc lập. Hầu như hàng ngày báo chí truyền thông đều đưa tin về việc xe xe hơi của quân đội Mỹ bị đốt cháy trên đường phố TP HCM. [ 444 ]

Ngày 19 tháng 5 năm 1972, Tổng thống Thiệu ban bố thiết quân luật. Sau khi ký Hiệp định Hòa bình Paris, Bộ trưởng Ngoại giao Trần Văn Lắm tuyên bố số tù nhân chính trị trong các nhà tù Việt Nam Cộng hòa cao hơn 100.000 người. Tuy nhiên, ngày 8 tháng 3 năm 1973, ông Thiệu khẳng định “Không có tù nhân chính trị nào ở miền Nam Việt Nam – chỉ có những tội phạm người Cộng sản hoặc tội phạm khác“.[444]

Hậu quả cuộc chiến tranh

Chiến tranh Nước Ta là đại chiến gây nhiều tàn phá nhất, thiệt hại nhân mạng nhiều nhất trong lịch sử vẻ vang Nước Ta và gây chia rẽ thâm thúy về chính trị cũng như ảnh hưởng tác động xấu đến kinh tế tài chính so với cả Nước Ta và Mỹ, cũng như nhiều vương quốc khác trên quốc tế .

Tùy theo các thống kê khác nhau, số người Việt Nam bị thiệt mạng trong chiến tranh Việt Nam là từ 2 đến 5 triệu, hàng triệu người khác tàn tật và bị thương. Những người sống sót tiếp tục phải đối mặt với các vấn đề nghiêm trọng và lâu dài về kinh tế, xã hội, môi trường, sức khỏe và tâm lý mà cuộc chiến đã gây ra, trong đó có tỷ lệ dị dạng bẩm sinh cao nhất thế giới.[447] Các vụ hãm hiếp phụ nữ do lính Mỹ và đồng minh thực hiện diễn ra rất thường xuyên trong chiến tranh Việt Nam và ít khi bị trừng phạt, nếu bị xử thì cũng rất nhẹ[448]. Hàng vạn nạn nhân chất độc hóa học tại Việt Nam hiện nay (Xem Chất độc da cam). Một nửa diện tích rừng mưa của Việt Nam bị phá hủy.[449] Mỹ đã rải ở miền Nam Việt Nam 45.260 tấn (khoảng 75 triệu lít) chất độc hóa học,[450][451] sự tàn phá môi trường do Mỹ gây ra lớn đến mức đã làm phát sinh một từ tiếng Anh mới, ecocide.

Việt Nam đã trở thành đất nước bị ném nhiều bom nhất trong lịch sử thế giới. Số bom mà máy bay Mỹ ném xuống Việt Nam là 7,85 triệu tấn[452], gấp gần 3 lần tổng số bom mà tất cả các nước đã sử dụng trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Tính bình quân mỗi người Việt Nam thời đó phải chịu đựng trên dưới 250 kg bom của Mỹ[453][454], trong cái gọi là “chính sách lunarization” (Mặt Trăng hóa). Nếu tính cả bom đạn dùng trên mặt đất (lựu đạn, mìn, đạn pháo, chất nổ…) thì Mỹ đã dùng tổng cộng trên 15,35 triệu tấn bom đạn ở Việt Nam[455] Cơ sở hạ tầng ở cả hai miền Việt Nam bị phá hủy nặng nề. Sau chiến tranh, Việt Nam là một trong những nước có tình trạng ô nhiễm bom, mìn nặng nề nhất trên thế giới. Gần 800.000 tấn bom mìn chưa phát nổ còn sót lại trong lòng đất vẫn tiếp tục gây tai nạn, làm hơn 42.000 người chết, 62.000 người bị thương từ 1975 đến 2014, gây ô nhiễm 6,6 triệu ha đất (chiếm 20% diện tích Việt Nam), khiến chính phủ Việt Nam phải chi mỗi năm khoảng 100 triệu USD để khắc phục hậu quả bom mìn.[455][456][457]

Cho tới nay, Chiến tranh Nước Ta vẫn giữ kỷ lục là đại chiến có số lượng bom được ném nhiều nhất trong lịch sử vẻ vang quốc tế. Tổng số bom mà máy bay Mỹ ném xuống Nước Ta là 7,85 triệu tấn, [ 452 ] gấp gần 3 lần tổng số bom mà toàn bộ những nước đã sử dụng trong Chiến tranh quốc tế thứ hai và tương tự sức công phá của 250 quả bom nguyên tử mà Mỹ ném xuống Hiroshima và Nagasaki. Tính trung bình mỗi người Nước Ta thời đó phải chịu đựng khoảng chừng 250 kg bom ném xuống từ máy bay Mỹ. [ 453 ] [ 454 ]. Đó là chưa kể tới 7,5 triệu tấn đạn dược được Mỹ sử dụng trên mặt đất ( gồm lựu đạn, mìn, thuốc nổ, đạn súng pháo những loại ) [ 456 ] và 45.260 tấn ( khoảng chừng 75 triệu lít ) chất độc hóa học được Mỹ rải xuống. [ 450 ] [ 451 ]Tổng cộng trong 20 năm, Mỹ đã kêu gọi vào cuộc cuộc chiến tranh này 6,6 triệu lượt quân nhân Mỹ ( chiếm 15 % nam người trẻ tuổi toàn nước Mỹ ) – vào thời gian cao nhất ( năm 1968 – 1969 ) có tới 628.000 quân Mỹ hiện hữu trên mặt trận – bằng tổng số lục quân của cả năm nước Anh, Tây Ban Nha, Bỉ, Canada, nước Australia và chiếm 70 % tổng số lực lượng lục quân Mỹ lúc bấy giờ, với những sư đoàn thiện chiến nhất như Kỵ binh bay, Tia chớp nhiệt đới gió mùa, Anh cả đỏ, Thuỷ quân lục chiến … Cùng với lục quân, Mỹ kêu gọi 60 % không quân kế hoạch, giải pháp với 2.300 máy bay, trong đó có 46 % pháo đài bay B-52 với hơn 200 chiếc, 42 % lực lượng thủy quân với hàng trăm tàu chiến trong đó có 15/18 hàng không mẫu hạm, tuần dương hạm, 3.000 xe tăng – xe thiết giáp ; 2 nghìn khẩu pháo hạng nặng từ 120 đến 175 mm. Ngoài ra, Mỹ đã đổ tiền của thiết kế xây dựng Quân lực Nước Ta Cộng hòa với trang bị 1.800 máy bay, 2 nghìn xe tăng – thiết giáp, 1.500 khẩu súng, 2 triệu khẩu súng những loại, 50.000 xe cơ giới quân sự chiến lược, hàng trăm tàu, thuyền chiến đấu. [ 458 ]Cuộc chiến ở Nước Ta đã gây tổn thất nặng cho lực lượng không quân Mỹ. Tổng cộng đã có khoảng chừng 11 Nghìn máy bay những loại của Mỹ đã bị bắn rơi hoặc tàn phá tại Nước Ta, 877 máy bay khác bị Quân đội Nhân dân Nước Ta thu giữ [ 459 ] Tổn thất cụ thể theo binh chủng và theo chủng loại máy bay gồm có :

Đối với Mỹ, Chiến tranh Việt Nam đã thành một chương buồn trong lịch sử của họ. 5 đời Tổng thống Mỹ với 4 chiến lược chiến tranh tại Việt Nam lần lượt phá sản. Quân đội Mỹ giảm hẳn hoạt động tại nước ngoài trong suốt 15 năm, cho tới khi Chiến tranh Vùng vịnh nổ ra. 58.220 lính Mỹ đã chết và 305.000 thương tật (trong đó 153.303 bị tàn phế nặng, trong đó 23.114 bị tàn phế hoàn toàn). Ngoài số thương tích về thể xác, khoảng 700.000 lính Mỹ trong số 2,7 triệu lính từng tham chiến tại Việt Nam bị mắc các chứng rối loạn tâm thần, thông thường được gọi là “Hội chứng Việt Nam”, thêm vào đó là khoảng 10% số lính Mỹ khi trở về nước đã nghiện ma túy trong những ngày ở Việt Nam.[463] Khoảng 70.000 tới 300.000 cựu binh Mỹ đã tự sát sau khi trở về từ Việt Nam.[464] Sự cay đắng của các cựu binh tuổi thanh niên này góp phần tạo nên Hippie, một trào lưu đầy nổi loạn, phủ nhận xã hội công nghiệp phương Tây, quay trở về với thiên nhiên, chống chiến tranh, cổ vũ tự do tình dục và những giá trị như bình đẳng, hòa bình và tình yêu… trong thanh niên Mỹ trong suốt 20 năm. Nhiều năm sau chiến tranh, hàng trăm ngàn quân nhân và cố vấn Mỹ đã bị ung thư hoặc sinh con bị dị tật do đã tiếp xúc với chất độc da cam.

Sau thất bại ở Nước Ta, Tổng thống Richard Nixon nhìn nhận :

Đại tướng Maxwell D. Taylor, cố vấn đặc biệt quan trọng của Tổng thống Johnson, từng chỉ huy quân viễn chinh Mỹ ở Nước Ta đã khái quát :

Nước Ta và Mỹ sau đại chiến

Nước Ta

Bước ra sau cuộc chiến tranh, cùng với niềm tự hào đã thắng lợi ” siêu cường số một ” quốc tế, Nước Ta đã có được thống nhất và độc lập – tiềm năng mà nhiều thế hệ người Việt đã đấu tranh suốt từ thời Pháp thuộc. Chiến thắng của họ cũng góp thêm phần đưa đến thắng lợi của những người cộng sản ở Lào và Campuchia, xây dựng Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào và Campuchia Dân chủ, lan rộng ra phe xã hội chủ nghĩa do những đảng cộng sản chỉ huy .Sau cuộc chiến tranh, Nước Ta phải tiếp quản những di sản nặng nề mà Mỹ để lại, không riêng gì về kinh tế tài chính mà còn về văn hóa truyền thống – xã hội. Nhà văn đoạt giải Nobel Gabriel Garcia Marquez đã đến thăm Nước Ta vào giữa tháng 7 năm 1979 miêu tả [ 466 ] :
Ngay sau khi cuộc chiến tranh kết thúc, Nước Ta đã phải chịu mối rình rập đe dọa mới từ quân Khmer Đỏ tại Campuchia. Khmer Đỏ đã mở màn tiến công Nước Ta chỉ 4 ngày sau khi cuộc chiến tranh kết thúc và lính Mỹ ở đầu cuối rút khỏi miền Nam. Ngày 4 tháng 5 năm 1975, một toán quân Khmer Đỏ đột kích hòn đảo Phú Quốc, sáu ngày sau quân Khmer Đỏ đánh chiếm và hành quyết hơn 500 dân thường ở hòn đảo Thổ Chu [ 467 ]. Xung đột ở biên giới xảy ra liên tục trong những năm 1977 và 1978. Bên cạnh nhiều cuộc đột kích nhỏ, Khmer Đỏ thực thi hai cuộc tiến công quy mô lớn vào Nước Ta trong tiến trình 1975 – 1978. Đến năm 1978, sau khi Khmer Đỏ kêu gọi lực lượng lớn tiến công vào Tây Nam Bộ, Nước Ta quyết định hành động phản công bằng một chiến dịch lớn, tiến công cả vào Campuchia để giải quyết và xử lý dứt điểm mối nguy từ Khmer Đỏ. Ngay lập tức, Trung Quốc ( liên minh của Khmer Đỏ ) kêu gọi hàng chục vạn quân tiến công vào miền Bắc Nước Ta, gây ra Chiến tranh biên giới Việt-Trung, 1979. Hai đại chiến này lê dài tới năm 1989 mới chấm hết .Ngoài ra, những tài liệu của Mỹ được bật mý gần đây cho hay, trước năm 1975, họ đã tương hỗ trào lưu ly khai của những dân tộc thiểu số tại Tây Nguyên xây dựng 5 trại giảng dạy, chiêu mộ 3.000 người trẻ tuổi người dân tộc bản địa tổ chức triển khai thành Mặt trận FULRO với tiềm năng đòi độc lập cho vùng này. Năm 1965, cuộc nổi dậy của FULRO thất bại và bị quân đội Nước Ta Cộng Hòa đàn áp, 4 chỉ huy bị tòa án nhân dân xử tử hình và bị hành hình công khai minh bạch, 15 người khác bị án tù, nhưng trào lưu vẫn chưa bị triệt hạ hẳn. Tháng 4 năm 1975, một nhóm ủng hộ FULRO điều đình và thỏa thuận hợp tác với những quan chức Mỹ sẽ liên tục chiến đấu chống lại cơ quan chính phủ mới tại miền Nam Nước Ta. Kể từ đó, sau năm 1975, những thành viên FULRO chạy trốn sang Campuchia đã link với Khmer Đỏ để triển khai cuộc chiến tranh du kích chống cơ quan chính phủ Nước Ta. [ 468 ] Hai cuộc cuộc chiến tranh liên tục và những vụ đột kích của FULRO đã buộc Nước Ta phải liên tục duy trì một đội quân thường trực phần đông để đối phó với những mối nguy khốn vẫn liên tục hiện hữu, cùng với đó là một lượng lớn ngân sách phải dành cho quốc phòng thay vì góp vốn đầu tư cho kinh tế tài chính, khiến nền kinh tế tài chính Nước Ta bị tác động ảnh hưởng nặng nề .Về kinh tế tài chính, sau cuộc chiến tranh, Nước Ta gặp phải nhiều khó khăn vất vả. Sự rập khuôn cứng ngắc của quy mô kinh tế tài chính – chính trị Liên Xô và Trung Quốc ; thiên tai, lệnh cấm vận của Mỹ ; bom mìn còn sót lại chưa nổ, sự ô nhiễm do chất độc da cam ; 2 cuộc cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam và cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc nổ ra ; toàn bộ đều góp thêm phần vào những yếu tố thời hậu chiến của quốc gia. [ 469 ] Những điểm yếu về kinh tế tài chính, xã hội do rập khuôn theo quy mô xã hội chủ nghĩa của Liên Xô đã nhanh gọn phát tác trầm trọng ( những điểm mà trong thời chiến dân chúng còn tạm đồng ý ) .Ngày 4 tháng 9 năm 1975, nhà nước Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền Nam Nước Ta triển khai Chiến dịch tái tạo tư sản miền Nam lần I. Ngày 15 tháng 7 năm 1976, Bộ Chính trị Đảng Lao động Nước Ta ra Nghị quyết 254 / NQ / TW về những công tác làm việc trước mắt ở miền Nam, hoàn thành xong việc xoá bỏ giai cấp tư sản mại bản, triển khai tái tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh. Tháng 12 năm 1976, chính phủ nước nhà Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam tiến hành Chiến dịch tái tạo tư sản lần 2. Tiếp theo, Hội nghị Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam tháng 3 năm 1977 quyết định hành động triển khai xong về cơ bản trách nhiệm tái tạo xã hội chủ nghĩa so với công thương nghiệp tư bản tư doanh miền Nam trong 2 năm 1977 – 1978. Nhà nước đã quốc hữu hoá và chuyển thành nhà máy sản xuất quốc doanh so với những xí nghiệp sản xuất công quản và nhà máy sản xuất ” tư sản mại bản “, tư sản bỏ chạy ra quốc tế. [ 470 ] Có 1.354 cơ sở với 130.000 công nhân được quốc hữu hoá, bằng 34 % số cơ sở và 55 % số công nhân. Thành lập xí nghiệp sản xuất hợp tác xã, gia công, đặt hàng : 1.600 cơ sở với trên 70.000 công nhân, chiếm 45 % số cơ sở và khoảng chừng 30 % số công nhân trên toàn miền Nam. Số cơ sở công nghiệp tư bản tư doanh còn lại chiếm khoảng chừng 6 % về cơ sở và 5 % về công nhân, trong tổng số xí nghiệp sản xuất công nghiệp tư doanh. Trong năm 1976, ” tư sản mại bản ” và tư sản lớn trong công nghiệp miền Nam bị xoá bỏ. Năm 1978, nhà nước hoàn thành xong cơ bản tái tạo tư sản công nghiệp loại vừa và nhỏ ở miền Nam, xoá bỏ việc người Hoa trấn áp nhiều ngành công nghiệp. Đến tháng 5 năm 1979, toàn bộ những xí nghiệp sản xuất công quản lúc đầu ở miền Nam đều đã được chuyển thành nhà máy sản xuất quốc doanh. Trong những năm 1977 – 1978, việc tái tạo những ngành nghề tiểu thủ công nghiệp miền Nam được triển khai. [ 470 ] Tiểu thủ công nghiệp được tổ chức triển khai lại và đưa vào hợp tác xã. Tới cuối năm 1985, số cơ sở tiểu thủ công nghiệp miền Nam đã có 2.937 hợp tác xã chuyên nghiệp, 10.124 tổ sản xuất chuyên nghiệp, 3.162 hợp tác xã nông nghiệp – tiểu thủ công nghiệp, 529 hợp tác xã và 920 hộ tư nhân thành viên. [ 470 ]

Sau khi thống nhất, chính quyền Việt Nam cũng tiến hành cải tạo văn hóa. Có những đợt thanh lọc, tiêu hủy các sách báo bị xếp loại văn hóa phẩm khiêu dâm, đồi trụy tại miền Nam.[471] Từ tháng 9 năm 1975, nhà chức trách đã ấn định danh mục sách bị cấm, có nơi sách báo trong danh mục cấm bị gom lại và đốt ngoài đường.[472] Theo tường trình của Tạp chí Cộng sản, tháng 6 năm 1981, trong cuộc truy quét khác, chính quyền tịch thu ba triệu ấn phẩm, trong đó có hơn 300.000 đầu sách và tạp chí. Riêng ở Sài Gòn thu được 60 tấn sách vở các loại.[473] Bên cạnh đó, chính quyền tổ chức các lớp học miễn phí nhằm xóa mù chữ cho người dân, lập các trạm y tế, đồng thời thành lập các hội phụ nữ, hội công nhân, công đoàn…

Ngày 18 tháng 4 năm 1975, Ban Bí thư Đảng Lao động Việt Nam ra Chỉ thị 218/CT-TW: “Đối với sĩ quan, tất cả đều phải tập trung giam giữ quản lý, giáo dục và lao động; sau này tùy sự tiến bộ sẽ phân loại và sẽ có chính sách giải quyết cụ thể. Những người có chuyên môn kỹ thuật (kể cả lính và sĩ quan) mà ta cần thì có thể dùng vào từng việc trong một thời gian nhất định, nhưng phải cảnh giác và phải quản lý chặt chẽ, sau này tuỳ theo yêu cầu của ta và tuỳ theo sự tiến bộ của từng người mà có thể tuyển dụng vào làm ở các ngành ngoài quân đội. Đối với những phần tử ác ôn, tình báo an ninh quân đội, sĩ quan tâm lý, bình định chiêu hồi, đầu sỏ đảng phái phản động trong quân đội, thì bất kể là lính, hạ sĩ quan hay sĩ quan đều phải tập trung cải tạo dài hạn, giam giữ riêng ở nơi an toàn và quản lý chặt chẽ“.

Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, chính quyền mới yêu cầu sĩ quan quân đội và viên chức Việt Nam Cộng hòa phải ra trình diện. Tuy nhiên, số tàn quân của quân đội Việt Nam Cộng hòa tan rã tại chỗ khá đông, một số vẫn tiếp tục lẩn trốn và tìm cách chống lại chính quyền mới (ném lựu đạn, ném đá vào rạp hát, cắm cờ Việt Nam Cộng hòa, dán khẩu hiệu ở thị xã, thị trấn, đặt chướng ngại vật gây tai nạn trên đường, lập các nhóm gây rối trật tự trị an…)[474]. Một số còn thu thập nhân lực, chôn giấu vũ khí, xây dựng kế hoạch hoạt động vũ trang để lập vùng ly khai[475][476]. Để giải quyết lo ngại về an ninh, tháng 6 năm 1975, Chính phủ Cộng hòa miền Nam Việt Nam ra thông cáo bắt buộc sĩ quan quân đội và viên chức thuộc chế độ Việt Nam Cộng hòa đi học tập cải tạo với thời hạn từ vài ngày đến vài năm (thời hạn thường tăng theo cấp bậc, sĩ quan bậc thấp như thiếu úy thường là vài ngày, trong khi các viên chức cấp cao nhất có người bị giam giữ hơn 10 năm). Để phân định và có chính sách đối xử thỏa đáng, Chính phủ cũng phân biệt rõ “những công chức làm việc cho địch vì hoàn cảnh, vì đồng lương thì không coi là ngụy quyền”[474]. Sau năm 1975 ở miền Nam có hơn 1.000.000 người thuộc diện phải ra trình diện. Theo Phạm Văn Đồng, con số người phải trải qua học tập cải tạo là hơn 200.000 trong tổng số 1 triệu người ra trình diện.[477] Tính đến năm 1980 thì chính phủ Việt Nam công nhận còn 26.000 người còn giam trong trại, tuy nhiên một số quan sát viên ngoại quốc ước tính khoảng 100.000 đến 300.000 vẫn bị giam.[478] Ngược lại, một số quan chức Việt Nam Cộng hòa đã cộng tác với chính phủ Cách mạng lâm thời được giữ chức vụ trong chính phủ mới như Nguyễn Hữu Hạnh… Khi chiến tranh biên giới Tây Nam nổ ra, một số cựu binh sĩ Việt Nam Cộng hòa đã được Quân đội Nhân dân Việt Nam gọi tái ngũ để giúp vận hành các loại vũ khí thu được do Mỹ sản xuất.[479]

Mặt khác, căng thẳng mệt mỏi ngoại giao với Trung Quốc và những sự kiện tương quan ( như vấn đề treo ảnh Mao Trạch Đông và cờ Trung Quốc tại Chợ Lớn ) khiến nhà nước Nước Ta tập trung chuyên sâu vào một đối tượng người tiêu dùng khác là người gốc Hoa. nhà nước đưa ra thời hạn để người gốc Hoa đăng ký nhập tịch Nước Ta, những người gốc Hoa không chịu ĐK quốc tịch Nước Ta bị mất việc và giảm tiêu chuẩn lương thực, tổng thể những tờ báo tiếng Trung Quốc, trường học dành riêng cho người Hoa bị đóng cửa. Các yếu tố về tù binh và Hoa kiều đã được chính phủ nước nhà Nước Ta xem là một thử thách so với chủ quyền lãnh thổ vương quốc hơn là một yếu tố nội bộ đơn thuần. [ 480 ] Trong năm 1978, chính phủ nước nhà Nước Ta quyết định hành động triển khai chủ trương tái tạo tư sản công nghiệp, những doạnh nghiệp tư nhân bị quốc hữu hóa, trong đó có khoảng chừng 30.000 doanh nghiệp của Hoa kiều. Trên danh nghĩa, chủ trương này thực thi với cả người Việt và người Hoa, nhưng trên thực tiễn, tư sản người Hoa là nạn nhân chính. Chính quyền cũng tiếp quản cơ sở tổng hội quán người Hoa, bệnh viện Sùng Chính ( đầu năm 1976 ) và 5 bệnh viện khác của 5 bang vào tháng Giêng 1978, ngừng hoạt động 11 tờ báo Hoa ngữ. Khối chỉ huy người Hoa ở Nước Ta xem như không còn hiện hữu và việc người Hoa trấn áp nhiều ngành công nghiệp bị xóa bỏ [ 481 ] .Những biến cố cả khách quan lẫn chủ quan về chính trị và kinh tế tài chính đã tạo nên làn sóng những người vượt biên giới. Theo số liệu của Cao ủy Liên Hiệp Quốc về người tị nạn, trong khoảng chừng thời hạn 1975 – 1995 đã có 849.228 người vượt biên giới bằng đường thủy và đường đi bộ. [ 482 ] Nhiều người đã chết dọc đường do thiếu ăn, bệnh tật, cướp biển hoặc bão tố. Trong số những người vượt biên giới, một tỷ suất lớn là người Hoa, họ vượt biên giới khỏi Nước Ta do lo âu cuộc chiến tranh nổ ra giữa Nước Ta và Trung Quốc, do chủ trương tái tạo công thương nghiệp so với tư nhân của nhà nước Nước Ta và bởi những hoạt động giải trí tuyên truyền từ chính phủ nước nhà Trung Quốc. Trong những năm 1978 – 1989, 2/3 trong số những người vượt biên giới bằng đường thủy từ Nước Ta là người gốc Hoa [ 483 ], thêm vào đó là khoảng chừng 250.000 người Hoa vượt biên giới sang Trung Quốc qua biên giới phía Bắc từ tháng 4 năm 1978 đến mùa hè năm 1979. [ 484 ]Thêm vào đó, nền kinh tế tài chính Nước Ta còn chịu hao tổn nặng nề do cuộc xung đột lê dài tại biên giới với Trung Quốc, do những cuộc tiến công vào Tây Nam Bộ của quân Khmer Đỏ và do việc đóng quân quá lâu ( hơn 10 năm ) ở Campuchia sau cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam. Sau 10 năm thống nhất, triển khai thay đổi cho Nước Ta là tất yếu và sống còn .

Mỹ

Nền chính trị và mối link giữa chính phủ nước nhà Mỹ và người dân bị đại chiến làm chia rẽ nghiêm trọng. Mỹ đã tốn 676 tỷ USD cho đại chiến ( tính theo giá trị USD của năm 2004, chưa tính những khoản tiêu tốn gián tiếp khác ), mức hao tổn này chỉ đứng sau ngân sách của Mỹ trong Chiến tranh quốc tế thứ hai ( 1.200 tỷ USD, tính theo thời giá năm 2007 [ 485 ] ). Một giám sát khác cho thấy nhà nước Mỹ đã phải tiêu tốn 950 tỷ USD ( thời giá 2011 ) chiến phí, nếu tính cả ngân sách cho cựu chiến binh thì nước Mỹ đã tốn kém tới 1.200 – 1.800 tỷ USD cho đại chiến tại Nước Ta [ 486 ]. Nếu đem so sánh độ tốn kém của cuộc chiến tranh Nước Ta với những chương trình có đặc thù tiêu biểu vượt trội mà chính phủ nước nhà nước Mỹ đã triển khai, thì Nước Ta vẫn nổi lên một lần nữa là một trong những công cuộc đắt tiền nhất trong lịch sử dân tộc nước Mỹ. Toàn bộ mạng lưới hệ thống đường sá giữa những bang chỉ tiêu tốn 53 tỷ USD ( năm 1972 ), chương trình ngoài hành tinh đưa người lên Mặt Trăng của Mỹ cũng chỉ tốn 25 tỷ USD .Việc Mỹ phải liên tục in tiền để trả chiến phí cho Chiến tranh Nước Ta đã góp thêm phần khiến USD mất giá và tăng lạm phát kinh tế, kéo theo sự sụp đổ của Hệ thống Bretton Woods ( mạng lưới hệ thống tỷ giá cố định và thắt chặt mà Ngân hàng Trung ương Mỹ ấn định cho USD ). Trong cuộc cuộc chiến tranh, nhằm mục đích phân phối nhu yếu của những nỗ lực cuộc chiến tranh, những xí nghiệp sản xuất sản xuất hàng tiêu dùng được quy đổi để sản xuất thiết bị quân sự chiến lược, gây ra sự sụt giảm sản phẩm & hàng hóa, do đó làm tổn thương nền kinh tế tài chính. Sự hao tổn chiến phí đã làm thâm hụt ngân sách tăng cao, góp thêm phần đẩy nền kinh tế tài chính Mỹ vào một thập niên 1970 suy thoái và khủng hoảng kinh tế tài chính đầy u ám và sầm uất .41 năm sau cuộc chiến tranh, tổng thống Mỹ Barack Obama đã phát biểu về bài học kinh nghiệm mà Mỹ rút ra trong cuộc chiến tranh Nước Ta [ 487 ] :

Bình thường hóa quan hệ Nước Ta – Hoa Kỳ

Ngày 2/7/1993, trước Quốc khánh Hoa Kỳ 2 ngày, Hoa Kỳ công bố không ngăn cản những nước khác cho Nước Ta vay trả nợ tổ chức triển khai kinh tế tài chính quốc tế. Ngày 3/2/1994, đúng ngày xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam, Hoa Kỳ chính thức gỡ bỏ lệnh cấm vận thương mại đơn phương áp lên Nước Ta. Ngày 11/7/1995, 1 tuần sau Quốc khánh Hoa Kỳ, Hoa Kỳ công bố thông thường hóa quan hệ ngoại giao với Nước Ta. Tháng 7/1997, hai nước chính thức trao đổi Đại sứ với nhau. Ngày 24/5/2016, Hoa Kỳ chính thức gỡ bỏ cấm vận vũ khí sát thương so với Nước Ta .Nước Ta và Hoa Kỳ từ chỗ là quân địch đã trở thành Đối tác tổng lực của nhau khi tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hai chiều Nước Ta – Mỹ năm 2019 đạt mức 75,6 tỉ USD, mức rất cao nếu so với số lượng 450 triệu USD vào thời gian hai nước bình thường hoá quan hệ ngoại giao … Mỹ đã tích cực tương hỗ Nước Ta khắc phục hậu quả cuộc chiến tranh, nâng cao năng lượng lực lượng công an biển, hỗ trợ lực lượng gìn giữ độc lập quốc tế của Nước Ta. Nước Ta, Mỹ cùng những nước tích cực hợp tác duy trì tự do hàng hải và thực thi Công ước Luật biển của Liên Hợp Quốc UNCLOS 1982 tại khu vực Biển Đông. [ 488 ]

Các tác nhân trong đại chiến

Sự ủng hộ của người dân

Với tiềm năng thống nhất quốc gia, giải phóng dân tộc bản địa Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Cộng hòa Miền Nam Nước Ta đã lôi kéo được sự ủng hộ to lớn của nhân dân hai miền. Tiêu biểu là sự quyết tử của người dân, chiến sỹ miền Nam trên tiền tuyến và sự chi viện hết lòng của nhân dân miền Bắc với niềm tin ” thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người ” và ” xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước “. Chính sự ủng hộ vững mạnh được chính Đảng Lao động Nước Ta thừa nhận là yếu tố chính, có tính quyết định hành động tới sự thắng lợi của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Cộng hòa Miền Nam Nước Ta [ 489 ]. Phía Cộng hòa Miền Nam Nước Ta sau khi Hiệp định Paris 1973 được ký kết chỉ giành được chính quyền sở tại cấp cơ sở, từ cấp Q. trở xuống. Do đó, sự ủng hộ và cuộc tiến công năm 1975 là yếu tố quyết định hành động tới thắng lợi của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Cộng hòa Miền Nam Nước Ta trong đại chiến. Quân đội Nhân dân Nước Ta và Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta đóng vai trò chính trong việc đánh thắng khối nòng cốt Quân đoàn 3 của Quân lực Nước Ta Cộng hòa, còn lực lượng dự bị của Quân lực Việt Nam Cộng hòa hầu hết bị vượt mặt bởi lực lượng dân quân và người dân địa phương ủng hộ Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Nước Ta. Chính vì thế, yếu tố chính và quan trọng trong thắng lợi của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Cộng hòa Miền Nam Nước Ta chính là sự ủng hộ của nhân dân [ 490 ] [ 491 ]. Chính quản trị nước Nguyễn Minh Triết trong Lễ kỷ niệm 35 Giải phóng miền Nam, thống nhất quốc gia tại Thành phố Hồ Chí Minh đã phát biểu

“Trong những năm tháng kháng chiến trường kỳ vì miền Nam ruột thịt, quân và dân miền Bắc vừa xây dựng vừa chiến đấu bảo vệ miền Bắc xã hội chủ nghĩa, đồng thời sẵn sàng chi viện, đáp ứng mọi nhu cầu của tiền tuyến. Ở miền Nam – Thành đồng Tổ quốc, dù phải chịu sự đàn áp dã man, tàn bạo của địch, nhưng với ý chí quật cường, bất khuất, các tầng lớp xã hội, các dân tộc, các tôn giáo miền Nam một lòng, một dạ đi theo cách mạng, tin tưởng sắt đá vào sự lãnh đạo của Đảng, của Hồ Chủ tịch, vào sự nghiệp thống nhất đất nước, anh dũng chiến đấu, giành hết thắng lợi này đến thắng lợi khác”[492]

Sự ủng hộ của người dân được coi là yếu tố then chốt khi tiềm năng của Quân đội Nhân dân Nước Ta và Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta, vốn có nguồn gốc là những người dân thông thường, là bảo vệ nhân dân, vì nhân dân để chiến đấu. Mối quan hệ quân-dân thường được so sánh với quan hệ cá-nước [ 493 ] .Nhà sử học đương thời Nguyễn Hiến Lê viết trong hồi ký :

“Khắp thế giới ngạc nhiên và phục “Việt cộng” tổ chức cách nào mà Mỹ và chính phủ Việt Nam Cộng hòa không hay biết gì cả. Họ đã lén chở khí giới, đưa cán bộ vào Sài Gòn, Huế… từ hồi nào, chôn giấu, ẩn núp ở đâu? Chắc chắn dân chúng đã che chở họ, tiếp tay với họ, không ai tố cáo cho nhà cầm quyền biết. Trái lại mỗi cuộc hành quân lớn nhỏ nào của Mỹ và Việt Nam Cộng hòa họ đều biết trước ngày và giờ để kịp thời đối phó. Nội điểm đó thôi cũng đủ cho thế giới biết họ được lòng dân miền Nam ra sao và tại sao Mỹ thất bại hoài.”[494]

Tinh thần độc lập dân tộc bản địa

nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa có nguồn gốc là một trào lưu dân tộc bản địa mãnh liệt do Hồ Chí Minh chỉ huy, cơ quan chính phủ này đã chỉ huy người Nước Ta kháng chiến chống Pháp trong quy trình tiến độ 1945 – 1954 để giành độc lập cho quốc gia. Với uy tín trong nhân dân đạt được từ việc đã tổ chức triển khai Mặt trận Việt Minh giành độc lập cho quốc gia và kiên trì chiến đấu chống thực dân Pháp và tổ chức triển khai do đảng này xây dựng là Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam đi tiên phong, đã đạt được sự ủng hộ thoáng rộng của nhân dân Nước Ta [ 115 ] Nguyện vọng giành độc lập và thống nhất quốc gia, sự ủng hộ của đa phần nhân dân đã trở thành yếu tố quyết định hành động giúp Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thắng lợi dù họ là bên yếu thế hơn nhiều về trang bị quân sự chiến lược. Mỹ đã thất bại vì không nhận ra đó là một cuộc ” cuộc chiến tranh nhân dân ” và người Nước Ta gắn bó với cách mạng do tại họ coi đó như thể một đại chiến để bảo vệ mái ấm gia đình, đất đai và tổ quốc mình [ 124 ]Sự thất bại chung cuộc của Mỹ có hai nguyên do : Trước hết, không ai trong chính phủ nước nhà Mỹ hoàn toàn có thể Dự kiến được rằng Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sẽ chịu đựng được sự tàn phá ghê gớm mà quân đội Mỹ gây ra. Thứ hai, lãnh đạo quân sự Mỹ ngay từ đầu đã không đề ra và tăng trưởng được một kế hoạch thích hợp với cuộc xung đột, cũng như về sau đã không kiểm soát và điều chỉnh được nó. Năng lực biến những điểm yếu thành thế mạnh, sức chịu đựng của nhân dân cùng với sự hi sinh cá thể cho tập thể và quyết tâm của quân đội đã biến Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thành một kẻ địch ghê gớm so với Mỹ. [ 495 ]Quân đội Nhân dân Nước Ta và Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta đã duy trì một lợi thế tâm ý can đảm và mạnh mẽ, với những người lính tràn trề ý thức sẵn sàng chuẩn bị hy sinh lợi ích cá thể để góp sức cho tiềm năng chung là giành độc lập cho quốc gia. Trong khi đó, quân nhân Mỹ và liên minh dù trang bị tốt nhưng lại thường mơ hồ về lý tưởng chiến đấu, phần nhiều họ cảm thấy vô lý khi phải sang chiến đấu tại một quốc gia lạ lẫm. Chiến tranh càng lê dài thì càng hao tổn tài lộc, thương vong ngày càng tăng thì niềm tin chiến đấu của lính Mỹ càng xuống thấp, tâm ý phản chiến trong quân đội và dân chúng Mỹ càng tăng lên. Khi tổn thất vượt ngưỡng chịu đựng, chính phủ nước nhà Mỹ sẽ đánh mất sự ủng hộ của hầu hết người dân Mỹ, khi đó cơ quan chính phủ Mỹ cũng không còn năng lực liên tục cuộc cuộc chiến tranh được nữa. Các chỉ huy Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã nhận ra và khai thác tối đa điểm yếu này của Mỹ để vượt mặt họ [ 496 ] .Trung tướng Bernard Trainor, từng ship hàng ở Nước Ta hai lần, của cả hai mô hình Chiến tranh đặc biệt quan trọng và Chiến tranh cục bộ, so sánh đại chiến ở Nước Ta với cuộc chiến tranh giành độc lập Mỹ :

Để trả lời câu hỏi “vì sao một đất nước tương đối nhỏ bé và lạc hậu về công nghệ lại có thể đánh thắng hai cường quốc là Pháp và Mỹ”, Pino Tagliazucchi, nhà nghiên cứu người Ý, cố tìm “một điều gì đó không liên quan đến khoa học quân sự cổ điển…” rồi kết luận rằng đó chính là: “lịch sử và văn hoá của dân tộc Việt Nam và cuộc đấu tranh vì độc lập là của tất cả mọi người.”[498] Nhà sử học Stanley Karnow nhận xét:

Tinh thần đại đoàn kết dân tộc bản địa

Trong mọi chiến dịch, hành động quân sự của mình, Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam và Quân đội Nhân dân Việt Nam đều nhận được sự trợ giúp của nhân dân miền Nam, đặc biệt là người dân vùng nông thôn. Tại thành thị, lực lượng Biệt động thành cũng nhận được sự che chở của người dân. Sức mạnh từ sự ủng hộ của nhân dân được Đảng Lao động Việt Nam dày công xây dựng và phát huy cao độ có nguồn gốc từ tư tưởng “lấy dân làm gốc” và “đường lối cách mạng độc lập, tự chủ”. Để thực hiện chính sách đại đoàn kết dân tộc, Đảng Lao động Việt Nam đã nêu cao tinh thần, truyền thống yêu nước của nhân dân hai miền. Đảng Lao động Việt Nam chủ trương “Đoàn kết bất cứ người nào có thể đoàn kết được”. Ở miền Nam, việc đặt ra mục tiêu của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam là: “Thực hiện một miền Nam Việt Nam độc lập, dân chủ, hòa bình, trung lập, tiến tới hòa bình thống nhất nước nhà” nên đã tập hợp được mọi lực lượng, mọi người dân yêu nước ở miền Nam tham gia vào cuộc đấu tranh chống Mỹ – Việt Nam Cộng hòa, thực hiện mục tiêu chung là giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước.[499]

Năm 1973, trước phiên điều trần về lý do quân đội Mỹ thất bại ở Việt Nam, các giáo sư Mỹ đã đánh giá: Ở Việt Nam, Mỹ đã gặp phải một đối phương không chịu chấp nhận chế độ thực dân mới, không chịu quỳ gối trước sức mạnh quân sự Mỹ. Ngoài ý chí kiên cường, quyết tâm sắt đá, người Việt Nam còn sáng tạo ra một đường lối, chiến lược và biện pháp đấu tranh phù hợp với hoàn cảnh để phát huy sức mạnh đánh thắng kẻ thù. Giáo sư Noam Chomsky nhận định: “Đối phương đã tìm ra “một chiến lược khôn khéo đến mức nguy hiểm để đánh bại Mỹ”. Giám đốc Phân tích Hệ thống đã cảnh báo: “Trừ khi chúng ta nhận ra và chống lại nó ngay bây giờ nếu không chiến lược đó sẽ trở thành phổ biến trong tương lai. Chiến lược đó là tiến hành một cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc dựa trên nguyện vọng của nông dân Việt Nam muốn độc lập và công bằng xã hội. Nước ngoài không bao giờ có thể địch nổi chiến lược đó”[266]

Thủ tướng Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ông Phạm Văn Đồng đã nói :

“Cuộc chiến tranh này không phải chỉ là sự đối chọi giữa những thiết bị tối tân nhiều hay tối tân ít. Nó còn là sự đối chọi giữa những khối óc. Mỹ đã huy động những trí tuệ thông thái nhất, những nhân vật có năng lực nhất trong quân đội, trong bộ máy hành chính và các trường đại học. Họ có những bộ óc rất cừ, nhưng những bộ óc đó không được sử dụng tốt bởi vì bị đưa vào một cuộc chiến tranh mà người ta thấy trước là họ sẽ thua. Họ đã dựng lên một bộ máy hùng mạnh, nhưng bộ máy ấy thế nào cũng thất bại…

Mỹ đã tiến hành cuộc chiến tranh này với tất cả những phương tiện khoa học mà họ có thể có trong tay. Nhưng với phương tiện mà chúng tôi có, chúng tôi tiến hành cuộc chiến tranh này một cách khoa học, ngay cả khi trang bị của chúng tôi chỉ ở mức trung bình… Không phải chỉ cần có trong tay những phương tiện tiên tiến về kỹ thuật là đủ để cho chiến tranh được tiến hành một cách khoa học. Nhận thức của chúng tôi về chiến tranh là khoa học bởi vì chúng tôi chiến đấu trên mảnh đất của chúng tôi, vì những mục tiêu của chính chúng tôi và những phương pháp của riêng chúng tôi. Vì lẽ đó mà mặc dù có cả một bộ máy khoa học, kẻ địch đã bị thua chạy. Chính chúng tôi là những người nắm quyền chủ động”.[500]

Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã diễn đạt kế hoạch giành thắng lợi của quân dân Nước Ta trước quân địch mạnh hơn hẳn về trang bị :

Tâm lý phản chiến của nhân dân và quân nhân Mỹ

Tại Việt Nam, Mỹ đã huy động một lực lượng hùng hậu, tướng William Westmoreland “tin tưởng rằng nước Mỹ chưa hề cho ra trận một lực lượng tinh nhuệ, thiện chiến hơn lực lượng ở Việt Nam trong những năm 1966-1969”.[504]. Sĩ quan đặc nhiệm Mỹ, Donald W. Duncan, sau 1 năm tham chiến ở Việt Nam, khi về nước đã xuất bản một bản cáo trạng về cuộc chiến tranh đăng Tạp chí Ramparts (tháng 2 năm 1965). Trong đó, có đoạn: “Tôi đã phải chấp nhận rằng… đại đa số người dân Việt Nam ủng hộ Việt Cộng và chống lại chính phủ Sài Gòn. Tôi cũng phải chấp nhận rằng quan điểm: “Chúng ta (lính Mỹ) ở Việt Nam bởi vì chúng ta thông cảm với những khát vọng và ước muốn của người dân Việt Nam” – là một lời dối trá”[505]

Ngày 4 tháng 4 năm 1967, luật sư Martin Luther King đã phát biểu công khai minh bạch phê phán can đảm và mạnh mẽ vai trò của nước Mỹ trong đại chiến, khởi đầu cho trào lưu phản chiến rộng khắp của người dân toàn nước Mỹ [ 506 ] [ 507 ] [ 508 ]

Ngày 13 tháng 1 năm 1968, Martin Luther King tham gia một cuộc tuần hành lớn tại Washington chống lại thứ mà ông gọi là “một trong những cuộc chiến tranh tàn bạo và vô nghĩa nhất trong lịch sử”. Ông nói:[509].

“Chúng ta cần phải làm rõ trong năm chính trị này, cho các dân biểu lưỡng viện và tổng thống của Mỹ thấy, rằng chúng ta sẽ không chịu đựng nữa, chúng ta sẽ không bỏ phiếu cho những kẻ nghĩ rằng giết chóc người Việt Nam và người Mỹ là cách tốt nhất để thúc đẩy sự tự do và quyền tự quyết tại khu vực Đông Nam Á”

Một cuộc khảo sát trong các sinh viên đại học ở Mỹ vào tháng 4 năm 1970 cho thấy, 41% đồng ý với tuyên bố: “Cuộc chiến tranh ở Việt Nam hoàn toàn là phục vụ chủ nghĩa đế quốc”. Ở Mỹ, sự bất mãn về cuộc chiến không ngừng tăng lên trong dân chúng nói chung, người trẻ tuổi nói riêng. Theo điều tra của viện Gallup, tháng 8 năm 1965, vẫn có 52% người Mỹ ủng hộ cuộc chiến, nhưng đến tháng 8 năm 1968, con số này sụt còn 35% và đến tháng 5 năm 1971 thì sụt còn 28%. Sau tháng 5 năm 1971, viện Gallup dừng điều tra vì thấy không còn cần thiết (tỷ lệ người dân Mỹ chống chiến tranh đã trở nên quá áp đảo)[510].

Quân nhân Mỹ thì thể hiện sự bất mãn với cuộc chiến tranh bằng nhiều cách, từ bất tuân lệnh, hút ma túy tới giết chết chỉ huy. Tờ Armed Forces Journal đã đăng bài viết của Đại tá Robert Heinl (tháng 7 năm 1971) có tên là “Sự sụp đổ của lực lượng quân sự”, trong đó viết[511]:

“Tinh thần, kỷ luật và tính chiến đấu của Quân đội Mỹ thấp kém hơn và tồi tệ hơn bất kỳ lúc nào trong thế kỷ này và có thể trong lịch sử nước Mỹ. Quân đội của chúng ta lúc này vẫn còn ở Việt Nam đang trong một tình trạng suy sụp, với mỗi đơn vị đều từ chối chiến đấu, giết các sĩ quan chỉ huy và các hạ sĩ quan, còn những nơi không có sự chống đối thì đầy sự nghiện ngập và mất tinh thần”

Võ sĩ quyền Anh lịch sử một thời Muhammad Ali từng bị bỏ tù vì chống lệnh nhập ngũ tham gia Chiến tranh Nước Ta .

Đến giữa năm 1972, Lầu Năm Góc công nhận “có 551 vụ ám sát bằng các thiết bị gây nổ, gây ra 86 trường hợp thiệt mạng, hơn 700 trường hợp bị thương. Đây là một sự đánh giá thấp về số sĩ quan Mỹ bị binh lính của họ ám sát”. Đến năm 1971, tình trạng suy sụp của Quân đội Mỹ ở Việt Nam có thể nhìn thấy rõ ràng. Đại tướng Creighton Abrams sau khi tới Việt Nam đã phê phán: “Đây có phải là đội quân dưới địa ngục hay một bệnh viện tâm thần? Các sĩ quan sợ chỉ huy quân đi chiến đấu và các binh sĩ thì không tuân lệnh. Lạy Chúa Jesus! Điều gì đang xảy ra?”. Cùng với đó, quân đội Mỹ gia tăng đào ngũ. Bộ Quốc phòng Mỹ đã ghi lại 503.927 trường hợp đào ngũ từ ngày 1 tháng 7 năm 1966 đến ngày 31 tháng 12 năm 1973, chỉ riêng năm 1971 đã có 98.324 binh sĩ đào ngũ[512].

Sự phản đối Chiến tranh Việt Nam không chỉ có ở các quân nhân tại ngũ mà còn của cả cựu chiến binh Mỹ. Jan Barry đã đưa ra một danh sách gồm 16 yêu cầu của cựu chiến binh Mỹ ở Việt Nam chống lại chiến tranh (VVAW) tới Quốc hội Mỹ. Trong đó nêu rõ: “Rút ngay lập tức, đơn phương và không điều kiện tất cả lực lượng quân Mỹ khỏi Đông Dương; ân xá cho tất cả những người đã từ chối đi chiến đấu ở Việt Nam; yêu cầu mở cuộc điều tra chính thức các tội ác chiến tranh; và cải thiện trợ cấp cho các cựu chiến binh”[512]

Võ sĩ quyền Anh huyền thoại Muhammad Ali từng bị đi tù vì không chịu nhập ngũ tham gia chiến tranh tại Việt Nam. Ông đã công khai phỉ báng và từ chối vào quân đội Mỹ và kêu gọi người dân Mỹ cùng phản đối chiến tranh Việt Nam. Ông nói: “Tôi không có thù ghét gì với Việt Cộng cả, họ không gọi tôi là mọi đen”, “Không, tôi sẽ không đi xa nhà 10.000 dặm để tàn sát, giết, thiêu cháy người khác nhằm duy trì sự thống trị của các ông chủ da trắng lên những người da màu trên toàn thế giới. Đây là lúc mà một thời đại tàn ác như vậy phải kết thúc”.[513] và:

Các nhà chỉ huy của hai bên

Tại một nước có truyền thống Nho giáo như Việt Nam, các nhà lãnh đạo phải thể hiện được lối sống đạo đức và tài năng của bản thân trong một tập thể chung đoàn kết. Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và các nhà lãnh đạo của họ thể hiện được lý tưởng hết sức quan trọng này. Nhân vật chính yếu của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đối với nhiều người Việt Nam, ông là một nhà yêu nước đã vận dụng Chủ nghĩa Marx-Lenin vào công cuộc giải phóng dân tộc thoát khỏi ách thực dân và đế quốc. Tính giản dị và kiên cường của ông được nhiều người kính mến, người dân Việt Nam coi ông là anh hùng dân tộc. Giáo sư David Thomas cho rằng: “Chính viễn kiến của ông, sự hy sinh, tính bền bỉ và sự lãnh đạo của ông trong một nước nghèo nàn, lạc hậu đã thúc đẩy người Việt Nam đứng dậy, đánh thắng thực dân Pháp và quân đội Mỹ.”[515]. Giới lãnh đạo Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam đã thể hiện một sự cao độ về tinh thần đoàn kết trong suốt thời gian chiến tranh xảy ra[516].

Ngược lại, Chính phủ Mỹ bị chia rẽ sâu sắc về quan điểm chiến tranh, các tướng lĩnh Mỹ khi áp dụng các chiến lược không hiệu quả thì cũng thường quay sang đổ lỗi cho giới chính trị gia. Giáo sư Noam Chomsky trả lời trước Thượng viện Mỹ, Chính phủ Việt Nam Cộng hòa “đã trở thành nơi ẩn nấp của những người Việt Nam từng đi theo Pháp trong cuộc chiến chống lại nền độc lập của chính đất nước họ” và chính phủ này “không có cơ sở thành trì trong nhân dân. Nó đi theo hướng bóc lột dân chúng nông thôn và tầng lớp dưới ở thành thị, trên thực tế nó là sự tiếp tục chế độ thuộc địa của Pháp”[266]. Các chính khách, tướng lĩnh Việt Nam Cộng hòa thì không ngừng tham gia vào các âm mưu chính trị, tham nhũng quá nhiều và liên tục diễn ra đảo chính, do đó càng làm suy sụp tinh thần của binh sĩ. Theo ông Nguyễn Hữu Hạnh, trong tất cả các lãnh đạo Việt Nam Cộng hòa, ai mà Mỹ không ưa thì người ấy bị lật đổ, người Mỹ chỉ huy trong mọi lĩnh vực, từ chính trị, kinh tế tới ngoại giao[517] Sự phụ thuộc vào Mỹ gần như hoàn toàn, cả về vật chất lẫn tâm lý là yếu tố quyết định cho sự thất bại của Việt Nam Cộng hòa: Khi Mỹ dần rút lui thì Việt Nam Cộng hòa cũng bắt đầu sa sút, tới lúc Mỹ bỏ cuộc thật thì Việt Nam Cộng hòa cũng sụp đổ theo[518]

Năm 2005, khi về Nước Ta và vấn đáp phỏng vấn của báo Thanh Niên, Tướng Nguyễn Cao Kỳ, nguyên Phó Tổng thống kiêm tư lệnh Không quân Nước Ta Cộng hòa đánh giá và nhận định rằng :

“Mỹ luôn luôn đứng ra trước sân khấu, làm “kép nhất”. Vì vậy ai cũng cho rằng đây là cuộc chiến tranh của người Mỹ và chúng tôi là những tên lính đánh thuê.

Tôi biết rất rõ ràng về cái gọi là những người chỉ huy, những ông tướng lĩnh Việt Nam Cộng hòa khi ấy. Từ ông Thiệu đến những ông khác dưới trướng, xin lỗi, toàn là những vị ăn chơi phè phỡn, tài không có mà đức cũng không. Trước đây có “ông” Mỹ đứng sau thì không có chuyện gì, nhưng khi phải một mình trực tiếp đối diện với khó khăn thì bản chất cũng như tài năng lộ ra ngay.

Trong một cuộc chiến, nói gì thì nói, theo tôi quan trọng nhất vẫn là Lực lượng, là Quân đội. Quân đội Việt Nam Cộng hòa, không có ai đáng giá cả, kể từ ông Nguyễn Văn Thiệu – Tổng thống kiêm Tổng tư lệnh – trở xuống. Trong số những vị cùng vai với tôi, cứ mười ông thì đến mười một ông tham sống sợ chết! Trong khi đó, các chỉ huy ở miền Bắc lại có rất nhiều kinh nghiệm chiến trường, được cấp dưới tin cậy và kính trọng về nhân cách, đó là sự hơn hẳn.[519]

Chiến thuật quân sự chiến lược

Tướng Lindsey Kiang, nhà sử học Mỹ đã nhận xét : Trong mắt nhiều lính Mỹ, bộ đội Nước Ta là những người có kỷ luật, chiến đấu mưu trí và rất gan góc. Ông nói [ 520 ] :

Đã gần 50 năm kể từ khi những người lính Mỹ đặt chân đến Việt Nam. Đối với nước Mỹ, đó là khởi đầu của một cuộc chiến dài, cay đắng và không nhận được nhiều sự ủng hộ. Đối với người dân Việt Nam, cuộc chiến còn tàn phá khủng khiếp hơn, nhưng cuối cùng họ đã thắng và giành được độc lập, thống nhất, điều mà họ khao khát đã quá lâu rồi.

Tất cả những điều tôi đọc, tôi nghe được từ các cựu binh Mỹ đều toát lên một sự tôn trọng dành cho các cựu chiến binh Việt Nam… Những nhận xét đó thường là: Bộ đội Việt Nam thông minh, tiết tháo, có kỹ năng và lòng quyết tâm. Họ cũng là những người dũng cảm tuyệt vời trước hỏa lực khủng khiếp của pháo binh và không quân Mỹ. Nhiều cựu chiến binh Mỹ thường nhắc lại với niềm cảm phục sâu sắc khả năng chống đỡ của đối thủ dưới làn đạn mà những trận rải thảm B-52 là ví dụ điển hình.

Ở miền Nam, lính Mỹ cũng đánh giá cao bộ đội của Mặt trận Dân tộc Giải phóng. Mặc dù có số lượng và hỏa lực áp đảo, có nguồn lực dồi dào và khả năng di chuyển cao nhưng lính Mỹ và đồng minh luôn vấp phải những khó khăn khi đối đầu với đối thủ, những người được quyết định đánh khi nào. Có thể thấy rằng, những người lính dũng cảm này đã tận dụng được yếu tố bất ngờ để giành chiến thắng trong những tình thế ngặt nghèo nhất

Miền Trung Việt Nam là nơi những đội quân tinh nhuệ nhất của quân đội Mỹ đối đầu với quân chính quy Bắc Việt Nam… một trung sĩ lính thủy đánh bộ nói với bạn tôi rằng: “Thưa ngài, lính Bắc Việt Nam đánh giỏi như chúng ta”. Nên biết rằng, lính thủy đánh bộ Mỹ là những chiến binh ưu tú nhất, được chọn từ bộ binh sang. Đó quả là một lời khen ngợi đối thủ. “Họ rất dũng cảm, rèn luyện tốt và có tinh thần chiến đấu cao” – Anh ấy nói.

Quân đội Mỹ và đồng minh của họ chủ yếu chiến đấu theo hình thức chiến tranh quy ước, hình thức này rất tốn kém nhưng lại tỏ ra không hiệu quả tại chiến trường Việt Nam (do điều kiện khí hậu, địa hình cũng như lối đánh du kích của đối phương). Ngược lại, do phải chiến đấu trong điều kiện thiếu thốn vũ khí, Quân đội Nhân dân Việt Nam và Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam tập trung phát triển các chiến thuật bộ binh phù hợp với số vũ khí hạn chế có trong tay và đúc kết kinh nghiệm thu được trong quá trình chiến đấu. Kết quả là Quân đội Nhân dân Việt Nam và Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam đã có lực lượng bộ binh hạng nhẹ được coi là một trong những lực lượng thiện chiến hàng đầu trên thế giới, với những hình thức chiến thuật phù hợp với thực địa. Chủ tịch Ủy ban Quân lực, Thượng nghị viện Mỹ R. Russel đã nhận xét: “Chúng ta phải đương đầu với quân du kích tài tình nhất chưa từng thấy trong lịch sử loài người”[512]

Trong một cuộc khảo sát sau cuộc chiến với các sĩ quan Mỹ từng phục vụ trong chiến tranh Việt Nam, 44% đánh giá liên quân Quân đội Nhân dân Việt Nam và Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam là “thiện chiến và gan góc”. Một sĩ quan nhận xét “Có một khuynh hướng đánh giá thấp đối thủ. Trong thực tế, họ là địch thủ giỏi nhất mà chúng ta từng phải đối mặt trong lịch sử”.[521]

Trong cuộc chiến Việt Nam, khả năng tác chiến công nghệ cao của không quân và hải quân là ưu thế chính của Mỹ, ở thời kỳ cao điểm Mỹ đã huy động 60% không quân và 40% hải quân để tham chiến ở Việt Nam. Phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được Liên Xô viện trợ cho một số vũ khí như MiG-21 và SAM-2 để chống lại, nhưng số lượng khá ít và đây cũng không phải là những vũ khí hiện đại nhất của Liên Xô khi đó. Tuy nhiên, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã sáng tạo ra những chiến thuật mới, phát huy hiệu quả số lượng trang bị ít ỏi của mình. Tham mưu trưởng Không quân Mỹ Conwell viết: “Lực lượng phòng không của Việt Nam là thứ đáng sợ nhất và hoàn chỉnh nhất mà những phi công Mỹ đã từng gặp”[512] Đại tá James G. Zumwalt nhận xét: “Đối với nhiều người Việt Nam, cuộc chiến với Mỹ là một ván cờ. Mỗi khi người Mỹ tung ra nước đi khó bằng cách áp dụng công nghệ mới vào chiến trường, phía Việt Nam lại sử dụng sự khéo léo để đáp trả”[522]

Vũ khí sử dụng trong Chiến tranh Nước Ta

Chiến tranh Nước Ta là một cuộc chiến tranh ác liệt với quy mô lớn lê dài gần 20 năm. Đây cũng là lần tiên phong, hậu quả quyết liệt của vũ khí được Open trên TV của những nước tiên tiến và phát triển .Mỹ đã vận dụng hầu hết những vũ khí tân tiến nhất thời đó ( chỉ trừ vũ khí hạt nhân ). Một loạt những loại vũ khí đã được sử dụng bởi những quân đội khác nhau hoạt động giải trí trong Chiến tranh Nước Ta, gồm có những lực lượng của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ( Quân đội Nhân dân Nước Ta ) và Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Nước Ta ( Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta ) ; toàn bộ những đơn vị chức năng của quân đội Mỹ ; những liên minh của họ là Quân lực Nước Ta Cộng hòa ( QLVNCH ), Nước Hàn, nước Australia, New Zealand, xứ sở của những nụ cười thân thiện và Philippines .Gần như toàn bộ những lực lượng liên minh, gồm có Quân lực Nước Ta Cộng hòa và Úc được trang bị vũ khí của Mỹ, một số ít trong đó, ví dụ điển hình như M16, đã được dùng để sửa chữa thay thế những loại vũ khí có niên đại từ Chiến tranh quốc tế thứ 2. Quân đội Nhân dân Nước Ta và Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta, thì thừa kế một bộ sưu tập vũ khí của Mỹ, Pháp và Nhật Bản từ Chiến tranh quốc tế thứ II và Chiến tranh Đông Dương ( ví dụ như Arisaka 99 của Nhật ), nhưng hầu hết được vũ trang và cung ứng bởi Trung Quốc, Liên Xô và của những nước Xã hội chủ nghĩa khác. Một số vũ khí, như K-50M ( một biến thể PPsh-41 ) và phiên bản ” tự chế ” của RPG-2 đã được Quân đội Nhân dân Nước Ta tự sản xuất tại Nước Ta. Ngoài ra, do thiếu vũ khí, lực lượng du kích và Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta còn sử dụng một số ít vũ khí tự chế từ xưa như cung, nỏ, bẫy chông … Thậm chí, tài liệu Mỹ đã ghi nhận những trường hợp trực thăng của họ bị bắn rơi bởi cung nỏ của du kích Nước Ta [ 523 ] [ 524 ] [ 525 ] .Năm 1969, quân đội Mỹ đã xác lập được 40 loại súng trường, 22 loại súng máy, 17 loại súng cối, 20 súng trường không giật hoặc những loại ống phóng tên lửa, chín loại vũ khí chống tăng và 14 vũ khí phòng không được sử dụng bởi quân đội mặt đất của tổng thể những bên. Ngoài ra lực lượng của Mỹ có 24 loại xe bọc thép và pháo tự hành và 26 loại pháo và ống phóng tên lửa [ 526 ]Qua 20 năm, tổng lượng vũ khí mà Quân đội Nhân dân Nước Ta và Quân Giải phóng miền Nam Nước Ta sử dụng nếu quy đổi thành tiền là khoảng chừng 3,5 tỉ USD [ 527 ] Trong khi đó, tổng lượng vũ khí mà quân đội Mỹ sử dụng có giá trị khoảng chừng 141 tỷ USD, cùng với 16 tỷ USD vũ khí được Mỹ viện trợ cho Quân lực Nước Ta Cộng hòa, tổng số là 157 tỷ USD ( chưa kể khoản chiến phí của Nước Hàn, nước Australia, New Zealand, Thailand cũng do Mỹ chi trả ) [ 528 ]

Chiến tranh Nước Ta trong văn hoá đại chúng

Chiến tranh Nước Ta là đề tài cho rất nhiều sách, phim ảnh, game show từ nhiều năm qua từ khi nó kết thúc .

Sách

Phim

Trò chơi điện tử

Ca nhạc

Xem thêm

Ghi chú

1. ^ [11]Theo thông tin chính thức đến từ chính quyền sở tại TP. Hà Nội, QGPMNVN là một phần của Quân đội Nhân dân Nước Ta .
2. ^ [29][30]:450–3

   Con số trên là ước tính ban đầu, sau đó được cho là đã phóng đại lên ít nhất 30%)

   Xem thêm: Hướng dẫn dò vé số từ bảng kết quả xổ số miền bắc

Chú thích

Thư mục

Tiếng Việt

Tiếng Anh

Liên kết ngoài

Source: https://bem2.vn
Category: TỔNG HỢP