Diễn thế sinh thái – Wikipedia tiếng Việt

Diễn thế sinh thái xanh trên nền giá thể nhân tạo

Diễn thế sinh thái (tiếng Anh là Ecological Succession) là quá trình biến đổi tuần tự của quần xã sinh vật qua các giai đoạn khác nhau, từ dạng (trạng thái) khởi đầu (hay tiên phong), được thay thế lần lượt qua các giai đoạn chuyển tiếp bởi các dạng quần xã tiếp theo và cuối cùng thường dẫn tới một quần xã tương đối ổn định hay trạng thái ổn định, tồn tại lâu dài theo thời gian. Đó là trạng thái đỉnh cực (Climax).[1] Diễn thế có thể kéo dài trong vài thập kỷ (trong trường hợp cháy rừng) cho đến hàng triệu năm (trong trường hợp xảy ra sự kiện tuyệt chủng)[2]

Trong quá trình diễn thế xảy ra những đổi khác lớn về cấu trúc thành phần loài, những mối quan hệ sinh học trong quần xã … Tức là quy trình xử lý những xích míc phát sinh trong nội bộ quần xã và giữa quần xã với môi trường tự nhiên, bảo vệ về sự thống nhất toàn vẹn giữa quần xã và thiên nhiên và môi trường một cách biện chứng .

Diễn thế là một trong những lý thuyết tiên tiến đầu tiên trong ngành khoa học sinh thái học. Diễn thế sinh thái lần đầu được ghi nhận cồn cát vùng đông bắc tiểu bang Indiana, Mỹ.[3]

  • Nguyên nhân dẫn đến diễn thế sinh thái là sự tác động mạnh mẽ của ngoại cảnh lên quần xã, tác động của quần xã lên ngoại cảnh làm biến đổi mạnh mẽ ngoại cảnh đến mức gây ra diễn thế và cuối cùng là tác động của con người.[4]
  • Sự diễn thế xảy ra do những biến đổi của môi trường vật lý, song dưới sự kiểm soát chặt chẽ của quần xã sinh vật, và do những biến đổi của các mối tương tác cạnh tranh – chung sống ở mức quần thể. Trong quá trình này, quần xã giữ vai trò chủ đạo, còn môi trường vật lý xác định đặc tính và tốc độ của những biến đổi, đồng thời giới hạn phạm vi của sự phát triển đó.[4]
  • Nếu không có những tác động ngẫu nhiên thì diễn thế sinh thái là một quá trình định hướng, có thể dự báo được. Một cánh đồng hoang để lâu ngày sẽ trở thành tràng cây bụi rồi biến thành rừng, một ao hồ nông theo thời gian sẽ bị lấp đầy thành đồng cỏ rồi phát triển thành rừng.[4]

Mục lục bài viết

Các loại diễn thế[sửa|sửa mã nguồn]

Diễn thế ở một khu rừngCăn cứ vào những tiêu chuẩn khác nhau, hoàn toàn có thể phân diễn thế sinh thái thành những dạng khác nhau :Căn cứ vào nền ( giá thể ) của diễn thế hay khởi nguyên khởi đầu của diễn thế ta hoàn toàn có thể phân loại diễn thế sinh thái thành hai dạng chính : diễn thế nguyên sinh ( hay diễn thế sơ cấp ) và diễn thế thứ sinh ( diễn thế thứ cấp ). [ 4 ]

Diễn thế nguyên sinh[sửa|sửa mã nguồn]

Là diễn thế khởi đầu từ môi trường tự nhiên trống trơn hay xảy ra trên một nền ( giá thể ) mà trước đó chưa hề sống sót một quần xã sinh vật nào hoặc là chưa có bất kể một ” mầm móng ” của sinh vật Open trước đây ( mầm mống của sinh vật là những dạng sống sót của sinh vật và hoàn toàn có thể tăng trưởng thành 1 thành viên như những bào tử, phấn hoa, thân chồi ngầm, trứng …. ). [ 5 ]

Ví dụ: đảo mới hình thành trên tro tàn núi lửa, đất mới bồi ở lòng sông hoặc là sau khi nham thạch núi lửa đông đặc và nguội đi, do quá trình phong hóa, vùng đất “mới” ra đời, làm nền cho sự quần tụ và phát triển kế tiếp của các quần xã sinh vật.

Nhóm sinh vật tiên phong được phát tán đến đó hình thành nên quần xã tiên phong. Tiếp đó là một dãy quần xã tuần tự sửa chữa thay thế nhau. Khi có cân đối sinh thái xanh giữa quần xã và ngoại cảnh thì quần xã không thay đổi trong một thời hạn tương đối dài. Diễn thế nguyên sinh hoàn toàn có thể xảy ra trên cạn hoặc đươi nước. [ 4 ]Diễn thế nguyên sinh được nhà sinh thái học người Anh A.G. Tansley ( 1935 ) diễn đạt, trở thành ví dụ tầm cỡ trong sinh thái học .

Khi nghiên cứu các đảo và hệ thực vật của đảo, ông ghi nhận rằng, trên những tảng đá trần, do bị phong hóa, được phủ bởi lớp cám bụi của nó. Bụi và độ ẩm tạo nên môi trường thuận lợi cho sự phát triển của nấm.
Nấm mốc trong hoạt động sống lại sản sinh ra những sản phẩm sinh học mới làm biến đổi giá thể khoáng ở đó và khi chúng chết đi góp nên sự hình thành mùn, môi trường thích hợp đối với sự nảy mầm và phát triển của bào tử rêu. Rêu tàn lụi, đất được thành tạo và trên đó là sự phát triển kế tiếp của các quần xã cỏ, cây bụi, rồi cây gỗ khép tán thành rừng.[4]
Xem thêm  Ứng dụng của Đại số tuyến tính - Tài liệu text

Diễn thế thứ sinh[sửa|sửa mã nguồn]


1. Một quần xã rừng rụng lá ổn định 2. Yếu tố ngoại cảnh tác động: cháy rừng phá hủy cả khu rừng 3. Đám cháy thiêu trụ hoàn toàn quần xã 4. Đám cháy tắt, để lại khoảng đất trống nhưng đất đai không bị phá hủy 5. Cỏ và các cây thân thảo mọc lại nhanh chóng 6. Bụi cây nhỏ và cây thân lùn bắt đầu phát triển 7. Cây thường xanh mọc nhanh, vươn cao để tỏa bóng râm, tạo điều kiện để cây ưa bóng phát triển 8. Cây thường xanh vốn không thể tồn tại dưới bóng râm của các cây rụng lá sẽ bị diệt vong nhanh chóng. Hệ sinh thái hoàn toàn trở vể trạng thái ban đầu, trước khi xảy ra vụ cháy rừng.Một ví dụ về diễn thế thứ sinh theo từng tiến trình : 1. Một quần xã rừng rụng lá không thay đổi 2. Yếu tố ngoại cảnh tác động ảnh hưởng : cháy rừng hủy hoại cả khu rừng 3. Đám cháy thiêu trụ trọn vẹn quần xã 4. Đám cháy tắt, để lại khoảng chừng đất trống nhưng đất đai không bị hủy hoại 5. Cỏ và những cây thân thảo mọc lại nhanh gọn 6. Bụi cây nhỏ và cây thân lùn mở màn tăng trưởng 7. Cây thường xanh mọc nhanh, vươn cao để tỏa bóng râm, tạo điều kiện kèm theo để cây ưa bóng tăng trưởng 8. Cây thường xanh vốn không hề sống sót dưới bóng râm của những cây rụng lá sẽ bị diệt vong nhanh gọn. Hệ sinh thái trọn vẹn trở vể trạng thái khởi đầu, trước khi xảy ra vụ cháy rừng . Diễn thế thứ sinh: cây cối đang trong quá trình lấn chiếm vùng đất trống chưa canh tác: cây cối đang trong quy trình lấn chiếm vùng đất trống chưa canh tácLà diễn thế Open ở một môi trường tự nhiên đã có một quần xã sinh vật nhất định. Quần xã này vốn tương đối không thay đổi nhưng do đổi khác lớn về ngoại cảnh làm biến hóa hẳn cấu trúc quần xã sinh vật. Hay nói một cách khác diễn thế thứ sinh ( thứ cấp ) xảy ra trên một nền ( giá thể ) mà trước đó từng sống sót một quần xã nhưng đã bị tàn phá. [ 6 ]

Ví dụ, nương rẫy bỏ hoang lâu ngày, cỏ rồi trảng cây bụi phát triển và lâu hơn nữa, rừng cây gỗ xuất hiện thay thế.

Quần xã thực vật tự nhiên vùng Mã Đà ( tỉnh Bình Phước, Đồng Nai, Nước Ta ) là trạng thái đỉnh cực của diễn thế thứ sinh. Đây là quần xã chịu ảnh hưởng tác động của chất độc màu da cam ( dioxin ), sống sót sự đổi khác cấu trúc gen và protein của một số ít loài sinh vật. Thảm thực vật tồn taị ở 14 trạng thái khác nhau dưới dạng thể khảm phức tạp của hệ sinh thái, trong đó có 11 trạng thái của quần xã cao đỉnh rừng rậm thường xanh nhiệt đới gió mùa gió mùa trên vùng đồi núi thoát nước, đất feralite phong hóa từ những loại đá mẹ khác nhau và 4 trạng thái của rừng rậm thường xanh nhiệt đới gió mùa gió mùa trên phù sa chậm thoát nước hoặc ngập nước theo mùa. Yếu tố ngoại cảnh ảnh hưởng tác động là chất độc hóa học trong cuộc chiến tranh Nước Ta làm biến hóa vĩnh viễn, can đảm và mạnh mẽ hệ sinh thái, cảnh sắc, động lực diễn thế. [ 7 ]

Diễn thế phân hủy[sửa|sửa mã nguồn]

Ngoài ra, người ta còn phân biệt thêm một kiểu diễn thế khác, đó là diễn thế phân hủy. Đây là quy trình không dẫn tới một quần xã sinh vật không thay đổi, mà theo hướng từ từ bị phân hủy dưới tính năng của tác nhân sinh học .

Ví dụ, diễn thế của quần xã sinh vật trên xác một động vật hoặc trên một cây đổ.
Xem thêm  Let's Play DARKNESS SURVIVAL! Free RPG! Mobile & Tablet First Look Game Review | thông tin về game mới cập nhật tại Bem2

Đây cũng là kiểu diễn thế xảy ra trên một giá thể mà giá thể đó từ từ biến hóa theo hướng bị phân hủy qua mỗi quần xã trong quá trình diễn thế. Diễn thế này không dẫn đến quần xã đỉnh cực. [ 8 ]

Đó là trường hợp diễn thế của quần xã sinh vật trên một thân cây đỗ hay trên một xác động vật, ngườI ta còn gọi kiểu diễn thế này là diễn thế tạm thời. Nếu dựa vào động lực của quá trình thì diễn thế chia thành hai dạng: nội diễn thế (autogenic succession) và ngoại diễn thế (allogenic succession).

Ngoại diễn thế[sửa|sửa mã nguồn]

Ngoại diễn thế là diễn thế xảy ra do tác động ảnh hưởng hay sự trấn áp của lực hay yếu tố bên ngoài. Ví dụ, một cơn bão đổ xô vào bờ, hủy hoại một hệ sinh thái nào đó, buộc nó phải Phục hồi lại trạng thái của mình sau một khoảng chừng thời hạn. Sự cháy rừng hay cháy đồng cỏ cũng trấn áp luôn quá trình diễn thế của rừng và đồng cỏ, …. [ 4 ]

Nội diễn thế[sửa|sửa mã nguồn]

Nội diễn thế là loại diễn thế được gây ra bởi động lực bên trong của hệ sinh thái. Trong quá trình diễn thế này, loài lợi thế của quần xã đóng vai trò chìa khóa và thường làm cho điều kiện kèm theo thiên nhiên và môi trường vật lý đổi khác đến mức bất lợi cho mình, nhưng lại thuận tiện cho sự tăng trưởng của một loài lợi thế khác, có sức cạnh tranh đối đầu cao hơn thay thế sửa chữa .Nói một cách khác trong quy trình nội diễn thế, loài lợi thế là loài ” tự đào huyệt chôn mình “. Sự sửa chữa thay thế liên tục những loài lợi thế trong quần xã cũng chính là sự sửa chữa thay thế liên tục những quần xã này bằng những quần xã khác cho đến quần xã ở đầu cuối, cân đối với điều kiện kèm theo vật lý – khí hậu toàn vùng. [ 8 ]Hiểu theo quan điểm này thì quần xã đỉnh cực không phải trọn vẹn không thay đổi theo thời hạn, mà vẫn có những đổi khác, tuy những đổi khác đó diễn ra rất chậm mà đời người không đủ dài để hoàn toàn có thể tận mắt chứng kiến được những ” nhảy vọt ” hoàn toàn có thể xảy ra trong tương lai xa xôi của sinh quyển. [ 8 ]Khuynh hướng diễn thế được xác lập bởi phức tạp quần thể những loài trong khoanh vùng phạm vi môi trường tự nhiên vật lý được cho phép .

Ví dụ như, trong vùng quá lạnh hay quá khô hạn, giai đoạn rừng chẳng bao giờ đạt tới. Các quần xã bậc cao có chăng chỉ gồm những cây bụi hoặc những loài của hệ thực vật nguyên sơ.

Sự diễn thế của cây rừng ngập mặn (mangroves) ở vùng cửa sông nhiệt đới Nam Bộ cũng là một ví dụ sinh động cho loại diễn thế này. Ở cửa sông các bãi bùn còn lùng nhùng, yếm khí… Không thích hợp cho đời sống nhiều loài thực vật, duy có các loài bần trắng (Sonneratia alba), mắm trắng (Avicennia alba)…là những loài cây tiên phong đến bám trụ ở đây.

Sự có mặt và phát triển của chúng làm cho nền đất được củng cố và tôn cao, đặc biệt ở giai đoạn trưởng thành, quần xã này đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự xuất hiện của các loài mắm đen (Avicennia officinalis), tiếp sau là đước (Rhizophora mucronata), dà quánh (Ceriops decandra), su ổi (Xylocarpus granatum), vẹt khang (Burguiera sexangula), lõa hùng (Gymnanthera nitida),… phát triển, hình thành nên một quần xã hỗn hợp rất ưu thế. Trong điều kiện đó, các cây tiên phong không cạnh tranh nổi phải tàn lụi và lại di chuyển ra ngoài.[4]

Đất ngày một cao và chặt lại, độ muối tăng dần … khi tiến ra biển. Điều đó làm cho quần xã rừng hỗn hợp trên cũng suy tàn ngay trên mảnh đất xâm lược sau một thời kỳ không thay đổi để rồi lại theo gót cây tiên phong chinh phục vùng đất mới. [ 4 ]

Ở phía sau, điều kiện môi trường lại thích hợp cho sự cư trú và phát triển hưng thịnh của các nhóm thực vật khác như chà là (Phoenix paludosa), trà mủ (Excoecaria agallocha), thiên lý biển (Finlaysonia maritima)… Xa hơn nữa về phía lục địa là những thảm thực vật nước ngọt, đặc trưng cho vùng đất chua phèn.[4]

Xem thêm  France v Argentina - 2018 FIFA World Cup Russia™ - Match 50 | những tin tức về game mới cập nhật tại Bem2

Diễn thế tự dưỡng và dị dưỡng[sửa|sửa mã nguồn]

Nếu dựa vào mối quan hệ giữa sự tổng hợp ( P. ) và phân hủy ( R ) của quần xã sinh vật, diễn thế lại chia thành hai dạng khác : diễn thế tự dưỡng và diễn thế dị dưỡng. [ 4 ] [ 8 ]Diễn thế tự dưỡng là sự tăng trưởng được mở màn từ trạng thái với sức sản xuất hay sự tổng hợp những chất vượt lên quy trình phân hủy những chất, nghĩa là P. / R > 1, còn diễn thế dị dưỡng ngược lại, được khởi đầu ở trạng thái P. / R < 1. [ 4 ] [ 8 ]

Trong diễn thế tự dưỡng với P lớn hơn R thì hệ sinh thái đang tích lũy chất hữu cơ và sinh khối (B), do đó, tỷ số B/P, B/R hoặc B/E (ở đây E = P + R, trong đó E là tổng năng suất sơ cấp) sẽ tăng, tương ứng là sự giảm của tỷ số P/B.[4][8]

Ví dụ: sự diễn thế của rừng ngập mặn nêu trên và một hồ nước thải tương ứng. Giai đoạn đầu tiến hóa của sinh quyển cũng là kiểu diễn thế dị dưỡng.

Những dạng diễn thế được phân loại ở trên xảy ra tùy thuộc vào những thực trạng đơn cử, vào đặc tính riêng không liên quan gì đến nhau của từng hệ sinh thái, trong 1 số ít không ít trường hợp, chúng có quan hệ với nhau, ảnh hưởng tác động lẫn nhau. [ 4 ]

Ví dụ trong nội diễn thế, quần xã đang phát triển hướng đến trạng thái cân bằng, lại xuất hiện một lực từ ngoài (bão, cháy, lụt…) gây hủy hoại tiến trình, buộc quần xã gần như phải làm lại từ những khâu bị hủy hoại, thậm chí từ đầu.[8]

Ngoại diễn thế ngưng trệ quy trình tăng trưởng của nội diễn thế, làm quần xã được ” hồi xuân “. Những lực hình thành trong nội diễn thế được miêu tả như một quy trình bên trong hay mối liên hệ ngược, về mặt kim chỉ nan, nó thôi thúc mạng lưới hệ thống hoạt động về trạng thái cân đối, còn lực ngoại diễn thế như một kích thích từ bên ngoài lên quy trình, đưa mạng lưới hệ thống quay ngược trở lại, tức là làm đổi khác hướng tăng trưởng kế hoạch cửa cả mạng lưới hệ thống ngược với nội diễn thế ( Odum, 1983 ). [ 4 ] [ 8 ]Nếu lực ảnh hưởng tác động từ bên ngoài mang tính chu kỳ luân hồi hoặc do đặc tính của chính quần xã mà sự hủy hoại xảy ra không ít đều đặn qua những thời kỳ chuyển tiếp thì sự diễn thế trong thực trạng đó mang tính chu kỳ luân hồi hay được gọi là ” diễn thế có chu kỳ luân hồi “. [ 4 ]

Ví dụ, sự diễn thế của thảm thực vật lá cứng (Chaparan) trong vùng khí hậu khô hạn gây ra do nạn cháy xảy ra có chu kì[4]

Ý nghĩa của việc nghiên cứu diễn thế[sửa|sửa mã nguồn]

  • Nghiên cứu diễn thế, ta có thể nắm được quy luật phát triển của quần xã sinh vật, hình dung được những quần xã tồn tại trước đó và dự đoán những dạng quần xã sẽ thay thế trong những hoàn cảnh mới.[4]
  • Sự hiểu biết về diễn thế cho phép ta chủ động điều khiển sự phát triển của diễn thế theo hướng có lợi cho con người bằng những tác động lên điều kiện sống như: cải tạo đất, đẩy mạnh biện pháp chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh, tiến hành các biện pháp thủy lợi, khai thác, bảo vệ hợp lý nguồn tài nguyên.[4]
  • Có thể chủ động điều khiển sự phát triển của diễn thế theo hướng có lợi cho con người bằng các biện pháp: chăm bón, phòng trừ sâu bệnh, xây dựng các công trình thuỷ lợi, cải tạo đất.
  • Sách Giáo khoa môn Sinh học lớp 12, Bộ Giáo dục và Đào tạo
  • Cẩm nang ôn luyện sinh học, Lê Đình Trung, Trịnh Nguyên Giao, Nhà xuất bản Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2000
  • Chinh phục lý thuyết sinh học, Gia đình Lovebook, Nhà xuất bản Đại Học Quốc gia Hà Nội, năm 2015

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Rate this post

Bài viết liên quan

Để lại ý kiến của bạn:

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *